Universiteti AAB Fakulteti I shkencave të kriminalistikës Punim diplome Kontrabandimi i mallerave me tarife te larte doganore Studenti:Shaban Kurpali Mentori :Doc. Dr. Mersida Suçeska 1 Hyrje .................................................................................................................................. 3 Njohurit e përgjithshme mbi kontrabandën.................................................................. 5 Nocioni i doganës rëndësia dhe llojet............................................................................. 6 Kontrabanda me cigare dhe kriminaliteti i organizuar ............................................... 8 Zhvillimi dhe dinamika e kontrabandës me cigare në disa vende të Ballkanit ........ 12 Vëllimi dhe struktura e kontrabandës me cigare në Kosovë ..................................... 13 Format e kontrabandës me cigare dhe shpërndarja e saj .......................................... 15 Ndikimi i disa faktorëve subjektiv në paraqitjen e kontrabandës me cigare............ 17 Preventiva si formë e luftës kundër kriminalitetit doganor dhe Parandalimi i kontrabandës me cigare ................................................................................................ 19 Masat e mbikëqyrjes doganore si formë e pengimit të kontrabandës me cigare...... 23 Bashkëpunimi ndërkombëtare në luftën kundër kontrabandës me cigare............... 25 Konkluzioni .................................................................................................................... 27 Literatura ....................................................................................................................... 29 2 Hyrje Sistemi doganor ne Kosove eshte i ri .Fillet e saj shenohen pas luftes ne vitin 1999me themelimin e sherbimit doganor nga perfaqsuesi special i Sekretarit te Pergjithshem te OKB-se. Si pjese perbese e sistemit ekonomik, perkatesisht juridik sistemi doganor paraqet lemi shume voluminoze dhe te ndrelikuar ne zbatimin e procedurave per realizimin e puneve nga afarizmi i tregtise se jashtme.Rendesia e sitemit doganor do te rritet krahas zhvillimit ekonomik te R.Kosoves. Kontrabanda në botën bashkëkohore paraqet një ndër format më të rrezikshme të kriminalitetit në përgjithsi si dhe kriminalitetit të organizuar që ka marrë përmasa të gjëra dhe si, e tillë po sjell pasoja të mëdha njerëzimit dhe shoqërisë në të gjitha aspektet e jetës,sidomos në aspektin ekonomik politike dhe në atë shëndetësorë,si dhe e kanë aktualizuar edhe më tepër nevojën për thellimin e shtjellimitë të njohurive të kriminalitetit me tarifa të larta si cigarja e cila është shumë e përhapur në shoqrin e cila na rrethonë. Është interes dhe detyrër e çdo shteti që në mëmyrë aktive dhe të gjithanshme t’i kundërvihet çdo forme të kontabandës,e sidomos asaj të mallrave me tarifa të larta doganore,duke u angazhuar për marrjen e masave preventive dhe represive nga ana e organeve policore dhe doganore që kanë për qëllim parandalimin e kësaj forme të kriminalitetit të organizuar,si mbrenda shtetit ashtu edhe jashtë territorit të saj,pra duke vërë në dispozicion të gjitha mekanizmat e mundëshëm për luftimin e kësaj dukurive në shoqërin tonë. Në këtë punim të diplomës jamë munduar që të paraqes një vështrim të posaçëm kontrabandës me cigare e cila është një dukuri shumë e përhapur, dhe shumë fitimprurëse për kontrabandistet në këto shtete të Ballkanit. Ndryshimet e mëdha dhe të shpejta në zhvillimin ekonomik,shoqëror e politikë të shumë shteteve bashkëkohore ndikuan që në to të reflektohen edhe disa dukuri dhe forma të kriminalitetit të organizuar,në kuadër të kësaj bën pjesë edhe kontrabanda me cigare. Qëllimi i kësaj çështje në akspektin e zbulimit dhe ndriçimit të shkaqeve dhe të pasojave që i shtyjnë individët dhe grupet e caktuara që të merren me kontrabandën me cigare,ky 3 fenomen paraqet një dukuri mjaftë negative dhe me pasoja shumë të rrezikshme,si nga ana ekonomike edhe ajo shëndetësore. Shkaqet e implikimit në këtë dukuri sociale gjenden në kushtet ekonomike,pamundësia e hyrjes dhe integrimit në jetën normale,mungesa e mbikqyrjes nga ana e familjes,papunsia etj. Për këtë arsye kjo kategori e personave me këto probleme të ndryshme sociale e ndoshta edhe psikike janë pre e lehtë për t’u viktimizuar nga grupet dhe bandat e ndryshme kontrabandiste,të cilave ju ofrojnë fitime për angazhimin e tyre në aktivitete të papastera kontrabanduese. Nga titulli i këtij punimi, vërehet se në të trajtohet kontrabanda e malrave me tarifa të larta doganore në të cilën e kemi për qëllim;njohjen, luftimin, parandalimin, dhe çrrënjosjen e kontrabandimint në shoqëri. Për ta kuptuar këtë problem,duhet njohur format e manifestimit të kësaj dukurie kriminale ,kontrabandimi i këtyre mallrave si dhe oraganizimi ndërkombëtar i rrjetit të kriminalitetit të organizuar i cili është i shfaqur në disa lloje të ndryshme. Duke e vështruar rëndësinë dhe ndërlikueshmërinë e kontrabandës me cigare në botën bashkëkohore,shpresoi që ky punim është një kontribut modest në njohjen,ndriçimin dhe masatë që ndermerren për parandalimin dhe luftimin e kësaj dukurie të rrezikshme. Ky punim, në rend të parë u dedikohet të gjithë studentëve të Fakulltetit të Kriminalistikës, Fakulltetit Juridik, por njëkosishtë edhe studentëve të studimeve pos diplomike. Po ashtu është i mir se ardhur për të gjithë ata që në çfardo mënyre merren me çështje të njohjes, parandalimit dhe luftimit të kondrabandës doganore në shoqëri. Në këtë drejtim mund ti shërbej kriminalistëve, juristëve, gjyqtarëve, avokatëve si dhe puntorëve të cilët punojnë në institucjone të ndryshme doganore. Ky tekstë është me interes edhe për lexus të tjer, të cilët në ndonjë mënyrë, përcjellin dhe interesohen për dukuritë e kontrabandes në shoqërin bashkëkohare. 4 Njohuri të përgjithshme mbi kontrabandën Ne baze te dispozitave te ligjit doganor ne fuqi , si vepra penale doganore jane te inkriminauara veprimet e bartjes se mallit pertej vijes doganore duke iu shmangur masave te mbikqyrjes doganore .Shmangja nga masat e mbikqyrjes doganore kryesisht manifestohen me mos paraqitjen e mallrave autoriteteve doganore me rastin e kalimit te vijes doganore si dhe me bartjen e mallrave pertej vijes doganore ne menyre te fshehte.Per keto vepra penale eshte percaktuar denimi me burg prej nje viti deri ne pese vite dhe gjoba ne te holla(AI N0 8/2004 neni 28).Kodi nr 03/L109.KS 10.11.2008) Kushdo që nëpërmjet linjës doganore bartë mall me vlerë më të lartë duke anashkaluar masat e kontrollit doganor, ose kushdo që duke i anashkaluar masat e kontrollit doganor bën bartjen e mallit nëpërmjet linjës doganore, do të dënohet me gjobë në para ose me dënim me burg deri në tri vjet,pavarësisht se a është bërë lakimi i mallit nëpërmjet vendkalimit të rregullt apo jashtë tij. Në qoftë se personi deklaron se mallin e ka futur jashtë vendkalimit kufitar ose nëpërmjet vendkalimit legal doganor, pa e paraqitur ose duke e fshehur, bëhet fjalë për vepër penale të kontrabandës. Tiparet logjike të kësaj vepre penale janë: bartja e mallit nëpërmjet linjës doganore dhe bartja që bëhet në formë profesionale1. Kontrabanda paraqet një dukuri aktuale negative,rrezikshmëria shoqërore e së cilës manifestohet në mënyrë të shumëfishtë. Përmasat e përhapjes së kontrabandës sot, veçanërisht në disa forma të saj,e bëjnë atë ,me gjasë, trajtën më të organizuar të kriminalitetit,e cila implikon në vete një mori trajtën negative në shoqëri 2 Nëse i qasemi në aspektin historik si dhe në zhvillimin e saj ,kjo dukuri është e lidhur pikërisht me paraqitjen e kufijve shtetëror, ku si rezultat i këtyre pengesave pamundësuan edhe qarkullimin e lire të mallrave,sidomos mallrave me tarifa të larta, pra mund të 1 2 Dr Mersida Suçeska,Bazat e Kriminalitetit Ekonomik, Prishtine. 