OSNOVNE ODREDNICE URBANE MORFOLOGIJE · Morfološke karakteristike: položaj, veličina, oblik. Nikad se ne posmatra izolovano, već u ekom kontekstu. Veličina – namjoćnija morfološka karakteristika, oblik – ključna morfološka karakteristika · Funkcionalne karakteristike – imaju određene morfološke obrasce, neke aktivnosti koje se dešavaju u tom prostoru · Kulturni identitet – svaka sredina ima svoje obrasce ponašanja / rezultat funkcionalni obrasci · Tipološko sagledavanje – mogućnost da se određeni fenomeni svrstaju u grupe sa zajedničkim osobinama Morfo – oblik Određeni položaj, veličina i oblik zavise od funkcionalnih karakteristika. Dva prostorna nivoa – nivo grada i nivo gradskog trga. Položaj gradskih struktura i distribucija njihovih elemenata TRI USLOVA koje lokacija za grad mora da zadovolji 1. Karakteristika privilegovanosti – prednosti u odnosu na neku drugu lokaciju 2. Protektivnost – zaštita od raznih činioca 3. Konstitutivnost – povezivanje sa drugim gradskim sistemima. Omogućuje dobru povezanost DVA NAČINA POSMATRANJA GRADA u odnosu na prethodna 3 uslova: 1. Podjela u relaciji sa vodenom površinom. Lociranje gradova uz vodene površine. Voda kao ključni faktorza lociranje gradskih naselja: a) Gradovi uz rijeku – Bern – gradski sistem urbane površine prati rijeku. Nju Orleans, rijeka Misisipi, blok je postavljen upravno na rijeku, sa uortiogonalnom urbanom matricom. b) Grad u zalivu – Đenova, izdužena struktura, grad je uzak, tanak, između vode i brda. Čitava gradska struktura se širila nauštrb mora, ne ka kopnu već ka moru. Slično se dešava i u Solunu ali ne tako izrazito. c) Tip grada poluostrvo – Korčula d) Tip grada ostrvo, Mont San Mišel, kompleks opatijskih građevina i potčinjena gradska struktura e) Grad sa kanalima, Holandija i Belgija 2. Konfiguracija terena, druga grupa a) Grad u uvali, što više zaštićen, nevidljiv – Urbino, italijanski grad b) Grad na grebenu, grad na istaknutom položaju, dobre vizure, Rekanati c) Grad na vrhu uzvišenja, ima privilegovanu poziciju; 73 odbrambene kule, „srednjevjekovni Menhetn“ – grad San Điminijano d) Grad na padini – Gubio, Italija POLOŽAJ GRADSKOG TRGA 1. U odnosu na cjelokupnu teritoriju grada: · Središte grada – na rubu – u sredini između a) CENTRALNI POLOŽAJ TRGA – Palmanova, primjer idealnog grada, vojna ispostava Venecija. Poligonalni obli, trg u obliku šestougla koji predstavlja centralni vojni poligon. Ima 3 gradske kapije, proizilazi iz funkcionalnih razloga. Sijena – organska matrica na 3 gradska grebena, 3 susjedstva, između napravljen trg Kampo na suticanju tri ulice, predstavlja simbol ujedinjenja b) TRG NA RUBU, grad Piza – ceremonijalni ulaz, kapija, najreprezentativniji gradski prostor sa 3 crkvena objekta, trg Kapija. Berlin, sa proširenjem javlja se ortogonalna matrica sa 3 trga, kapije c) TRG IZMEĐU SREDIŠTA I RUBA, francuski grad Rišelje, po kardinalu Rišeljeu. Dva trga, simetrična kompozicij, jedan javni drugi stambeni. Trgovi koji se grupišu u sisteme: a) LINEARNI, AKSIJALNI SISTEM, Pariz, kraljevska osovina, dužine 3-4 km, javljaju se otvorene strukture b) MREŽNI TIP, POVRŠINSKI. Na čitavoj površini grada javljaju se trgovi. Grad savana, Džordžija, gradski trg sa 12 gradskih blokova koji se ponavljaju i replikuju.. c) SISTEM CENTRIČNIH TRGOVA, Salzburg, primjer grupisanja oko katedrale. 2. Položaj gradskog trga u odnosu na neposredno okruženje: a) Trg na raskrsnicama, primjer Barselona b) Motiv, značajan objekat oko koga se formira trg. Tri tipa objekata su se izdvojila: · Crkva – katedrala, sv Petar – Vatikan, Firenca · Palata, palata Farneze, Rim – Mikelanđelo c) Pozorište, trg republike u Beogradu (nekada pozorišni trg) d) Segment, vodena površina: · Direktna veza sa trgom, grad Bordo (trg Berze), Lisabon (trg Komercio) · Direktna veza, Firenca (trg Sinjorija), Venecija, trg sv. Marka e) Trg lociran na platou sa kojeg se pružaju vizure, grad Gubio, grad Tobi – vizure prema prirodi. OBLIK GRADA I NJEGOVA GENEZA Spontano – planirano, organsko – geometrijsko I Kvantitet, kvalitet izgrađenosti prostora II Komunikacioni trgovi III Značajni reperi, značajni kompleksi 1. KOMPAKTNE STRUKTURE, KOMPAKTNE MATRICE, gusto izgrađeni prostor · Eg Mert, ograđen zidinama · Gdanjsk – elementi / parcele, ulice / su izuzetno uzani, forma izdužena, čak i trgovi. 