Manual Basic QGIS Training Oct2014 MMR

          အေျခခံ GIS သင္တန္း QGIS လက္ေတြ ႕ေလ့က်င့္ခန္း စာအုပ္ ဒု တိ ယအၾကိ မ္ျပင္ ဆင္ထု တ္ ေ၀သည္ ။ Release Version 2 ေအာက္ တု ိ ဘာ ၂၀၁၄ October 2014 Myanmar Information Management Unit Version 0.2ထဲမွာ ဘာေတြ အသစ္ပါရွိသလဲ •Introduction အခန္းတြင္၊ အေျခခံသင္ခန္းစာအတြက္ လိုအပ္ခ်က္မ်ား၊ Events မ်ားအေၾကာင္း၊ SDI မ်ားအေၾကာင္း၊ Free Journal မ်ားအေၾကာင္း၊ •Map Projection အခန္းတြင္၊ Datum အေၾကာင္း၊ UTM အေၾကာင္း •GIS ေဒတာမ်ားျဖင့္ ကစားၾကည့္ျခင္း အခန္းတြင္၊ Query အေၾကာင္း •Digitizing အခန္းတြင္၊ Georeferencing အေၾကာင္း၊ OpenLayer Plugin အေၾကာင္း၊ OpenStreet map ႏွင့္ Google map အေၾကာင္း၊ Digitizing Polygon အမွားျပင္ဆင္ျခင္း၊ Advanced Ditigizing အေၾကာင္း၊ •Geoprocessing အခန္း (အားလုံးအသစ္)၊ Clip အေၾကာင္း၊ Buffer အေၾကာင္း၊ Convex hull အေၾကာင္း၊ Interpolation၊ •ေတြ႕ၾကံဳေလ့ရွိေသာ စေကးအမွားမ်ား Basic GIS Training i Table of Contents အဖြင့္သင္ခန္းစာ....................................................................................................................................... 1 စကားဦး ..................................................................................................................... 1 အေျခခံ သင္ခန္းစာ အတြက္ လိုအပ္ခ်က္ ............................................................................ 2 GIS ဆိုတာဘာလဲ ........................................................................................................ 5 GIS နဲ႔ဘာလုပ္ႏိုင္လဲ..................................................................................................... 5 GIS ရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ................................................................................................ 6 Free and Open Source Software (FOSS) အေၾကာင္း တေစ့တေစာင္း ................................. 10 Free and Open Source GIS Softwares မ်ား ................................................................... 11 GIS ႏွင့္ သက္ဆိုင္တဲ့ညီလာခံမ်ား ႏွင့္ ေဆြးေႏြးပြဲမ်ား .......................................................... 12 GIS ေဒတာအမ်ဳိးအစား ................................................................................................. 13 Vector Data အမ်ဳိးအစား .............................................................................................. 13 Raster Data အမ်ဳိးအစား .............................................................................................. 15 GIS File Format ႏွင့္ Data Interoperability အေၾကာင္း ...................................................... 16 ေနရာ ေဒသတစ္ခု၏ GIS database ႏွင့္ SDI အေၾကာင္း ...................................................... 17 အခမဲ့သို ႔မဟုတ္ အခမဲ့စာတမ္းမ်ား ပါရွိေသာ GIS Journal မ်ား ............................................. 21 သင္တန္း အစီအစဥ္ ႏွင့္ အခ်ိန္ ....................................................................................... 22 လက္ေတြ ႕ ေလ့က်င့္ခန္းမ်ား ................................................................................................................... 24 1.QGIS ကို မိတ္ဆက္ေပးျခင္း ႏွင့္ စတင္အသုံးျပဳျခင္း ..................................................................... 25 1.1.QGIS Download ရယူျခင္း .................................................................................. 25 1.2.QGIS Software Installation ျပဳလုပ္ျခင္း ................................................................ 25 1.3.QGIS ကို အဖြင့္၊ အပိတ္ျပဳလုပ္ျခင္း ........................................................................ 25 1.4.QGISDesktop ၏ GUI Interface ႏွင့္စတင္ မိတ္ဆက္ျခင္း .......................................... 26 1.5.QGIS Setting and Configuration မ်ားကို ျပင္ဆင္ျခင္း .............................................. 