2006.fq.83-84 Mr .sc.Veton Vula,kontrabanda me narkotike ne boten bashkëkohore 5 konstatojmë se kontrabanda ka ndryshuar formën e vetë për gjatë gjithë kohës dhe zhvillimit ekonomiko shoqërorë. Sipas një botëkuptimi kontrabandë është çdo lloji i transportimit ilegal të mallit përtej kufirit që në vete përmbajnë mallra të tarifës së lartë. Sipas prof Ismet Elezi,kontrabandë quhet:”kalimi i mallrave,i sendeve me vlerë dhe i objekteve tjera jashtë vendeve ku ka zyra doganore,ose kalimi i tyre nëpërmjet zyrave doganore duku ju shmangur kontrollit doganor me anë të fshehjes së sendeve, kryhet me shumë se një herë”.3 Sa i përket nocionit të kontrabandës ekzistojnë disa definicione me anë të cilave përkufizojmë këtë dukuri kriminale, si gjërat që më së shumti kontrabandohen janë gjërat me vlerë, narkotikët,cigaret ,parat, armët e municioni dhe shumë mallra të tjera të cilat kanë një vlerë mjaftë të madhe. Edhe pse pothuajse në të gjitha shtetet e botës e kanë të rregulluar në mënyrë normative parandalimin e kësaj dukurie,kontrabanda është prezentë në çdo vend të botës varësisht prej zhvillimit ekonomiko shoqërorë. Nocioni i doganës, rëndësia dhe llojet Dogana është taks që i paguhet shtetit me rastin e kalimit përtej linjës doganore. Si rregull, linja doganore përputhet me kufirin shtetërorë, e cila e përcakton zonën doganore, ku dalin obligime për pagimin e doganës dhe taksave tjera për mallrat që hynë në zonën doganore të një vendi. Qëllimi dhe destinomi ekskluziv i doganës ka pasur karakter fiskal, do të thotë t’i shërbej për plotësimin e buxhetit. Si definicion mbi doganën kemi: Taksa që e paguan shteti me rastin e hyrjes së mallrave nëpërmjet linjës doganore, si për nevojat e arkës shtetërore ashtu edhe për realizimin e synimeve të caktuara në këmbimin tregtar ndërkombëtar, siç është mbrojtja e prodhimit vendor, nxitja e zhvillimit të ekonomisë vendore dhe barazimi i bilancit tregtar me jashtë. 3 Dr Skender Begeja,politika penale ne nje Evrop ne Transformim,1995,Drejtesia,nr.3 fq.64 6 Doganat janë tatime të cilat i grumbullon shteti me rastin e kalimit të mallrave nëpërmjet kufirit shtetëror dhe bën pjesë në grupin e tatimeve të tërthorta. Fillimisht, dogana ka pasur karakter fiskal, që do të thotë së shteti e ka aplikuar këtë taks me qëllim të sigurimit të mjeteve. Dogana në kuptimin që ka sot ka filluar të aplikohet së pari në periudhën e merkantilizmit, në shekujt XVII e XVIII, kur është quajtur:tri dhjetëshja, xhymryk, soll, doana etj. Atëherë ishin hequr të gjitha taksat brenda territorit të shtetit (qyteteve e rajoneve), dhe kishte filluar pagesa e taksës doganore vetëm në kufi të jashtëm të shtetit. Dogana, si instrument i këmbimit të jashtëm tregtar manifestohet nëpërmjet dy elementeve të saj themelore: tarifës (shkallës) doganore dhe bazës doganore. Nëpërmjet “Tarifës doganore” caktohet lartësia e pagës së shkallës doganore për mallrat që importohen ose hynë në zonën doganore në BeH4. Dogana ka rëndësi të madhe për procesin e baraspeshës në treg dhe për stabilitetin e çmimeve. Gjithashtu është instrument për harmonizimin e sistemit ekonomik të vendit. Ngarkesat e doganave ndihmojnë ruajtjen e stabilitetit të tregut vendor për plasmanin e prodhimeve vendore, ndërsa nëpërmjet lehtësimeve doganore për mallrat që eksportohen stimulohet shtimi i prodhimit vendor dhe plasmani i tij në tregun e jashtëm. Llojet e doganave janë të ndryshme. Ndarja e doganave bëhet sipas kritereve të zbatimit të tyre. Ja llojet e doganave: 1. Sipas lëvizjes së mallrave: doganat eksportuese, importuese dhe transite. 2. Sipas funksionit themelor ekonomik: doganat mbrojtëse e fiskale (financiare) dhe doganat sociale e politike; 3. Doganat prohibide (në qoftë se lartësia e tyre është aq e madhe sa ndikon njësoj sikur edhe ndalimi direkt); 4. Sipas mënyrës së caktimit të tarifës doganore: doganat autonome dhe të marrëveshjes (konvencionale); 5. Dogana maksimale dhe minimale,ngjashëm me tekstin nën pikën 4; 6. Sipas mënyrës së caktimit dhe pagesës: ad valorem dhe specifike, si edhe të kombinuara nga aspekti doganor teknik; 4 Dr Mersida Suçeska, Bazat e Kriminalitetit Ekonomik, Prishtine. 2006.fq.77-78. 7 7. Sipas mënyrës së procedimit të mallit: doganat unike dhe diferenciale (varësisht prej procedimit unik apo të ndryshëm të doganimit të mallrave që hynë nga vendet të ndryshme, prej rrugëve transportuese apo prej mjeteve të transportit. Një formë e doganave diferenciale paraqesin doganat preferenciale dhe doganat luftarake (retrozive), të cilat aplikohen ndaj ndonjë vendi në rrethana të jashtëzakonshme, në mënyre që ai vend të detyrohet të lëshojë pe; 8. Doganat për barazim,antidoping dhe për kompensim5. Kontrabanda dhe Kriminaliteti i organizuar Kriminaliteti është dukuri komplekse dhe mjaft heterogjene,si për nga forma po ashtu edhe për nga shkaqet e paraqitjes se tij. Sjelljet kriminale janë te llojllojshme,siç janë edhe raportet shoqërore dhe të mirat të cilat atakohen dhe rrezikojnë ato sjellje. Për këtë arsye kur flitet për fenomenologjinë kriminale shtrohet nevoja e klasifikimit dhe ndarjes së formave të manifestimit të sjelljeve kriminale6. Ndër format më të shpeshta dhe më të rrezikshme të sjelljeve kriminale në botën bashkëkohore,konsiderohet i ashtuquajturi “kriminalitet profesional” .Ky lloj kriminaliteti quhet profesional ngase atë e kryejnë personat të cilët me sjellje kriminale merren në mëny të rregullt dhe ky aktivitet i tyre është bërë profesion dhe mjeshtri e përhershme e tyre. Si formë e veçantë e kriminalitetit profesional,konsiderohet edhe i ashtuquajturi kriminaliteti i “jakës së bardhë”ose kriminalitet i shtresave të larta në shoqëri. Këtë term dhe emërtim të kësaj forme të kriminalitetit e përdori për herë të parë kriminologu dhe sociologu amerikan Edwin Sutherland7. Si formë posaçërisht e rrezikshme e manifestimit të krimit trajtohet kriminaliteti i organizuar. Ai cilësohet me disa veçori,si lidhshmëria e përhërshme më shumë në kryerjen e aktiviteteve kriminale ekzistimi i një strukture organizative me hierarki dhe pushtet të fuqishëm të udhëheqësit:dominimi i rregullit, rendit, disiplinës, përgjegjësisë së 5 6 Dr Mersida Suçeska,. Bazat e Kriminalitetit Ekonomik, Prishtine 2006.fq.80-81 Dr. Ragip Halili Kriminologjia bot. kater .fq135-137 7 Dr. Ragip Halili Kriminologjia bot.kater.fq.137-139 8 antarve , solidariteti i imponuar:ruajtja e fshetsis se veprimit dhe mos zbulimi i organizatës, mos tradhtia ndaj udhëheqësit etj8. Kriminaliteti i organizuar është dukuri pothuajse e përhapura në të gjitha shoqëritë ,gjë që kriminelet profesionist po organizohen gjithnjë e më shumë në grupe të caktuara ,në banda dhe forma të ndryshme të bashkëpunimit ndërmjet tyre qëllimi i të cilëve është përfitimi material me anë të veprimtarisë kriminale, kriminaliteti i organizuar shfaqet në forma të ndryshme, si dhe për të arritur qëllimet e tyre ata përdorin këto forma a) kriminalitetin e organizuar në fushën e tregtisë dhe b) trafikun e organizuar të sendeve (mallrave të ndaluar) rasti i parë ka të bëj kur ndërmarrjet paraqiten haptazi si ndërmarrje të ligjshme me degëzime tregtare apo shpëlarje e parave, që nënkuptojmë përfitimet ilegale a investimet legale. Ndërsa sa i përket trafikut të organizuar të sendeve me vlerë në mesin e këtyre sendeve bën pjesë edhe kontrabanda me cigare,kjo dukuri është shumë e përhapur pothuajse në çdo cep të botës,varësisht prej zhvillimit ekonomik shoqëror. Kontrabanda me cigare pothuajse është një dukuri shumë e përhapur edhe në Ballkan, ajo shfaqet në forma të ndryshme të kontrabandimit edhe pse janë mbajtur disa takime në kuadër të policisë dhe organizatave për parandalimin e kësaj dukurie, prapë se prapë nuk kanë arritur që të ndalojnë një dukuri të tillë,pasi që në disa shtete vetë udhëheqësit ishin të implikuar në këtë dukuri. Nëse i qasmi këtij problemi në kuadër të rajonit kjo dukuri është shumë e përhapur në të gjitha vendet e Ballkanit, sidomos një gjë