Mat saraa hicheel

1. Х өтөлбөр 2. Удиртгал 3. Рационал тоо 4. Геометр Математикийн хичээл 5. Агуулга: Бутархай Тэнцүү бутархай Бутархайг жиших Ижил хувиартай бутархайг нэмж, хасахИжил бус хувиартай бутархайг нэмж,хасах Бутархай тоог үржих, хуваах Рациональ тооны үйлдлийн чанар Холимог тооны нэмэх, хасах Зэрэгт дэвшүүлэх Процент Пропорц Бутархай тоо 6. Зорилт: Зөв бутархай, зөв биш бутархай, холимогтоог мэдэх, рациональ тоо гэдгийг мэдэх, тоон шулуун дээр рациональ тоог дүрсэлж чаддаг байх, холимог тоог засагдах бутархай, засагдах бутархайг холимог тоо болгож сурах Бутархай тоо 7. Батын төрсөн өдөрт аав, ээж, ах, дүү болон 7 найз ирэв. Бат баярынбялуугаа 12хэсэгт хуваах болов. Өөрт бялууны 12 хуваасны нэг, гэр бүлийнхэнд нь 12 хуваасны 4,найз нарт нь 12 хуваасны 7 хэсэг оногдов.Үүнийг зургаар дүрслээрэй.12хуваасны нэг 12 хуваасны 4 12 хуваасны 7 8. Бутархай тоо Авах хэсгийн тоо Хуваах хэсгийн тоо ; ; Ах, дүү хоёр 3 алим тэнцүү хувааж авахад тус бүр нь алим оногдов. Үүниийг дүрсэлж харуул. Үүнийг уншихдаа 1 бүхэл хоёрны нэг гэж уншина. Ийм бутархайгхолимог бутархайгэнэ. 9. Бутархай тоо Хүртвэр, хуваарийг ажиглаад дүгнэлт хий. 12 1 ; 12 12 ; 12 7 ; 12 4 ; 4 4 ; 2 3 А ) Хүртвэр <хувиар – зөв бутархай Б ) Хүртвэр =>хувиар – засагдах бутархай 10. Бутархай тоо Хуваалтаас энгийн бутархай үүснэ. в а хүртвэр хувиар Энгийн бутархай Зөв бутархай Холимог бутархай Засагдах бутархай 11. Бутархай тоо Зураглалыг бутархайгаас дүрсэл. 12. Бутархай тоо Холимог бутархайг засагдах бутархайд засагдах бутархайг холимог бутархай болгож болно. 2 3 * 2 +1 7 2 3үлд 1 13. Бүхэл тоог бутархай тоогоор дүрслэх Бүхэл тоо болон эерэг сөрөг бутархай тоог нийлүүлээдрациональ тоогэнэ. Рациональтоо бүрийгтоон шулуун дүрсэлжболно. Жишээ нь: 0 1 2 3 4 5 -1 -2 A 14. Тэнцүү бутархай 8 4 4 2 2 1   15. Тэнцүү бутархай 8 2 2 : 16 2 : 4  4 1 2 : 8 2 : 2 4 : 16 4 : 4   4 1 8 2 16 4   16. Ямар нэг юмны ижил хэсгийг илэрхийлж байгаа бутархайнуудыгтэнцүү бутархайнуудгэнэ. Бутархайн хүртвэр ба хуваарийг ижил тоогоор үржүүлэх, ижил тоонд хуваахадтэнцүү бутархайүүснэ. ДүгнэлтЖишээ : Жишээ : 17. ДүгнэлтБутархайн хүртвэр, хуваарийг ижил тоонд нэгэн зэрэг хуваахыгбутархайг хураахгэнэ. Бутархайн хүртвэр, хуваарь харилцан анхны тоо бол уг бутархайгүл хураагдах бутархайгэнэ. Жишээ : ХИЕХ (36; 20)=4тул 320 1024 = 512 160 2 : 1024 2 : 320 1024 320   16 5 64 : 1024 64 : 320 1024 320 128 40 8 : 1024 8 : 320 1024 320     16*64 5*64 128 40 1024 320   160 512 512 160 1024 320  9 5 4 : 36 4 : 20 36 20   18. Жишээ бодлого 1.Бутархайнуудыг диаграммаар дүрсэл. 2 Тэнцүү бутархайнуудыг ялган бич. 3. Бутархайнуудыг 60, 30, 45 гэсэн хувиартай болго. 4. Бутархайнуудыг хурааж үл хураагдах бутархай болго. 5. 