28 2.QGIS ျဖင့္ ပထမဆုံး ေျမပုံျပဳလုပ္ျခင္း ............................................................................................. 31 2.1.GIS data layer မ်ားကို QGIS Project ထဲသို ႔ Import ျပဳလုပ္ျခင္း.................................. 31 2.3.Map Navigation ကိုအသုံးျပဳျခင္း .......................................................................... 34 2.4.QGIS project ထဲက Layer တစ္ခုကို အဖြင့္၊ အပိတ္ ျပဳလုပ္ျခင္း .................................... 34 MIMU Capacity Building Training ii 2.5.Layer မ်ားကို အထက္ေအာက္ အစီအစဥ္ေျပာင္းစီျခင္း ............................................... 34 2.6.Attribute tool ကိုအသုံးျပဳ ၾကည့္ျခင္း ..................................................................... 34 2.7.Layer မ်ား အတြက္ Label ထိုးျပျခင္း ...................................................................... 35 2.8.Layer မ်ားကို Show/Hide ျပဳလုပ္နည္း ................................................................... 36 2.9.Layer မ်ားကို QGIS project ထဲမွ ဖယ္ရွားနည္း ........................................................ 37 2.10.QGIS Project တစ္ခုကို ဖြင့္၊ ပိတ္၊ သိမ္းျခင္း ......................................................... 37 2.11.ေလ့က်င့္ခန္း ................................................................................................. 37 3.QGIS တြင္ Layer မ်ား ျဖင့္ ေျမပုံ အမ်ဳိးမ်ဳိး ျပဳလုပ္ ၾကည့္ျခင္း ......................................................... 38 3.1.သိမ္းဆည္းထားေသာ QGIS Project ကို ျပန္ဖြင့္နည္း၊ အသစ္ျပန္သိမ္းထားနည္း ............... 38 3.2.Layer Properties ကိုတစ္ခုစီ ေလ့လာၾကည့္ျခင္း ....................................................... 38 3.3.Point Symbol မ်ား ............................................................................................ 38 3.4.Line Symbol မ်ား ............................................................................................. 39 3.5.Polygon Fill Symbol မ်ား ................................................................................... 39 3.6.အသင့္ရွိေသာ Color Ramp မ်ား နမူနာ .................................................................. 39 3.7.Symbology အသစ္ဖန္တီးျခင္း ............................................................................. 40 3.8.Layer မ်ားကို Symbology အမ်ဳိးမ်ိဳး ေျပာင္းၾကည့္ျခင္း ................................................ 41 3.9.Vector Symbology ကိုေလ့လာၾကည့္ျခင္း .............................................................. 41 3.10.Single Symbol ............................................................................................. 42 3.11.Categorized Symbol ..................................................................................... 43 3.12.Exercises .................................................................................................... 45 3.13.Graduated Symbol ....................................................................................... 46 3.14.Raster မ်ားအတြက္ Classified Symbol .............................................................. 47 3.15.Layer Transparency ကိုေျပာင္းၾကည့္ျခင္း ........................................................... 48 3.16.Assignment ................................................................................................. 48 Thematic data/map .................................................................................................. 49 4.Map Projection ............................................................................................................................ 51 4.1.Geoid ............................................................................................................ 51 4.2.Datum ........................................................................................................... 