e tille u mundësua pas shpërthimit të luftës në ish Jugosllavi. Të gjithë në Ballkan e dinin se rajoni i tyre ishte qendër e kontrabandës së cigareve. Shumë shpejt, mbas shpërthimit të luftës në ish-Jugosllavi në vitin 1991, në restorantet e Zagrebit, Beogradit dhe të Sarajevës filluan të hyjnë fëmijë, disa nga ata fare të vegjël, me çanta të mbushura me cigaret më cilësore perëndimore. Nëpër trotuare, çdo 20 metra, njerëz të moshuar me një lëkurë të rreshkur, mbas një stazhi rreth dhjetëvjeçar të pirjes së cigareve, ofronin shteka (kuti) cigaresh "Winston" dhe "Marlboro". Në Londër, një shtekë e tillë kushtonte 75 dollarë, në Nju Jork - rreth 40 dollarë, kurse në Ballkan - 10 dollarë! Një ndryshim i tillë në çmim bëri që numri i njerëzve që pinë cigare 8 Dr. Ragip Halili Kriminologjia bot.kater.fq.141-142 9 në këtë rajon, pra që ranë preh e kësaj shprehie të dëmshme shëndetësore, të rritej në mënyrë të konsiderueshme, për më tepër në kushtet e luftës. Më shumë sesa gjysma e banorëve të Ballkanit pinë cigare, pra tregu është mjaft i madh9 Nëse i referohemi në aspektin global kontrabandimi me cigare është një dukuri e përhapur pothuajse çdo kund,llogaritet se në botë kontrabandohen mbi 600 bilion cigare për çdo vite10 Po ashtu edhe Kosova bën pjesë në rajonin kur kontrabandimi i cigareve është një dukuri kriminale mjafte e përhapur,dhe mjafte fitimprurëse për kontrabandistët, duke pasur parasysh terrenet mjaftë të vështira të kalimit të kufirit kontrabandistët shpesh kanë përdorur kuajt dhe gomaret për kalimin e kufirit si nga ana e Shqipërisë apo të Malit të Zi. Kuaj të ngarkuar me cigare pa pronarë udhëtojnë të vetmuar për rreth 6 orë nga Mali i Zi e Shqipëria për në Kosovë. Kjo është mënyra më e fundit që aplikojnë trafikantët për të shmangur arrestimin11 Pejë-Tropojë-Kontrabanda e cigareve me kuaj përmes kufirit Mali i Zi –Kosovë dhe Shqipëri-Kosovë ka vite që aplikohet nga kontrabandistët e cigareve, por asnjëherë si në këto përmasa. Policia ka arritur të kapë vetëm kafshët e ngarkesës, disa koli me cigare si dhe “peshq të vegjël” duke mos mundur të ndëshkojë bosët e padukshëm të trafikut të cigareve. Ekzistencën e trafikut të cigareve nga Mali i Zi në Kosovë përmes bjeshkëve të Jablanicës në Pejë, por edhe nga Bjeshkët e Nemuna në kufirin Shqipëri-Kosovë e kanë pranuar zyrtarët e Shërbimit Policor të Kosovës në Pejë. Qendra e distribuimit të cigareve kontrabandë është qyteti i Pejës, një ndër qytetet më të mëdha të Kosovës, i njohur për ushtrimin e bizneseve të shumta. Kuajt e ngarkuar me cigare kalojnë përmes malit në afërsi të pikës doganore Kullë-Rozhajë për të futur cigaren kontrabandë në tregjet anembanë Kosovës. Kontrabandistët e duhanit me kuaj janë të moshës kryesisht të re dhe banojnë në fshatrat e Pejës kufi me Malin e Zi dhe Shqipërinë. Ata thonë se kontrabanda e duhanit është jetike për ta, është buka e familjeve të tyre. Policia në Pejë pranon ekzistencën e kësaj kontrabande, madje thotë se me këtë aktivitet merren një numër i madh personash. Njëri prej kontrabandistëve të duhanit me kuaj që nuk e tregon emrin thotë se kontrabandën që ai bën me duhan, është një punë për të mbajtur tetë anëtarët e 9 http://www.albaniasite.net/forum/ http://reportingproject.net/new/index 11 http://www.forumilir.com 10 10 familjes. “Jemi shumë persona që merremi me këtë punë. Po të gjithë duam me jetua. Kjo është buka e familjes time ”,- thotë kontrabandisti i cigares. Bosët e mëdhenj diku larg gjurmëve, numërojnë paratë që përfitojnë nga kjo tregti e paligjshme. Askush prej kontrabandistëve nuk dëshiron të thotë të vërtetën, aq më pak të japë identitetin e vet. Në të shumtën e rasteve kuajt e ngarkuar me cigare e bëjnë rrugën të vetmuar pa pronarët e tyre. Ata ndjekin gjurmët e vetvetes pa gabuar asnjëherë. Karvanët e kuajve udhëtojnë për rreth 6 orë të vetmuar nëpër monopatet e bjeshkëve. Këtë skemë, trafikantët e vegjël të cigareve e aplikojnë për të mos rënë në dorë të policisë. Në policinë rajonale të Pejës tregojnë se para tre vjetësh policia kishte kapur 45 kuaj e mushka të ngarkuara me duhan që po hynin nga kufiri perëndimor me Malin e Zi, për në Kosovë. Njësiti policor dhe Antikontrabanda, kishin mundur të kapnin kafshët e ngarkesës, por jo të zotët e tyre. Të mësuar nga rruga e përsëritur shpesh, karvani i kuajve dhe mushkave pa njerëz po drejtohej drejt vendit ku grumbullohej cigarja kontrabandë në hyrje të Pejës, ku janë kapur nga policia. Policia ishte mjaftuar duke “kapur” kuajt, por ka qenë e detyruar t’i lëshojë, pasi kafshët po ngordhnin urie. Ky aksion qe cilësuar asokohe nga vetë policia si spektakolar në luftën kundër kontrabandës së duhanit. “Ne kishim qëllim t’iu bënim presion kontrabandistëve për të lënë punën e tyre të kontrabandës me cigare”, këtë thonë në policinë rajonale të Pejës. Njëri prej kontrabandistëve të cigareve me kuaj nëpër pyll thotë se i kujtohej kjo ngjarje, por në atë kohë ai nuk kishte filluar punën që bën aktualisht (trafik cigaresh me kuaj). Këtë lloj trafiku edhe ky person e lidh me jetën e familjes së vet. Edhe para dy javësh policia e Pejës kishte rënë në gjurmët e një karvani me 6 kuaj të ngarkuar me cigare që po hynin në Kosovë. Policia dhe Shërbimi Doganor i Kosovës kanë bllokuar 48 koli me cigare të ngarkuara në kuaj, por edhe kësaj radhe policia ka arritur të kapë njërin prej tyre. Zëdhënësi i policisë rajonale në Pejë, togeri Avni Gjevukaj, thotë se pronarët e kuajve kanë qenë kryesisht të moshës së re, 20-30 vjeçare . Kush janë “bosët” që fshihen pas kuajve? Zyrtarët e policisë në Pejë janë të vetëdijshëm se kontrabandën e duhanit e drejtojnë bosët e mëdhenj të cilët me siguri nuk kapin kapistrën e kuajve për të marrë bjeshkët dhe për të 11 sjellë në tregun e Kosovës duhan kontrabandë. “Jemi në aksion të vazhdueshëm për të luftuar krimin ekonomik që ka të bëjë me kontrabandën e duhanit”,- thotë togeri Avni Gjevukaj. Ai nuk mohon faktin se transportuesit e cigares me kuaj, mbajnë familjet e tyre duke sjellë duhan në treg. Për dosjet që cilësohen krim ekonomik, Gjevukaj thotë se policia e krimeve ekonomike i çon në Prokurori, ndërsa kjo e fundit vendos se çfarë të bëjë me autorët. Kryeprokurori i Prokurorisë Komunale në Pejë, Gëzim Baloku, thotë se prokurorët kanë hetuar dosje të kontrabandës së cigareve dhe i kanë dërguar ato në Gjykatë, por nuk kanë mundur të saktësojnë numrin e tyre. “Të gjitha dosjet me kontrabandë cigaresh i kemi nisur për Gjykatë, me rekomandimin që të konfiskohet malli kontrabandë ”,-thotë Baloku. Asnjëri nga gjykatësit e gjykatës Komunale të Pejës nuk ka pranuar të thotë numrin e dosjeve të kontrabandës që kanë mbërritur në këtë gjykatë. Avokati i njërit prej të arrestuarve për kontrabandë cigaresh me kuaj, Bekë Lajçi, ka treguar për klientin e tij se cigaret që ka sjellë ai në treg me një kalë të lodhur, e ka bërë për bukën e gojës së familjes së vet. “Vrima e fundit e kavallit, janë personat si klienti im, ndërsa bosët e kontrabandës, ata të mëdhenjtë, nuk kanë përfunduar asnjëherë para drejtësisë”, - thotë avokati Bekë Lajçi.12 Trafikimi i cigareve ndërmjet Kosovës dhe Shqipëri ka filluar kur në Shqipëri dhe në Kosovë kishte tarifa të ndryshme doganore për cigaren. Në Kosovë tarifat ishin mjaft të ultë krahasuar me ato të Shqipërisë. Zyrtarë që drejtojnë luftën kundër trafiqeve në Drejtorinë e Policisë së Qarkut të Kukësit sqarojnë se gjatë këtyre viteve janë evidentuar raste të trafikut të cigareve nga Shqipëria në Kosovë e anasjelltas. Ato janë zbuluar kryesisht në zonën e Hasit si në fshatrat Cahan, Kishaj e Pogaj, kufi me Hasin e Prizrenit, në Morinë të Kukësit përmes bjeshkëve të Koritnikut dhe në disa fshatra të Tropojës kufi me Kosovën. Të njëjtat burime pohojnë se para vitit 2004, kur në Shqipëri kishte subjekte të licencuara për transit ndërkombëtar të cigareve për në Kosovë dhe në këtë vend TVSHja ishte shumë më e ulët krahasuar me atë të Shqipërisë ka ekzistuar një trafik disa herë më i madh i cigareve. 