75 га газарт байцаа үлдсэн 125 га газарт төмс тарив. Нийт талбайн ямар хэсэгт байцаа, төмс тарьсан бэ? 19. Бутархайг ижил хуваарьтай болгох = = = = ХБЕХ (6;4)= 12 Хоёр бутархайг ижил хуваарьтай болгохдоо : Хуваариудын ХБЕХ-ийг олно. 20. Хуваарь тус бүрийн ХБЕХхүртэлх гүйцээх үржигдэхүүнүүдийг олно. 21. Бутархай тус бүрийн хүртвэр ба хуваарийг гүйцээх үржигдэхүүнээр нь үржүүлнэ. 12 :4= 3 12 :6= 2 4 1 12 3 6 5 12 10 12 3 3 * 4 3 * 1 4 1   12 10 2 * 6 2 * 5 6 5   22. БататгалДараах бутархайнуудыг ижил хуваарьтай болго. 45 8 ; 27 13 6 5 ; 10 7 30 17 ; 25 3 a . 9 8 ; 27 5 2 1 ; 10 7 8 7 ; 40 3 b . 9 8 ; 27 13 2 6 5 5 ; 10 7 2 30 17 ; 25 3 1 . c 23. Бутархайг жиших > Ижил хуваарьтай бутархайнуудынхүртвэр ихтэй нь их, хүртвэр багатай нь багабайна.4 3 4 2 4 3 4 2 24. Бутархайг жиших > Ижил хүртвэртэй бутархайнуудынхуваарь багатай нь ихбайна. 6 5 12 5 6 5 12 5 25. Бутархайг жиших = = > > Ижил бус хуваарьтай бутархайнуудыг жишихдээ : Бутархайнуудыг ижил хуваарьтай болгоно. 26. Ижил хуваарьтай бутархайнуудыг жишнэ. 4 1 6 5 12 3 12 10 = = 4 1 6 5 12 3 12 10 27. Бутархайг жиших > Холимог бутархайнуудыг жиших : Бүхэл хэсэг ихтэй нь их байна. 28. Бүхэл хэсгүүд нь тэнцүү байвал бутархай хэсэг ихтэй нь их байна. 4 3 2 4 1 3 3 2 3 4 3 3 = = 12 8 3 12 9 3 29. БататгалДараах бутархайнуудыг жиш. 27 8 ; 27 13 10 5 ; 10 7 25 17 ; 25 3 a . 94 8 ; 27 8 2 1 ; 10 1 8 7 ; 40 7 b . 9 8 ; 27 13 6 5 ; 10 7 30 17 ; 25 3 c. 9 8 27 13 6 5 10 7 30 17 3; d. 5 ;4 7 ; 7 2 30. Ижил хуваарьтай бутархайг нэмэх Хуваарийг хэвээр бичиж, хүртвэрүүдийн нийлбэрийн утгыг хүртвэрт бичнэ. Нийлбэрийн бутархай хураагдахаар бол хураана. Томьёогоор : 8 3 8 1 8 4 = 2 1 1 2 31. Ижил хуваарьтай бутархайг хасах Хуваарийг хэвээр бичиж, хүртвэрүүдийн ялгаврын утгыг хүртвэрт бичнэ. Нийлбэрийн бутархай хураагдахаар бол хураана. Томьёогоор : 8 1 8 2 = 4 1 1 4 8 3 32. Ижил хуваарьтай бутархайн нэмэх, хасах дүрмийгүгээр томьёол. 33. Дараах нийлбэр болон ялгаврыг жишээрэй. 3. Тохирох бутархайг олж бич. 4. Тэгшитгэлийг бодоорой. Бататгал) 7 5 7 2 ( ) 10 1 10 8 (    ба       35 9 35 4 ; 25 14 25 9 14 3 14 5 14 7    x 25 8 25 13 25 6     y 32 4 32 16 32 8    y 34. Ижил бус хуваарьтай бутархайн нэмэх Бутархайнуудыг ижил хуваарьтай болгоод нэмнэ,эсвэл хасна. 20 7 10 3 20 7 20 6 20 13 10 3 20 6 20 7 20 7 20 1 Томьёогоор : 35. Жишээ3 4 2 3 24 23 24 8 15 6 2 8 5     12 5 1 12 17 12 10 7 6 5 12 7 .      b 36 11 12 7    b 36. Дараах бутархайнуудын нийлбэр, ялгаврыг олоорой. Үйлдлийг гүйцэтгээрэй. Тэгшитгэлүүдийг бодоорой. 5 1 3 2  ба 12 9 4 3  ба 150 30 5 1 ба  125 25 5 1   ба y x a a 5 .  n b m b  8 . k d k c c 2 .  ac q ab p d 2 2 .  9 2 12 5 20 3 )    x a 27 10 9 1 54 1 7 5 )     y b 8 7 12 11 8 5 4 3 )            x c 10 1 6 1 3 1 5 4 )           y d 37. Бутархай тооны үржих Хүнсний ногоо тариалсан талбай Төмстариалсан талбай Хоёр бутархайг үржүүлэхдээ тэдгээрийн хүртвэрийг хүртвэрээр, хуваарийг хуваариар үржүүлээд үржвэр бутархайн хүртвэр, бутархайд тус тус бичнэ. томьёогоор Батынх хашааныхаахэсэгт ногоо тарив.