54 Basic GIS Training iii 4.3.Map Projection ................................................................................................ 57 4.4.အဓိက Projection အမ်ဳိးအစားမ်ား ........................................................................ 57 4.5.Standard Parallel ............................................................................................. 60 4.6.Central Meridian သို ႔မဟုတ္ Prime Meridian ......................................................... 60 4.7.Cartographic Projection Library ........................................................................ 61 4.8.Coordinate System .......................................................................................... 62 4.9.Geographic Coordinate System (GCS) အုပ္စု ....................................................... 62 4.10.Projected Coordinate System (PCS) အုပ္စု ....................................................... 63 4.11.Trade-off between projection transformation ................................................. 67 4.12.Map Scale ................................................................................................... 68 4.13.QGIS တြင္ Projection မ်ား အျပန္အလွန္ ေျပာင္းၾကည့္ျခင္း ...................................... 70 5.GIS ေဒတာမ်ားျဖင့္ ကစားၾကည့္ျခင္း .............................................................................................. 75 5.1.Query ကိုအသုံးျပဳၿပီး Attribute မ်ားကို Filter လုပ္ျခင္း ............................................... 75 5.2.Attribute Query Exercise .................................................................................. 81 5.3.Selection type, Select by Rectangle, Select by Radius, etc. ................................. 82 5.4.Attribute edition .............................................................................................. 82 5.5.Field Calculatorအသုံးျပဳျခင္း ............................................................................... 82 5.6.Assignment .................................................................................................... 83 Data Acquisition in GIS ...................................................................................................................... 84 6.Digitizing ...................................................................................................................................... 84 6.1.Base Map ....................................................................................................... 85 6.2.Georeferencing Base Map ................................................................................ 85 6.3.Google Map ကို Base Map အေနျဖင့္ အသုံးျပဳျခင္း ................................................... 94 6.4.SnappingDistance ......................................................................................... 96 6.5.Digitizing Point ............................................................................................... 97 6.6.Digitizing Line ............................................................................................... 103 6.7.Digitizing Polygon ......................................................................................... 107 6.8.Advanced Digitizing ....................................................................................... 111 MIMU Capacity Building Training iv 7.GPS အေၾကာင္း ........................................................................................................................... 117 7.1.GPS Components .......................................................................................... 117 7.2.GPS အလုပ္လုပ္ပုံ ........................................................................................... 