12 http://www.albaniasite.net/forum/ 12 Zhvillimi dhe dinamika e kontrabandës në disa vende të Ballkanit Fenomeni i kontrabandës me cigare është pothuajse kudo, edhe vendetë e Evropës Juglindore pothuajse nuk janë imunë ndaj kësaj dukuri negative, kjo dukuri filloi të lulëzoi sidomos në kohërat e luftës në ish Jugosllavi.Shqipëria dhe vendetë ish Jugosllave janë rrugë transite për kontrabandën me cigare për në vendetë e Evropës Perëndimore, por ato gjithashtu janë edhe vende të destinuara për cigare të kontrabanduara.13 Në Itali në gjykata dhe në raportet e policisë edhe të qeveris së saj ,gjithnjë e më shumë bëhet zhurmë rreth implikimit të Kryeministrit të Malit të Zi në kontrabandimin me cigare Milo Gjukanovic i cili kishte bërë kontrabandim me shuma të mëdha të cigareve qëllimi i të cilave ishte përfitimet materiale dhe ndërtimin e një fabrike në Serbi për prodhimin e cigareve. Statistika ndërkombëtare që i referohen kontrabandës me cigare në rajon janë të ndryshme, 25% te konsumimit me cigare në Kroaci dhe në Romani janë të kontrabanduar, 37% në Bullgari ,Maqedonia 47% ndërsa shkalla më e lartë është në Bosnje dhe Hercegovina me 80% dhe Shqipëria,për shkak se këto vende të rajonit të cilat ka dalë nga lufta kanë një sistem mjaftë të dobët të kontrollit të kufijve,ku një gjë të tillë i mundësohet kontrabandisteve që të kontrabandojnë sasi të mëdha të cigareve dhe sendeve të ndryshme me vlerë Vëllimi dhe struktura e kontrabandës me cigare në Kosovë Sipas të dhënave nga literatura, dhe shënimeve statistikore kombëtare edhe ndërkombëtare kriminaliteti po shtohet edhe në vendete e zhvilluar të cilat kanë një bilanc shumë të madhë të zhvillimit ekonomik, kontrabanda me cigare është problem social edhe ekonomikë i rendit të parë, dhe ai vënë në pikëpyetje disa aspekte të 13 The tobacco Epidemic in south-east Europe, consequence and Policy Responses,fq 34 13 funksionimit të sistemit doganor ndërkombëtar, ndërsa ky fenomen është shumë i theksuar në ato vende të cilat kanë filluar disa procese të transformimit demokratik dhe të cilat kanë filluar të hapen ndaj vendeve të Evropës Perëndimore dhe ShBA-ve. Trafikimi i cigareve në Kosovë është një dukuri mjaftë e shprehur,sidomos në zonën kufitare të Prizrenit edhe te Pejës, në këtë punim do ti citoja shkrimin në një gazetë ku në mënyrë të veçantë i referohet pikës doganore të Morinës në kufi me Shqipërinë ,ku autoritetet doganore kishin konfiskuar disa paketa të kontrabanduara me cigare , “ Shërbimi Doganor i UNMIK-ut në at kohë, në kufirin Kosovë- Shqipëri ka bllokuar 15 mijë paketa cigare që tentonin të kalonin kontrabandë përmes kësaj pike kufitare me destinacion Shqipërinë. Tridhjetë koli me cigare të markës "Marlboro" dhe "Slims" kanë qenë të fshehura në një kamion me targa të Shqipërisë kur janë zbuluar nga oficerët e antikontrabandës të UNMIK-ut. Cigaret kontrabandë ishin të fshehura në një tavan të dyfishtë të kamionit, i montuar enkas për transportimin e mallrave kontrabandë. Trashësia e tavanit të dyfishtë ishte rreth 35 centimetra dhe në të ishin sistemuar cigaret kontrabandë. Lajmi është pohuar dje nga burimet zyrtare të policisë së Kosovës dhe asaj shqiptare.”14 Trafiku i cigareve nga Kosova në Shqipëri e anasjelltas ka lulëzuar në kohën kur në Shqipëri e Kosovë kishte tarifa të ndryshme doganore për cigaren. Në Kosovë tarifat ishin mjaft të ultë krahasuar me ato të Shqipërisë. Zyrtarë që drejtojnë luftën kundër trafiqeve në Drejtorinë e Policisë së Qarkut të Kukësit sqarojnë se gjatë këtyre viteve janë evidentuar raste të trafikut të cigareve nga Shqipëria në Kosovë e anasjelltas. Ato janë zbuluar kryesisht në zonën e Hasit si në fshatrat Cahan, Kishaj e Pogaj, kufi me Hasin e Prizrenit, në Morinë të Kukësit përmes bjeshkëve të Korintikut dhe në disa fshatra të Tropojës kufi me Kosovën. Të njëjtat burime pohojnë se para vitit 2004, kur në Shqipëri kishte subjekte të licencuara për transit ndërkombëtar të cigareve për në Kosovë dhe në këtë vend TVSHja ishte shumë më e ulët krahasuar me atë të Shqipërisë. Dhe ka ekzistuar një trafik disa herë më i madh i cigareve. Në Kosovë hynë përgjysmë cigare më pak sesa viteve të kaluara. Përderisa importi mujor i cigareve që kalonte nëpër terminalet doganore gjatë viteve të kaluara ishte 350-500 tonë në muaj, tashmë ai ka rënë në 200 tonë. 14 http://www.shekulli.com.al/news/45/ARTICLE/13042/2007-07-16.html 14 Rritja e akcizës së cigareve nga dy në gjashtë euro, prej saj në dhjetë euro e më pas në 17 euro për kilogram, duket se ka ndikuar që të rritet dukshëm kontrabanda e cigareve. Çdo rritje e akcizës ka rezultuar me zvogëlimin e sasisë së cigareve të importuara, sasi kjo që tashmë është mbi dyfish më pak. Pasi që nuk vërehet ndonjë braktisje e tymosjes së cigares nga kosovarët, dyshohet për një rritje enorme të kontrabandës. Për 6 muajt e fundit të vitit të kaluar në Kosovë kanë hyrë nëpërmes doganave 18.6 milionë kilogramë cigare në një mesatare prej 3000 tonësh në muaj. Ishte koha kur akciza e cigareve ishte 10 euro. Por importi i cigareve ka shënuar rënie edhe më të madhe gjatë këtij viti. Për afro 11 muaj janë importuar 22.8 milionë kilogramë cigare, që paraqet një mesatare prej 200 tonë në muaj. Rënia e importit solli automatikisht edhe rënie të të hyrave doganore nga zhdoganimi i cigareve. Në vlerën totale të taksave të paguara ku kanë hyrë taksat doganore, akciza dhe TVSH, pas rritjes prej 70% të akcizës në maj të këtij viti shihet se ka vetëm rënie të tyre. Për gjashtë muajt e fundit, aq sa kanë mundur të ofrojnë shifra zyrtarët e doganave, janë mbledhur 23.5 milionë euro. Për 11 muajt e këtij viti (deri më 22 nëntor) janë mbledhur 38 milionë euro. Po të mos binte importi deri më 22 nëntor, është dashur të mblidheshin të paktën 50 milionë euro.15 Kosova nga vendi ri importues i cigareve është shndërruar në vend ku ri eksporton cigaret. Humbjet më të mëdha është duke i pësuar buxheti i Kosovës, i cili mbetet pa të hyrat nga një prej burimeve kryesore, akcizës së cigareve. Format e kontrabandës me cigare dhe shpërndarja e saj Duke pasur parasysh edhe faktorin gjeografik, vendet e ish Jugosllavisë kishin një pozitë të tillë që gjithmonë shërbente si urë lidhëse ndërmjet perëndimit ,vendeve të lindjes dhe pjesës tjetër të botës duke përfshirë edhe kontinentin e Azisë, pasi që në këto territore një kohë të gjatë kishte luftëra të përgjakshme, më vonë këto u shndërruan edhe si territor i destinuar ku u bënë një treg mjaft i rëndësishëm për kontrabandistët 15 http://www.eciks.org/shqip/lajme.php?action=total_news&main_id=998s 15 Mjetet më së shumti të cilat i përdorin kontrabandistët për futjen e cigareve në mënyrë të kundërligjshme janë : transporti ujor, hekurudhor, ndërsa si mjet më i përshtatshëm për transportin e cigareve përdoren kamionët ,pasi qe këta kanë një tretman ku janë të mbrojtur në bazë të regjimit të veçantë doganor, dhe kontrolli nëpër dogana bëhet në mënyrë më të lehtë. Edhe autobusët në shumicën e rasteve shfrytëzohen për kontrabandimin e cigareve,duke pasur parasysh madhësinë e tyre dhe zbrazëtirat në të. Po ashtu edhe njëra nga format më të përhapura të kontrabandës me cigare shërbejnë edhe anijet e vogla të cilat udhëtojnë nëpër dete edhe oqeane ndërkombëtare. (policia italiane e cila kishte konfiskuar një sasi të cigareve Marlboro nga Mali i Zi) 16 (Një sasi e konsiderueshme e cigareve e cila është fshehur në makinë) Kurse në vendin tonë dhe në rajon si në Shqipëri po ashtu dhe në Mal të Zi siç e përmendëm edhe më herët transporti i cigareve në të shumtën e rasteve bëhet me anë të kafshëve me kuaj dhe gomar. Ndikimi i disa faktorëve subjektiv në paraqitjen e kontrabandës me cigare Në bazë te hulumtimit dhe të statistikave vijmë në përfundim se si subjekt primar i paraqitjes së kontrabandes me cigare në dias vende është zhvimimi i luftrave të përgjakshme,destabilizimi i gjendjes dhe rritja e madhe e TVSH si p.sh. në Kosovë Rritja e akcizës së cigareve nga dy në gjashtë euro, prej saj në dhjetë euro e më pas në 17 euro për kilogram, duket se ka ndikuar që të rritet dukshëm kontrabanda e cigareve. Çdo rritje e akcizës ka rezultuar me zvogëlimin e sasisë së cigareve të importuara, sasi kjo që tashmë është mbi dyfish më pak. Pasi që nuk vërehet ndonjë braktisje e tymosjes së cigares nga Kosovarët, dyshohet për një rritje enorme të kontrabandës. 