Ногоо тарьсан талбайнхэсэгт төмс тарьсан бол хашааны ямар хэсэг вэ? 4 3 2 1 4 3 2 1 8 3 2 * 4 1 * 3 2 1 4 3    y x b a y b x a     38. Бутархай тооныхуваах Хашааныхаахэсэгт байцаа тарьсан бол ногоо тарьсан талбайн ямар хэсэг вэ? 16 3 39. БататгалҮржвэр, ноогдворыг олоорой. Үйлдлийг гүйцэтгээрэй. 4 1 1 5 2 ) 1  2 1 : 6 ) 2 4 : 5 1 ) 3  7 3 1 8 7 1 ) 4   4 * 10 1 2 6 * 5 1 1 ) 3  Ус буцалгагч 1 цаг ажиллахдаакВт цахилгаан зарцуулдаг. Хоногт 1цаг 20 минут ус буцалгагч залгадаг айл 4 хоногт хэдэн кВт цахилгаан ус буцалгахад зарцуулах вэ? 2 1 2 4 10 3 5 3 * 2 ) 1   7 6 : 20 7 3 : 10 ) 2  3 2 10 * 900 ) 5         5 3 1 * 6 1 4 ) 6 6 1 2 : 4 5 : 2 1 1 ) 5  40. Холимог тооны нэмэх 2 +1=3 5 2 2 5 1 1 5 3 3 Бүхлүүдийг нэмнэ Бутархай хэсгүүдийг нэмнэ Нийлбэрийн утгуудыг нэмнэ 5 3 5 1 5 2   5 3 3 5 3 3   41. Холимог тооны хасах Хасагдагчийн бүхлээс хасагчийн бүхлийг хаснаХасагдагчийн бутархай хэсгээс хасагчийн бутархай хэсгийг хасна Ялгаврынутгуудыг нэмнэ 2 -1=1 5 2 2 5 1 1 5 1 1 5 1 5 1 5 2   5 1 1 5 1 1   42. Холимог тооны нэмэх 20 7 2 10 3 1 20 7 2 20 6 1 20 13 3 43. Холимог тооны нэмэх 20 7 2 10 3 1 20 7 2 20 6 1 20 1 1 44. Үйлдлийг гүйцэтгээрэй. Холимог бутархайг зөв бутархай болгоорой. 8 7 8 4 3 3 ) 1  10 7 6 5 4 -4 ) 2  12 7 32 16 9 15 ) 3   7 5 9 2 1 15 ) 4           36 29 10 36 13 14 7 6 32 ) 5 тоог хэдээр хорогдуулбалгарах вэ? 24 17 2 10 3 5 45. ЗэрэгГэр бүлийн мод хүн А Э А Э А Э А Э А Э А Э А Э 1 2*2буюу4 1*2буюу2 2*4буюу8 …? ? тоо Хоёр болон түүнээс дээш ижил тооны үржвэрийгзэрэгт дэвшүүлэх үйлдэлашиглан бичдэг. 2*2*2*2*2*2*2*2= 2- зэргийн суурь 8 - зэргийн илтгэгч зэрэг 8 2 8 2 46. Зэргийн чанар 3*3*3*3 *3*3*3*3*3= Ижил суурьтай зэргүүдийг үржүүлэхдээ зэргийн суурийг хэвээр бичиж, илтгэгчүүдийн нийлбэрийг зэргийн илтгэгч болгоно. Ижил суурьтай зэргүүдийг хуваахдаа зэргийн суурийг хэвээр бичиж, илтгэгчүүдийн ялгаврыг зэргийн илтгэгч болгоно.   5 4 3 3 10 5 4 3 3   m n m n m n m n a a эсвэлa a a a        3 6 4 4  4 * 4 * 4 4 * 4 * 4 * 4 * 4 * 4   3 6 4 64 4 3  m n m n m n m n a a эсвэлa a a a       47. Зэргийн чанар Зэргийг зэрэгт дэвшүүлэхдээ зэргийн суурийг хэвээр бичиж, илтгэгчүүдийн үржвэрийг илтгэгч болгоно. Үржвэрийг зэрэгт дэвшүүлэхдээ үржигдэхүүн тус бүрийг уг зэрэгт дэвшүүлж үржүүлнэ.    4 3 6     3 3 3 3 6 6 6 6     3 3 3 3 6 12 4 3 6 6       m n nm m n m n a эсвэлa a a   *   3 ) 4 2 (             4 2 4 2 4 2       4 4 4 2 2 2 3 3 4 2 48. Бататгал1. Зэрэгт дэвшүүлэх үйлдлийн хэрэгцээ юу вэ? 3.Илэрхийллийн утгыг олоорой. 4.Илэрхийллийн хялбарчилаарай. m b ; 10 6 зэргүүдийн илтгэгч, сууриудыг нэрлээрэй. 2. 2 2 6 * 9 3 * 2      2 4 3  5 2 1 16 9            7 5 2 3 4 2  16 15 3 : 14 13 1 7 3 5 2        2 4 3 1 12 5 7 : 3 2 5          13 5 3 4 2 2 2      4 5 3 2 4 2 2 * 2 * 32   27 * 3 3 * 3 6 10 4 3 49. Процент