117 7.3.GPS တိုင္းတာနည္း .......................................................................................... 118 7.4.Accuracy of GPS ........................................................................................... 118 7.5.Accuracy & Precision ..................................................................................... 119 7.6.GPS Data Correction / Post Processing............................................................ 119 7.7.Differential GPS ............................................................................................ 120 7.8.QGIS သို႔ GPS point မ်ား ထည့္သြင္းျခင္း .............................................................. 120 7.9.GPS data မ်ားကို GIS Layer အျဖစ္သို႔ေျပာင္းျခင္း .................................................. 123 8.Attribute table မ်ားႏွင့္ ခ်ိတ္ဆက္၍ အသုံးျပဳျခင္း ...................................................................... 125 8.1.PCode (Place Code) ...................................................................................... 126 8.2.Layer တစ္ခုႏွင့္ တစ္ခု Attribute table မ်ား အခ်င္းခ်င္း ခ်ိတ္ဆက္ၿပီး အသုံးျပဳျခင္း ......... 126 8.3.ျပင္ပမွ Table မ်ားႏွင့္ ခ်ိတ္ဆက္အသုံးျပဳျခင္း ........................................................ 126 8.4.Excel ဖိုင္ျဖင့္ခ်ိတ္နည္း ..................................................................................... 127 8.5.Joins toolကို အသုံးျပဳၿပီး table မ်ား ခ်ိတ္ဆက္နည္း ................................................ 129 8.6.ေလ့က်င့္ခန္း .................................................................................................. 132 8.7.Township GIS shape file vs. Township Population data in MS Excel. .................. 132 8.8.Population Density တြက္နည္း ......................................................................... 134 9.Pie chart, Bar chartမ်ားျဖင့္ Data Visualization လုပ္နည္း ....................................................... 137 9.1.Bar Chart ျဖင့္ျပနည္း ....................................................................................... 137 9.2.Pie Chart ျဖင့္ျပနည္း ....................................................................................... 138 Assignment ............................................................................................................ 140 10.QGIS Plugin မ်ား ႏွင့္ မိတ္ဆက္ေပးျခင္း ................................................................................. 142 10.1.Plugin ဆိုတာဘာလဲ .................................................................................... 142 10.2.Plugin Install လုပ္နည္း ................................................................................ 142 10.3.Plugin ကိုဖြင့္ ၊ ပိတ္လုပ္နည္း ......................................................................... 143 10.4.Plugin တစ္ခုကို အသုံးျပဳနည္း......................................................................... 143 Basic GIS Training v 10.5.အျခားေသာ Plugin မ်ားကိုလည္း စမ္းသုံးၾကည့္လိုက္ပါ။ ......................................... 147 Assignment ............................................................................................................ 147 11.Print Composerကိုသုံးၿပီး ေျမပုံ Layout ျပင္ဆင္နည္း............................................................. 148 11.1.QGIS ၏ Print Composer ............................................................................. 148 11.2.Layout ျပဳလုပ္ပုံ ျပဳလုပ္နည္း အတိုခ်ဳပ္ အဆင့္ဆင့္မွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ျဖစ္ပါသည္။ ... 148 11.3.Map Layout Project .................................................................................... 149 11.4.Map Scale vs paper size စာရြက္ အရြယ္အစား ေရြးခ်ယ္ျခင္း ................................ 