17 Trafiku i cigareve nga Kosova në Shqipëri dhe anasjelltas ka lulëzuar në kohën kur në Shqipëri e Kosovë kishte tarifa të ndryshme doganore për cigaren. Në Kosovë tarifat ishin mjaft të ulura krahasuar me ato të Shqipërisë. Zyrtaret që drejtonin luftën kundër trafikut në drejtorinë e policisë së qarkut të Kuksit sqarojnë se gjatë këtyre viteve janë evidentuar raste të trafikut të cigareve. Ato janë zbuluar kryesisht në zonën e Hasit si në fshatrat Cahan, Kishaj e Pogaj, kufi me Hasin e Prizrenit, në Morinë të Kukësit përmes bjeshkëve të Korintikut dhe në disa fshatra të Tropojës kufi me Kosovën. Të njëjtat burime pohojnë se para vitit 2004, kur në Shqipëri kishte subjekte të licencuara për transit ndërkombëtar të cigareve për në Kosovë dhe në këtë vend TVSH-ja ishte shumë më e ulët krahasuar me atë të Shqipërisë ka ekzistuar një trafik disa herë më i madh i cigareve16.Për gjashtë muajt e parë të këtij viti, importi i cigareve dhe i duhanit në Kosovë ka qenë gati përgjysmë më pak se në periudhën e njëjtë të vitit të kaluar. Deri në fund të qershorit kanë hyrë 927 tonë cigare, derisa vjet në këtë kohë ishin importuar 1,588 tonë cigare. Kjo rënie ka ndikuar që buxheti nga akciza në këtë artikull të ketë 8 milionë euro më pak, përkatësisht rënie 27 për qind. Zyrtarët e doganës së Kosovës thonë se arsyeja kryesore që këto shifra janë negative është sasia e cigareve në stoqe është e madhe. Tregtarët kanë importuar në dhjetor të vitit 2008 para ngritjes së normës së akcizës për duhan nga 17 euro për kilogram në 21 euro. Ndërkaq, importuesit thonë se sasia e importuar e cigareve mjafton që të plotësohen kërkesat e tregut17.Importuesit vlersojn se kerkesat e tregut janë duke u plotsuar dhe nuk është nevoja të importojnë me shumë. Askush nuk pranon se është rritur kontrabanda. Preventiva si formë e luftës kundër kriminalitetit doganor dhe Parandalimi i kontrabandës me cigare 16 17 http://www.shekulli.com.al/news/45/ARTICLE/13042/2007-07-16.html http://www.gazetaexpress.com/index.php/artikujt/lexo/13622/C4/C14/ 18 Format klasike të luftimit të kriminalitetit doganor, të cilat kanë qenë të orientuara ekskluzivisht në zbatimin e masave dhe veprimeve represive, po tejkalon gjithnjë e më shumë me aplikimin dhe zhvillimin e aktiviteteve që kanë karakter preventiv – parandalimin e kriminalitetit doganor. Veprimi preventiv për luftimin e kriminalitetit është gjithmonë zgjedhje ideale, në qoftë se është e mundur. Pra, preventiva është veprimtari nëpërmjet të cilës pamundësohet shfaqja e sjelljeve kriminale dhe veprimeve që bartin me vete pasoja të caktuara . Është detyrë e të gjitha niveleve të pushtetit të një shoqërie që nëpërmjet masave dhe veprimeve përkatëse të sigurojnë funksionimin normal të mardhënieve ndër njerëzore nga sjelljet dhe veprimet që shkaktojnë pasoja. Me rastin e përpunimit të sistemit të veprimit preventiv,është e nevojshme dhe e domosdoshme njohja dhe karakteristika e kriminalitetit doganorë,në njërën anë,dhe posedimi i aftësive profesionale të zyrtarëve doganor, në anën tjetër. Për të parandaluar zgjerimin e kriminalitetit doganor është i dobishëm funksionimi absolut i këtyre parimeve:përzemërsia ndaj palëve, siguria, moskonsumimi i alkoolit gjatë kryerjes së detyrës, evitimi i kontakteve me persona kriminelë, ruajtja e informacioneve zyrtare, eliminimi i konfliktit të interesit, etj. Vërejtja me kohë e indikacioneve të caktuara është rezultat i përvojës së zyrtarëve doganor, bashkëpunimi me qytetar është gjithashtu një prej momenteve qenësore për preventiv të suksesshme të të gjitha formave të sjelljeve të paligjshme në fushën e afarizmit doganor. Zakonisht janë qytetaret ata që ofrojnë informacionet që janë të rëndësishme për zbulimin dhe luftimin e kriminalitetit doganor. Prandaj niveli i bashkë punimit me qytetar është e domosdoshme të ngrihet në nivelin më të lartë18 Policia e Kosovës, në rajonin e Mitrovicës në kuadër të planit të veprimit në parandalimin e kontrabandës me mallra, të hartuar bashkë me grupin punues të komandës së përgjithshme të policisë në Prishtinë, është duke vazhduar me rezultate të pakontestueshme në luftimin dhe parandalimin e fenomenit të kontrabandës19 Gjatë javës së kaluar, policia e Kosovës, ka regjistruar gjithsej trembëdhjetë raste të ndara të kontrabandimit të mallrave të ndryshme. 18 19 Dr Mersida Suçeska, Prishtinë. fq. 94-95 http://gov.publiku.com/note/35575/13-raste-kontraband-ne-mitrovice-03.html 19 Në kuadër të këtij plani, policia e Kosovës, në pika të ndryshme të kontrollit të vendosura në lokacione të ndryshme dhe në rrugë magjistrale ka regjistruar dhe iniciuar raste të kontrabandimit të mallrave të ndryshëm, e kryesisht të derivateve të naftës përfshirë këtu edhe bagëti, gjëra ushqimore, tekstil ndërsa për kontroll të përkohshme policia ka bërë kontrollin e 4507 veturave, dhe legjitimimin e 1486 personave. Me regjistrimin e këtyre 13 rasteve, policia e Kosovës, ka sekuestruar rreth 750 litra derivate të naftës, 7 krerë lopë, 24 pako (boksa) cigare, dhe sasi të vajit ushqimor, mish, dhe gjëra tjera të tekstilit me vlerë të papërcaktuar. Të gjitha rastet e iniciuara nga policia s’bashku me gjërat e sekuestruara i janë dorëzuar autoriteteve doganore në Mitrovicë, për procedurë të mëtejme ligjore. Kontrabandimi me mallra si sinonim i tregtisë së ndaluar, në vazhdimësi është duke shënuar rënie në krahasim me muajt e mëparshëm, ndërsa policia e Kosovës, në bashkëveprim me institucionet tjera do të vazhdoj me zbatimin e planit. Drejtoria e Përgjithshme e Policisë së Shtetit, në bashkëpunim me policinë dhe Prokurorinë e Shkodrës, kanë organizuar ditën e djeshme operacionin Taraboshi 2 me qëllim parandalimin dhe rritjen e forcës goditëse ndaj kontrabandës me mallra të akcizës20 Mbi 100 forca policore dhe 20 automjete kanë krehur gjithë vijën kufitare në bregun e Liqenit të Shkodrës, si dhe u ushtrua kontroll në 25 banesa, 10 lokale, 10 garazhe dhe 30 mjete të ndryshme. Nga këto kontrolle policia ka vënë në pranga dy persona. Dritan Frashnishta, 24 vjeç, nga fshati Kamicë i rrethit Malësi e Madhe, u arrestua, pasi gjatë kontrollit të ushtruar në banesën e tij janë gjetur dhe sekuestruar me cilësinë e provës materiale cigare të llojit Marlboro , pa pullë fiskale të Ministrisë së Financave. Përparim Çulaj, 32 vjeç,banues në Koplik Qendër, të rrethit Malësi e Madhe, u arrestua pasi gjatë kontrollit të ushtruar në banesën e tij u gjetën e sekuestruan në cilësinë e provës materiale cigare të llojeve të ndryshme, pa pullë fiskale të Ministrisë së Financave. Pas kryerjes së veprimeve procedurale, materialet në ngarkim te të arrestuarve i kaluan për ndjekje penale Prokurorisë së Shkodrës për veprën penale kontrabandë me mallra të akcizës. Ndërkohë, nga kontrollet forcat e policisë kanë sekuestruar 1173 paketa me cigare të markave të ndryshme, të cilat ishin futur kontrabandë. Burime pranë Drejtorisë 20 http://asp.gov.al/2007/dhjetor/8tarboshi2.htm 20 së Përgjithshme të Policisë së Shtetit janë shprehur se aksioni do të vazhdojë në ditët në vazhdim edhe në qytete të tjera, me qëllim parandalimin e kontrabandës së mallrave për të cilat paguhet akcizë. Prishtinë 9 tetor 2008.