2. LINEARNE STRUKTURE, uz neki linearni pravac, dosta rijetko se javljaju. U ovoj matrici ne postoji neko karakteristično mjesto. · Madrid, potez linearne kompozicije koja treba da poveže segmente, ali samo dio je uspio da zaživi · Brazilija, linearni karakter, oblik poluluka sa centralnim upravljačkim prostorima 3. ORTOGONALNA FORMA /MATRICA, najpovoljnija, najviše pozitivnih osobina, pogodna za kontrolu svih segmenata i omogućava širenje na različite strane, ali ne postoji centralno mjesto: a) Ortogonalna matrica – kvadratna b) Ortogonalna pravougaona matrica · Grenada na Garoni – kombinacija ove dvije matrice · San Francisko, prostor velikih nagiba terena 4. RADIJALNA MATRICA – karakteristični centar · Karlsrue · Nikšić, ostao jedan segment 5. FORMA PRSTEN, struktura koja opkružuje neki postojeći, stariji dio grada · Beč, sistem blokova i ulica sa najznačajnijim elementima gradske strukture · Keln 6. AKSIJALNA MATRICA, povezivanje određenih tačaka, putanje koje spajaju fokusne tačke · Vašington, trgovi aksijalno povezani · Rim, u vrijeme pape V („Siksta“) 7. KRUŽNA FORMA, nepostojana · Nordlingen · Madrigal se las Altas Tores, potpuno obodna pravilna kružnica · Kanbera –kominacija radijalne, aksijalne i ortogonalne matrice · Nova kalkuta – linearna, radijalna i ortogonalna OBLIK GRADSKOG TRGA Trgovi spontano nastali i trgovi geometrijskih oblika. · Trg ispred Santa Maria Novela, nemogućnost sagledavanja oblika trga. I Trgovi uokvireni oštrim ivicama, pravilan trg. a) OBLIK KVADRATA · Češka Buđovica, sve četiri jednake strane b) OBLIK PRAVOUGAONIKA, najčešći oblik trgova · Pravougaoni trgovi dubinskog formata, visina mora biti veća nego što je širina. Firenca, trg santa Kroče · Trgovi pravougaonog oblika, širokog formata, širina veća od dužine, na dužoj strani je dominantan objekat, često palata. · Najpovoljniji odnos strana pravougaonika 1:2, 1:3 · Veoma izduženi trgovi – Prag, Vaclaski trg · Trgovi isuviše izduženi – trgovi ulice, ulični trgovi c) OBLIK TRAPEZA, mogućnost dvojakog značenja, ili sa šire ili sa uže strane. Rim, Kapitolski trg, efekat privlačenja posjetioca d) OBLIK TROUGLA, pogodan na raskrsnicama ili uokvirena enklav, primjer u Parizu – rezidencijalna uokvirena enklava; Španski trg u Rimu II Trgovi uokvireni oblim ivicama · Pariz, trg Etual, 12 avenija, suticanje u jednoj tački, velika mogućnostsagledavanja · Bat, stambeni trg sa tri ulice koje se ulivaju, struktura potpuno zatvorena · Kraljevo, kružni trg · Šo de Fon, elipsasti trg koja je bila zamišljena da zahvata matricu cijelog grada III Trgovi koji su poligonalni, kombinacija prve dvije grupacije VELIČINA U FUNKCIJI DIMENZIONISANJA PROSTORA GRADA Na najbolji način nam omogućava da klasikujemo određene činioce. Ne posmatra se izolovan, u vezi je sa funkcionalnim zahtjevima. Veličina grada Demografski pristup – br. stanovnika – uzeti sa rezervom tačnost podataka. Tokio (najviše stanovnika 25-30 miliona) Prostorno-fizički pristup – isključivo površinom, zanemaruje broj stanovnika (nekoliko desetina ha – idealni gradovi iz srednjeg vijeka). Firenca – širenje zidina grada do 6og zida.. Kombinovani pristup – Monpazje, Francuski idealni grad (13ha, br.st.= 3000, Gst=30st./ha) Veličina grada - karakteristike koje utiču na veličinu -geografske karakteristike, koje se tiču topografije i morfologije grada -kulturne, koje se odnose na tradiciju, način življena, običaje i navike koje vladaju u nekoj zajednici -ekonomske, koje se odnose na ekonomsku moć neke sredine, odnosno njenu sposobnost da se sama održava -političke karakteristike, koje se prevashodno vezuju za politički sistem i vlast koja donosi oluke o ovim pitanjima Veličina gradskog trga Posredno određivanje veličine gradskog trga – bazirano na funkcionalnim zahtjevima. Avola, gradi na Siciliji – centralni kvadratni trg i 4 simetrično postovljena okolna trga Neposredno određivanje veličine gradskog trga · pomoću apsolutnih dimenzija. Zamošć, površina trga 1/15 površine grada · Pomoću relativnih dimenzija – odnos velina otvorenog prostora i veličina zgrada koje ga okružuju, objekti veliki kao otvoreni prostor. Veličina 6x veća nego zgrade koje ga okružuju, po nekim teoretičarima. Prva dokazana teorija – posmatrač se nalazi na 2 udaljenosti od objekta (2 visine), ugao gledanja je 29° i opaža ga. Najpovoljni je odnos 2-3 puta veći nego visina objekta Povećanje veličine trga i osjećaj za njegove dimenzije - Što je trg veći gubi se percepcija. Moskva – Crveni trg, Meksiko siti – trg Zokalo, Peking – trg Tjenanmen