149 11.5.Composition .............................................................................................. 149 11.8.Map element တစ္ခုကုိ ျပင္ဆင္နည္း ................................................................ 152 11.9.စာတန္းမ်ား ထည့္ျခင္း ................................................................................... 152 11.10.Scale bar မ်ား ထည့္ျခင္း ............................................................................... 152 11.11.Legend မ်ား ထည့္ျခင္း .................................................................................. 153 11.12.North Arrow ပုံ ထည့္ျခင္း .............................................................................. 153 11.13.Logo ပုံ ထည့္ျခင္း ........................................................................................ 153 11.14.Arrow ေခၚ ျမားပုံထည့္ျခင္း ............................................................................ 153 11.15.Rectangle, Elipse, Triangle, Shape မ်ားထည့္ျခင္း ............................................ 153 11.16.Attribute ဇယားမ်ား ထည့္ျခင္း ........................................................................ 153 11.17.HTML မ်ားထည့္ရန္....................................................................................... 154 11.18.Alignment အတြက္ ...................................................................................... 154 11.19.ယေန႔ Date ထည့္သြင္းနည္း ............................................................................ 154 11.20.Item မ်ားကို အေပၚေအာက္သို႔ လိုရာေရႊ႕ႏိုင္ရန္ အတြက္ ........................................ 154 11.21.ေျမပုံကို Export လုပ္၍ပုံထုတ္ျခင္း .................................................................... 154 11.22.Map Layout Template ကို သိမ္းထားျခင္း ......................................................... 154 11.23.QGIS Print Composer project သိမ္းထားျခင္း ................................................... 154 11.24.Assignment ............................................................................................... 154 12.GeoProcessing ျပဳလုပ္ နည္းမ်ား ............................................................................................ 156 12.1.Clip .......................................................................................................... 156 12.2.Buffering ................................................................................................... 156 MIMU Capacity Building Training vi 12.3.Convex hulls ............................................................................................. 157 12.4.Interpolation ............................................................................................. 158 12.4.1.Main menu  Raster  Interpolation  Interpolation ကို ႏွိပ္လိုက္ပါ။ .......... 159 13.GRASS GIS ကို မိတ္ဆက္ေပးျခင္း ႏွင့္ စတင္အသုံးျပဳနည္း .................................................... 159 14.Project Assignment ............................................................................................................... 159 Application ......................................................................................................................................... 161 15.Open Street Map မိတ္ဆက္ .................................................................................................. 161 15.1.OSM တြင္ GIS ေဒတာ Edit ျပဳလုပ္၊ ေရးဆြဲနည္း ................................................. 162 15.2.OSM ၏ GIS ေဒတာမ်ားကို Download ရယူနည္း ................................................ 164 16.Change Detection in 10 years time forAyeyarwaddy Delta Area ................................... 170 17.Near Real-time Flood Mapping Using MODIS Satellite Image ....................................... 