- Dje gjatë orëve të pasdites Njësit e Doganës kanë konfiskuar një sasi të konsiderueshme të duhanit. Pas hetimeve të bëra nga njësit e Doganës si dhe në bashkëpunim të ngushtë me prokurorinë komunale të Prizrenit, gjatë pasdites së djeshme njësit antikontrabandë të Shërbimit Doganor kanë kryer bastisjen e një shtëpie dhe lokali në fshatin Shkozë, komuna e Prizrenit21. Bastisja është bërë me dyshimin se ekziston një depo e cila bënë shitjen e duhanit të kontrabanduar. Me ketë rast janë zbuluar sasi të mëdha te duhanit ilegal mbi 250.000 copë cigare, kurse vlera e mallit është mbi 10.000 €uro. Llojet e duhanit të zbuluar janë KAMEL dhe RONSON. Një pjesë e këtij duhani ka pasur banderola të Malit te Zi. Prishtinë – Llapnasellë - 19 shtator 2008 sot në mëngjes në D. D. Dheu i Bardhë, gjatë një kontrolli në vendkalimin kufitar në hyrje të Kosovës në një veturë me tabela KS, është zbuluar sasia prej 132 boksa cigare, këto cigare ishin të fshehura në pjesë të ndryshme të veturës në bunker special të ndërtuar për kontrabandës22. Pas këtij zbulimi, njësitet e Hetuesisë dhe të antikontrabandës të SHD me urdhër prokurorit publik dhe në asistencë të Policisë së Kosovës kanë bërë bastisjen e 4 21 22 http://gov.publiku.com/note/32755/zbulohet-nj%C4%96-depo-me-duhan-te.html http://gov.publiku.com/note/29618/aksioni-kunder-cigareve-pa-banderola-190908.html 21 lokacione në fshatin Llapnasellë, Komuna e Prishtinës, që është dyshuar se janë të ndërlidhura me cigaret e zbuluar në Dheun e Bardhë. Gjatë kontrollit të dyqaneve është vërejtur një person i cili nga një fugon largonte një pako, i cili u ndalua ku pas kontrollit u zbulua se në pako kishte cigare pa banderolë. Me këtë rast është kontrolluar edhe fugoni në fjalë, ku u zbuluan cigare të kontrabanduara pa pulla fiskale “banderola” Mallrat e konfiskuara gjatë këtij aksioni është si më poshtë: Gjithsejt 750.7 box apo 150.140 copë cigar. Kafe e pjekur dy thasë afërsisht 50 kg Paketime të zbrazëta të kafes ( 100 gr) 2200 copë. Qese najloni 130 komplete x 100 copë. Cigaret e zbuluara në sasi totale në dy rastet janë konfiskuar nga ana e SHD. Me urdhër të prokurorit publik, personi i dyshuar është arrestuar dhe është dërguar në qendrën e paraburgimit. Lënda referohet sektorit të Hetuesisë për procedurë të mëtutjeshme. Masat e mbikëqyrjes doganore si forme e pengimit te kontrabandës me cigare Masat kryesore te mbikëqyrjes doganore mbi pengimin e kontrabandës se cigare janë skanerët e ndryshëm të cilët e lejojnë dhe shpejtojnë ne mas te madhe punën e doganjerve, si mas tjetër është edhe aksionet e ndryshme te cilat i nder merë shërbimi doganor ne bashkëpunimë me shumë sektor tjerë. Për ndihmë të shërbimit doganor të Kosovës Ambasadorja Kaidanow i dhuron doganës automjet me rreze rëntgen. Prishtinë 2 Tetor 2008, Sot në Drejtorin e Shërbimit Doganor është mbajtur ceremoni solemne, ku ambasadorja Tina Kaidanow i ka dhuruar Shërbimit Doganor një skaner mobil me rreze rëntgen për inspektim të specializuar të dërgesave23. Ndër pajisjet e dhuruara nga Ambasada Amerikane nëpërmjet programit të tyre EXBS janë edhe pajisje tjera si ato për matjen e dendësisë, kamera speciale për kontrolle te specializuara si dhe pajisje tjera të cilat mundësojnë njësitet anti kontrabandë të Shërbimit Doganor që të luftojnë kontrabandimin dhe futjen e mallrave ilegalisht në territorin e Kosovës. 23 http://gov.publiku.com/category/579/sh%C4%97rbimi-doganor-i-unmikut.html 22 “Këto pajisje do të ndihmojë që kontrollet dhe luftimi i kontrabandistëve të jetë më i suksesshëm dhe më i përshtatshëm për shkak të mundësisë së lëvizjes së tij anekënd Kosovës, duke përfshirë edhe kalimet nëpër vijën e gjelbër të kufirit të Republikës së Kosovës” . - tha me këtë rast zt. Naim Huruglica Drejtori i përgjithshëm. Vlera e donacionit është mbi 1 milion e 100mijë dollarë Amerikan. Në ceremoninë e mbajtur sot ishin prezent edhe Ministri i Financave z. Ahmet Shala, Ministri i punëve të brendshme z. Zenun Pajaziti, si dhe shumë zyrtarë të tjerë. E gjithë kjo ka një ndikim të qartë në parandalimin dhe edukimin e operatorëve të biznesit. Po kështu, kontrolli për natyrë malli bën të mundur evidentimin e tentativave për mallra kontrabandë, si cigare, kafe apo mallra të tjera, siç ishte rasti i fundit i kapjes së kafesë kontrabandë në doganën e Kapshticës (27 ton) sasi e konsiderueshme, ku edhe pse me një mekanizëm të sofistikuar për fshehjen e saj dhe të maskimit të mallit, tregon për efikasitetin dhe gatishmërinë e strukturave kufitare. Si mas e mbikëqyrjes doganore për pengimin e kontrabandës me cigare është dhe zbatimi i Strategjisë së Menaxhimit të Integruar të Kufijve i cili është bërë i mundur nëpërmjet marrëveshjeve përkatëse të bashkëpunimit apo urdhrave të përbashkët të drejtuesve të institucioneve, bashkërendimi i punës mes agjencive që operojnë në kufi, si 23 Policinë Kufitare, Drejtorinë e Kontrollit Fito sanitar dhe Veterinar, Autoritetet Portale, por edhe me agjenci të tjera të zbatimit të ligjit, si Policinë e Shtetit, Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve, Drejtorinë e Përgjithshme të Parandalimit të Pastrimit të Parasë, Institutin e Fizikës Bërthamore etj24 Falë këtij bashkëpunimi, ku vlen të theksohet ai me Policinë Kufitare, tashmë është bërë i mundur eksesi reciprok dhe përdorimi i përbashkët i aparaturave, mjeteve dhe sistemeve të IT, për kryerjen e kontrolleve të përbashkëta për pasagjerët, bagazhet, automjetet apo edhe ngarkesat me mallra. Në sajë të këtij bashkëpunimi të frytshëm dhe të normuar është bërë i mundur, gjatë vitit 2008 e në vijim, evidentimi dhe kapja e sasive të konsideruara të cigareve,drogës, parave të padeklaruara etj. Sigurisht që kjo ka ndodhur. Duke përforcuar regjimin e kontrollit, duke bërë një kontroll efektiv të kufijve është lehtësisht e evidentueshme kontrabanda e llojeve të ndryshme, ku veçanërisht kontrabanda e mallrave të akcizës është në vëmendjen tonë, si mallra me peshë dhe ndikim kryesor në planin e të ardhurave. Bashkëpunimi ndërkombëtare ne luftën kundër kontrabandës me cigare Kur flitet për bashkëpunimin ndërkombëtare në fushën e Kriminalitetit,shpesh bëhet një dallim,ndërmjet bashkëpunimit në nivel policor dhe bashkëpunimit në nivel autoritetesh juridike, këto dy forma të bashkëpunimit janë të lidhura ngushte njëra me tjetrën dhe se i shërbejnë njëra tjetrës,sepse kanë të njëjtin objektiv ,d.m.th kërkimit,ndjekjes dhe dënimit të Kriminelëve apo të kontrabandisteve ndërkombëtarë.25 Bashkëpunimi ndërkombëtar i shteteve në fushën juridike kishte si rezultat ratifikimin e disa konventave ndërkombëtare ,të cilat parashohin masat që duhet ndërmarr për 24 http://209.85.129.132/search?q=cache:AIC8eRVWcPUJ:www.gazeta-standard.com/print.php%3Fidt %3D16911+Parandalimi+i+kontraband%C3%ABs+me+cigare&cd=10&hl=en&ct=clnk 25 Mr .sc.Veton Vula,kontrabanda me narkotike ne boten bashkëkohore. fq,138 24 parandalimin e kontrabandës me cigare,narkotike dhe luftimin e kriminalitetit, bashkëpunimi ndërkombëtar policor në fushën e lëmis së penalogjis e ka origjinën në rregullat praktike mes autoriteteve të policisë që janë të natyrës dypalëshe dhe shumëpalëshe . Në kuadër të bashkëpunimit ndërkombëtare policor ekzistojnë edhe Organizatat e Ndryshme,ndër më të njohurat janë INTERPOLI (organizata ndërkombëtare policore) dhe së fundi në kuadër të shteteve Evropiane kemi edhe organizatën e cila vepron në kuadër të shteteve Evropiane që quhet EUROPOL. Interpoli është themeluar në vitin 1923 dhe deri me tani janë 187 vende anëtare e saj,apo nënshkruese të kësaj marrëveshje26 i gjithë aktiviteti i kësaj organizate merret me luftimin dhe parandalimin e veprimtarive kriminale në gjithë botën. Po ashtu edhe EUROPOLI është organizatë ndërkombëtare policore,të cilat shtetet e bashkimit Evropian ishin akorduar për themelimin e kësaj organizate me Traktatin e Mastrihit ne vitin 1992 ,u nënshkrua në vitin 1998,me seli në Hage, e cila punën e saj filloi që nga viti 199927 Angazhimeve për luftën kundër kontrabandës me cigare iu bashkua edhe Këshilli për bashkëpunim doganor,selia e secilës gjendet në Bruksel,në kuadër të kësaj kemi edhe Komitetin teknik i këtij këshilli i cili angazhohet veçanërisht për aplikimin e arritjeve teknike e shkencore,ashtu që të ndihmohet në mënyrë sa më të mirë në luftën kundër kontrabandës me mallra të tarifës së lartë. Konkluzioni Në ketë punim kam bërë përpjekje për të paraqitur problemin e dukurisë së kontrabandës me cigare në vendin tonë dhe në rajon,sidomos në Evropën juglindore apo Ballkanin perëndimor ,shkaqet dhe pasojat e saja në botën bashkëkohore. Duke u nisur nga fakti se ky fenomen kohëve të fundit shënon rritje dhe po merr përmasa të përhapjes të kësaj dukurie,si dhe në vendet me ekonomi më të zhvilluar ashtu edhe në 26 27 http://en.wikipedia.org/wiki/Interpol http://en.wikipedia.org/wiki/Europol 25 ato vende të cilat gjinden në fazën e tranzicionit,ku bën pjesë edhe treva e jonë,studimi dhe hulumtimi i këtij fenomeni paraqet një interes të veçanët shkencor edhe profesional Kontrabanda me cigare paraqet një dukuri mjaftë aktuale dhe mjaftë negative për çdo shoqëri,rrezikshmëria e sëcilës manifestohet në forma të ndryshme,të cilat në vete implikojnë një mori pasojash negative,si për shtetin ashtu edhe për njerëzimin. Edhe pse kontrabanda me cigare ka ngjashmëri me kontrabandimin me mallra te tjera kjo i ka edhe veçorit edhe specifikat e veta të theksuara jo vetëm që dallojnë nga format e tjera të kontrabandimit,por ka edhe një rrezikshmëri të dëmshme,duke pasur parasysh numrin e vdekjeve që vijnë si pasoj e pirjes se tij,ku sipas statistikave të organizatave ndërkombëtare si pasoi e pirjes së cigares kemi vdekjen e milionave të njerëzve në mbar botën. Në kryerjen e këtij veprimi kriminal marrin pjesë persona nga shtetet e ndryshme,të cilët ndër vete kanë një sistem tejet të zhvilluar të lidhjeve dhe komunikimit, prandaj me të drejt shumë autor kontrabandën me cigare dhe gjërat e tjera me vlerë të lartë e cilësojnë si delikt me karakter ndërkombëtarë, edhe përkundër angazhimeve në planin nacional dhe ndërkombëtar për luftimin e kontrabandës me cigare ky fenomen vazhdon të jetë prezent kudo dhe në çdo vend varësisht prej zhvillimit ekonomiko social. Kurë flitet për format e paraqitjes së kontrabandës me cigare është thënë se ky fenomen kriminal paraqitet në shumë forma:si në prodhim në qarkullim dhe shpërndarje, edhe ky fenomen është i përhapur edhe i organizuar në formë të një rrjeti ndërkombëtar ku grupet e caktuara bashkëpunojnë ndërmjet veti pa dallim kombi ,race apo feje. Në paraqitjen dhe zhvillimin e kontrabandës me cigare ndikojnë disa faktorë të cilët ndihmojnë në shtytjen e disa personave që të merren me këtë veprimtari kriminale, ky fenomen nuk përjashton edhe ato shtetet ku zhvillimi ekonomik është në një shkallë më të lartë se sa vendi ynë apo i terë rajoni i Ballkanit, në paraqitjen e këti fenomeni ndikojnë edhe disa faktorë të brendshëm apo faktori subjektiv,motivi për fitim,lakmia materiale,etj. Ndërsa për transportimin e cigareve të kontrabanduara,kjo varet kryesisht nga pozita gjeografike ,ku kontrabandistet varësisht prej pozitës që kanë i përdorin edhe mjetet e tyre,sikurse është cekur në këtë punim në Kosovë apo në pjesët ku më së shumti kontrabandohen këto mallra jo rralle dhe kontrabandimit i tyre bëhet nëpërmjet 26 kafshëve,me Kuaj apo me Gomarë,si mjete më të shpeshta ndërkombëtare gjithmonë përdoren anijet,relacionet e të cilave janë me karakter ndërkombëtar. Për luftimin e kontrabandës me cigare në planin rajonal dhe ndërkombëtar janë nënshkruar disa marrëveshje apo konventa ndërkombëtare,me anë të cilat janë paraparë kushtet e bashkëpunimit ,format e bashkëpunimit policore e doganor dhe format e tjera ndërmjet shteteve për luftimin e kësaj dukurie Në këtë planë janë formuar orgaziata dhe reparte kundër kësaj dukuri dhe që veprojnë në kuadër te INTERPOLIT dhe EUROPOLIT ,këto si rezultat i bashkëpunimit me policin nacionale,bëjnë përpjekje për ndalimin e kontrabandës me cigare. Propozohet që së bashku më organet gjegjëse të rajonit pra në kuadër të këtij rajoni Ballkanik të hartohet një politik e përbashkët e veprimit e koordinuar në mënyrë profesionale për zbulimin edhe luftimin e kësaj dukurie,të hartohet një rregullore juridike e përbashkët në kuadër të rajonit,dhe të angazhohen kuadro të profesionalizuara për luftimin dhe për parandalimin e kësaj dukurie me mjete të sofistikuara. 1. Literatura; 2. Dr Mersida Suçeska, Bazat e Kriminalitetit Ekonomik, Prishtinë. 2006. 3. Dr. Ragip Halili, Kriminologjia bot. katër,viti 2005,Prishtinë 4. Mr .sc. Veton Vula,kontrabanda me narkotike ne boten bashkëkohore 5. Dr Skender Begeja,politika penale ne nje Evrop ne Transformim,1995,Drejtesia,nr.3 fq.64 6. The tobacco Epidemic in south-east Europe, consequence and Policy Responses,fq 34 27 7. http://www.albaniasite.net/forum/ 8. http://reportingproject.net/new/index 9. http://www.forumilir.com 10. http://www.shekulli.com.al/news/45/ARTICLE/13042/2007-0716.html 11. www.gazetaexpress.com/index.php/artikujt/lexo/13622/C4/C1 4/ 12.http://gov.publiku.com/note/35575/13-raste-kontraband-ne-mitrovice03.html 13.http://gov.publiku.com/note/35575/13-raste-kontraband-ne-mitrovice03.html 14.http://asp.gov.al/2007/dhjetor/8tarboshi2.htm 15.http://gov.publiku.com/note/32755/zbulohet-nj%C4%96-depo-meduhan-te.html 16.http://gov.publiku.com/note/29618/aksioni-kunder-cigareve-pabanderola-190908.html 17.http://gov.publiku.com/category/579/sh%C4%97rbimi-doganor-iunmikut.html 18.http://209.85.129.132/search?q=cache:AIC8eRVWcPUJ:www.gazetastandard.com/print.php%3Fidt%3D16911+Parandalimi+i+kontraband %C3%ABs+me+cigare&cd=10&hl=en&ct=clnk 19.http://en.wikipedia.org/wiki/Interpolhttp://en.wikipedia.org/wiki/Europ ol 28 Univerzitet AAB Fakultet kriminalističkih nauka 29 Diplomski rad Krijumcarenje sa visokom carinskom tarifom Student: Shaban Kurpali Mentor :Doc. Dr. Mersida Sučeska Uvod ............................................................................................................................... 3 Opća znanja o krijumčarenju ...................................................................................... 5 Izraz carine , važnost i vrste ......................................................................................... 6 30 Krjumčarenje sa cigaretama i organizovani kriminal ............................................. 8 Razvoj i dinamika krijumčarenja cigaretama u nekim balkanskim zemljama ..... 12 Obim i struktura krijumčarenja sa cigaretama na Kosovu .................................... 13 Oblici krijumčarenja sa cigaretama i rasprostranjenost ......................................... 15 Uticaj određenih subjektivnih faktora u pojavi krijumčarenja sa cigaretama ..... 17 Prevencija kao forma borbe protiv carinskog kriminaliteta i sprečavanje krijumčarenje sa cigaretama ...................................................................................... 19 Mere nadzora carina kao forma sprečavanja krijumčarenja cigaretama ............. 23 Međunarodna suradnja u borbi protiv krijumčarenja cigaretama ........................ 25 Zaključak ..................................................................................................................... 27 Literatura ...................................................................................................................... 29 Uvod 31 Krijumčarenje u savremenom svetu predstavlja jednu od najopasnijih formi kriminaliteta uopšte, kao i organizovani kriminalitet koji je preuzeo široke razmere i time stvara velike negativne posledice društva i čovečanstva u svim životnim aspektima . Ta opasnost se održava na ekonomskom, političkom i zdravstvenom aspektu i kao takvo aktualizirana je još više potreba za razmatranjem i produbljenjem znanja o kriminalitetu sa robom koja ima visoke tarife, kao što su cigarete i ostala visoko tarifna roba, koja je proširena u društvu koje nas okružuje. Interes je i zadatak svake države da na svestrani aktivni način suprotstavlja svim mogućim formama krijumčarenja, a posebno krijumčarena roba sa visokom carinskom tarifom, angažirajući se za preuzimanje preventivnih i represivnih mera od strane carinskih i policijskih organa, a koji imaju za cilj sprečavanje ove forme organizovanog kriminaliteta, kao u zemlji i van zemlje i to stavljanjem na raspolaganje svih mogućih mehanizama za borbu protiv ove pojave u našem društvu. U ovom radu ja sam nastojao da iznosim poseban osvrt na krijumčarenje cigaretama kao veoma rasprostranjene pojave i veoma profitabilne za krijumčare u ovim zemljama Balkana. Velike i brze promene u ekonomskom, društveno i političkom razvoju u mnogo savremenih zemalja su uticale da se neki oblici i forme organizovanog kriminaliteta reflektuju. U tom sklopu spada i krijumčarenje cigaretama. Cilj ovog pitanja sa aspekta otkrivanja i rasvetljavanja uzroka i posledica koje potiču ljude i određene grupe da se bave krijumčarenjem cigareta. Ova pojava predstavlja veoma negativnu pojavu sa opasnim posledicama za privredu, ali i za zdravstvo građana. Razlozi implikacije u ovoj socijalnoj pojavi, nalaze se u ekonomskim uslovima, u nemogućnosti zapošljavanja i ulaza i integracije u normalan život, kao i nedostatak nadzora od strane porodice itd. Zbog tih razloga ta kategorija lica sa raznim socijalnim, a možda i psihičkim problemima su lagan plen za požrtvovanje od strane raznih grupa i bande krijumčara, koji pružaju profit za njihov angažman u nečistim krijumčarskim aktivnostima. Iz naslova ovog rada primećuje se da će se obraditi krijumčarenje visoko tarifne robe, dok cilj je ovog rada upoznavanje, borba, sprečavanje i po mogućnosti iskorenjivanje krijumčarenja u društvu. 32 Da bi se shvatio ovaj problem moramo znati forme manifestacije ove kriminalne pojave, krijumčarenje ove robe i međunarodno organizovanje mreže organizovanog kriminala koji se pojavljuje u različitim formama. Imajući u obzir važnost i kompleksnost krijumčarenja cigareta u savremenom svetu, nadam se da će ovaj rad biti skroman doprinos u poznavanju, rasvetljavanju i predlaganju mera koje se trebaju preduzeti za sprečavanje i borbe protiv ove opasne pojave. Ovaj rad u prvom redu je namenjen studentima fakulteta kriminalističkih nauka i studentima pravnog fakulteta, ali istovremeno i studentima postdiplomskih studija iz ove oblasti, kao i zvaničnicima policije i carina koji se bave na bilo koji način sa sprečavanjem i borbom protiv carinskog krijumčarenja. U ovom pravcu, ovaj rad može da služi kriminalistima, pravnicima, sudijama, advokatima, kao i svima onima koji rade u raznim carinskim institucijama. Ovaj tekst će biti interesantan i za ostale čitaoce, koji na neki način prate i zanima pojava krijumčarenja u savremenom društvu. Zaključak 33 U ovom radu potrudio sam se da iznesem problem pojave krijumčarenja cigareta u našoj zemlji i u regiji, posebno u Jugoistočnoj Evropi ili Zapadnom Balkanu, kao i razloge i posledice u savremenom svetu. Bazirajući se na činjenicu da ovaj fenomen u zadnje vreme je u povećanju i preuzimanje širih razmera, u zemljama sa razvijenom privredom i isto tako i u zemljama tranzicije gde spada i naša regija, studiranje i istraživanje ovog fenomena predstavlja poseban profesionalni i naučni interes. Krijumčarenje cigaretama predstavlja veoma negativnu aktuelnu pojavu u svim društvima u regiji, čija se opasnost manifestuje na razne načine i koje u sebi imaju niz negativnih posledica za svaku državu posebno, ali i za celo čovečanstvo. Iako krijumčarenje sa cigaretama je dosta slično sa krijumčarenjem ostale robe, ova vrsta krijumčarenja se razlikuje i ima svoje specifičnosti ali stvara opasnost s obzirom na broj smtranih slučajeva koja dolaze zbog pušenja, prema statistikama međunarodne zdravstvene organizacije godišnje u svetu umire više miliona ljudi kao posledica pušenja. U izveštavanju ovog kriminalnog čina učestvuje velik broj lica iz raznih zemalja koji su međusobno povezani veoma razvijenim sistemom sredstva komuniciranja, koji dosta često je bolji i savršeniji od sredstava za komuniciranje zvaničnih država. Prema tome, mnogo autora krijumčarenje cigareta i krijumčarenje ostale visokotarifne robe smatraju kao deliktom međunarodnog karaktera i nasuprot angažovanja na nacionalnom i međunarodnom planu za borbu protiv ove vrste krijumčarenja još uvek je to prisutno svugde, ali zavisno od stepena socijalnog i ekonomskog razvoja. Kada se govori o formama pojave ove vrste krijumčarenja rečeno je da ovaj fenomen predstavlja se kao kriminalitet u više formi, kao što je : kriminalitet u proizvodnji, kriminalitet u opticaju i raspodeli, fenomen koji je rasprostranjen i organizovan u obliku međunarodne mreže gde međunarodne kriminalne grupe imaju razvijenu izuzetnu međusobnu saradnju bez obzira na naciju, boju ili veru. U pojavi i razvoju krijumčarenja cigareta utiču određeni faktori koji podstiču lica da se bave ovom pojavom, ovaj fenomen ne isključuje i zemlje gde je ekonomski razvoj na višem nivou nego kod nas na Balkanu. Ti faktori mogu biti objektivni ili subjektivni, kao što su motiv za zaradom, materijalna korist itd. 34 Dok prevoz krijumčarenih cigareta uglavnom zavisi od geografskog položaja i sredstava koja krijumčari imaju na raspolaganju. Kao što je već istaknuto u ovom radu, na Kosovu ili u delovima gde se najviše krijumčari ova roba dosta često transport se vrši pomoću tovarenih grla, kao što su: konji, magarci, mazge i mule, kao i zaprežna kola, ali dosta često na međunarodnim relacijama se upotrebljavaju brodovi koji se kreću na međunarodnim relacijama. Za borbu protiv krijumčarenja sa cigaretama na regionalnom i međunarodnom planu je potpisano nekoliko međunarodnih konvencija kojima su predviđeni uslove i forme policijske i carinske saradnje kao i ostale moguće forme u borbi protiv ove pojave. U ovom planu su formirane organizacije i odeljenja u borbi protiv ove pojave koje funkcionišu u sklopu interpola i evropola i u saradnji sa nacionalnim policijama čine napore za sprečavanje krijumčarenja sa cigaretama. Predlaže se da u saradnji sa dotičnim organima regije Balkana izradi zajednička politika koordinirane akcije na profesionalni način za otkrivanje i borbu protiv ove pojave; da se izradi pravni zajednički dokumenat na nivou regije i da se angažuju profesionalni kadrovi za borbu za sprečavanje ove pojave i da sve to bude praćeno potrebnim materijalno tehničkim sredstvima. 1. Literatura; 35 2. Dr Mersida Sučeska, Osnove ekonomskog kriminaliteta, Priština 2006. 3. Dr. Ragip Halili, Kriminologija, IV izdanje, 2005,Priština 4. Mr .sc. Veton Vula,Krijumčarenje sa narkoticima u savremenom svetu 5. Dr Skender Begeja,krivična politika Evrope u transformaciji 1995,Drejtesia,br.3 str.64 6. The tobacco Epidemic in south-east Europe, consequence and Policy Responses,fq 34 7. http://www.albaniasite.net/forum/ 8. http://reportingproject.net/new/index 9. http://www.forumilir.com 10. http://www.shekulli.com.al/news/45/ARTICLE/13042/2007-07- 16.html 11. www.gazetaexpress.com/index.php/artikujt/lexo/13622/C4/C 14/ 12. http://gov.publiku.com/note/35575/13-raste-kontraband-ne-mitrovice- 03.html 13.http://gov.publiku.com/note/35575/13-raste-kontraband-ne-mitrovice03.html 14. http://asp.gov.al/2007/dhjetor/8tarboshi2.htm duhan-te.html 15. http://gov.publiku.com/note/32755/zbulohet-nj%C4%96-depo-me- 16. http://gov.publiku.com/note/29618/aksioni-kunder-cigareve-pa- banderola-190908.html 17. http://gov.publiku.com/category/579/sh%C4%97rbimi-doganor-i- unmikut.html 36 18. http://209.85.129.132/search?q=cache:AIC8eRVWcPUJ:www.gazeta- standard.com/print.php%3Fidt%3D16911+Parandalimi+i+kontraband %C3%ABs+me+cigare&cd=10&hl=en&ct=clnk 19. http://en.wikipedia.org/wiki/Interpolhttp://en.wikipedia.org/wiki/Europ ol 37