175 မွီ ျငမ္းကိုးကား ...................................................................................................................................... 175 1 အဖြင့္သင္ခန္းစာ စကားဦး ဤအေျခခံေလ့က်င့္ခန္းမ်ားသည္GISပညာရပ္ကို စတင္ ေလ့လာသင္ၾကားခ်င္သူမ်ားအတြက္ရည္ရြယ္ ပါသည္။ဤေလ့က်င့္ခန္းမ်ားတြင္FreeandOpenSourceGISsoftwareမ်ားကိုအသုံးျပဳထားၿပီးGIS နည္းပညာကိုမိမိတို႔လုပ္ငန္းအတြင္းေကာင္းစြာအသုံးျပဳႏုိင္ပုံကိုေပါ႔ေပါ႔ပါးပါးနဲ ႔နမူနာျပဳတင္ျပထားပါသည္။ မိမိတို႔၏ရုံးမ်ား၊လုပ္ငန္းမ်ား၊အမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာလုပ္ငန္းမ်ား၊သင္ၾကားေရး၊ေလ့လာေရးစသည္ တို႔တြင္ GISနည္းပညာ၏အေျခခံကို လြယ္ကူစြာႏွင့္ေကာင္းမြန္စြာအသုံးျပဳႏိုင္ရန္အတြက္ ရည္ရြယ္ပါသည္။ ဤစာအုပ္တြင္ရွင္းလင္းခ်က္မ်ား၊နမူနာမ်ား၊ပုံမ်ား၊လက္ေတြ ႕ေလ့က်င့္ခန္းမ်ားစသည္တို႔ကို တတ္ႏိုင္သမွ် ရွင္းလင္းလြယ္ကူေအာင္ထည့့္သြင္းေဖၚျပထားေသာ္လည္းက႑အားလုံးအတြက္ စုံလင္စြာပါဝင္ေသာ္္မွ ပါဝင္ပါမည္။တကယ့္ ရွင္းလင္းခ်က္မ်ားမွာထို အေၾကာင္းအရာမ်ားကိုရွင္းလင္းသင္ျပစဥ္ကနားလည္ သေဘာေပါက္ေအာင္ ရွင္းျပေျပာဆိုေသာ Lecture မ်ားႏွင့္ Demonstration မ်ားကိုပါတြဲၿပီး ေလ့လာ မွတ္သားရန္ လိုအပ္ပါမည္။ ဤကဲ့သုိ႔FreeandOpenSourceSoftwareကိုအသုံးျပဳရျခင္း၏ရည္ရြယ္ခ်က္မွာမိမိ႐ုံးတြင္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊အဖြဲ႔အစည္းတြင္ေသာ္လည္းေကာင္း၊မိမိ၏လုပ္ငန္းအတြက္ေသာ္လည္းေကာင္း၊မိမိ သုေတသနစာတမ္းမ်ားတြင္ေသာ္လည္းေကာင္း၊တစ္ဦးခ်င္းစီ၏ကိုယ္ပိုင္အလုပ္တြင္ေသာ္လည္းေကာင္း အသုံးျပဳေသာအခါမွာအထူးတလည္ေငြကုန္ေၾကးက်က်ခံရန္မလိုအပ္ဘဲ ၊လြတ္လပ္စြာအသုံးျပဳႏိုင္ေစရန္ ျဖစ္ပါသည္။၎Softwareမ်ားကိုလြတ္လပ္စြာျပန္လည္ျဖန္႔ျဖဴးႏိုင္ပါသည္။အျခားေသာေငြကုန္ေၾကးက် ေပးဝယ္ရသည့္ Proprietarysoftwareမ်ားကဲ့သို႔GISfeatureမ်ားစုံလင္စြာပါရွိမႈရွိခ်င္မွရွိမည္ ။ပိုစုံခ်င္လဲ စုံပါမည္၊၊ေတြ႕ၾကံဳရေသာအခက္အခဲ (Complain)မ်ားကိုအကူအညီေပးၿပီးေျဖရွင္းေပးမည့္သူ မ်ားလည္း ေပၚေပါက္လာႏိုင္ပါသည္။မိမိလုပ္ခ်င္ေသာGISလုပ္ငန္းမ်ားအတြက္တျဖည္းျဖည္းႏွင့္ဖြံ ႕ၿဖိဳး တိုးတက္လာသည့္FreeandopensourceGISsoftwareမ်ားကလည္းေကာင္းစြာအလုပ္ လုပ္ေပးႏိုင္ေၾကာင္းကို စတင္၍ မိတ္ဆက္ေပးျခင္းလည္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤလက္ေတြ႕သင္ခန္းစာသင္တန္းစာအုပ္သည္ျပည့္စုံသည္ဟုမဆိုလိုပါ။ထပ္မံ၍ျဖည့္စြက္ေရးသားရန္ မ်ားစြာလိုအပ္ေနပါေသးသည္။GISကိုစတင္ေလ႔လာလုိသူမ်ားအတြက္္မိမိဖာသာဖတ္ရႈေလ့လာႏိုင္ေစရန္၊ သင္တန္းမ်ားတြင္ အသုံးျပဳႏိုင္ေစရန္၊ တစ္စိတ္တစ္ပိုင္း အေနျဖင့္ အေထာက္အပံ့ ျဖစ္ေစရန္ႏွင့္ GIS နည္းပညာကို ျမန္မာဘာသာျဖင့္အလြယ္တကူ မွတ္သားသင္ယူၿပီး၊အလြယ္တစ္ကူ ျပန္လည္၍လက္ေတြ ႕အသုံးခ်ႏိုင္ေစရန္ ၊ GISပညာရပ္ျပန္ ႔ပြားလာေစရန္၊ျမန္မာႏိုင္ငံဖြံ ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ေရးတြင္ပါဝင္ေဆာင္ရြက္ေနၾကသည့္ ျမန္မာဝန္ထမ္းမ်ားအတြက္GISကိုအသုံးခ်ရာတြင္အေထာက္အကူ ျဖစ္ေစရန္၊လူထုမ်ားအၾကားတြင္GIS ပညာရပ္ျပန္ ႔ပြားေစရန္အတြက္လက္ဆင့္ကမ္းကာေပးေဝငႏိုင္ေစရန္စသည့္ေကာင္းက်ဳိးျပဳေစလိုေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားျဖင့္၊အစတည္ကာအေျခခံအေနျဖင့္သူငယ္တန္းGISသကဲ့သို ႔နမူနာမ်ား၊အေသးစိတ္ လုပ္ရုိးလုပ္စဥ္အဆင့္မ်ားျဖင့္၊စတင္ ၍ျပဳစုေပးျခင္းျဖစ္ပါသည္။(အလ်င္းသင့္ပါကပထမတန္း၊ဒုတိယတန္းမ်ား ဆက္လက္ေဖၚျပသြားပါမည္။) အမွားမ်ား ပါရွိခဲ့ပါကလည္း ေဝဖန္ေထာက္ရႈ ေပးျခင္းျဖင့္ ကူညီေပး ေစလို္ပါသည္။ ဤအေျခခံလက္ေတြ႕သင္ခန္းစာမ်ားတြင္Softwareႏွင့္Toolမ်ားကိုအသုံးျပဳပုံကိုသိရွိၿပီးေနာက္GISကို လက္ေတြ ႕ အသုံးခ်ပုံတုိ႔ကို လက္လွမ္း မွီသေလာက္ မွီညမ္း ကိုးကား ေဖၚျပေပးထား ပါသည္။ အေျခခံအဆင့္ျဖင့္ေက်နပ္တင္းတိမ္မေနဘဲဆက္လက္ကာမိမိတို႔လုပ္ငန္းမ်ားတြင္GISနည္းပညာျဖင့္ Analysisလုပ္နည္း၊Modelingလုပ္နည္းအထိထိထိေရာက္ေရာက္အသုံးခ်ႏိုင္ေအာင္ဆက္လက္ ေလ့လာ မွသာလွ်င္ GIS ၏ အႏွစ္သာရကို ပိုမို သိရွိလာမည္ ျဖစ္ ပါသည္။ GIS ကို အျပည့္အဝ အသုံးခ်ျခင္းလည္း ျမည္မည္ MIMU Capacity Building Training 2 ျဖစ္ပါသည္။အေျခခံအဆင့္ထက္ပုိၿပီးနက္နက္နဲနဲ ဆက္လက္ ေလ့လာခ်င္သူမ်ားအတြက္ အခ်ဳိ႕ေသာ ေနရာမ်ားတြင္အလ်င္းသင့္သလိုအေၾကာင္းအရာမ်ား၏မူလရင္းျမစ္ကို ပါတတ္ႏိုင္သမွ်ထည့္သြင္းၿပီးေဖၚျပ ေပးထားပါသည္။မိမိကိုယ္တိုင္လက္ေတြ႕စူးစမ္းကိုင္တြယ္ၾကည့္ၿပီးမွခ်င့္ခ်ိန္၍၊ေရြးခ်ယ္ျပီးသုံးစြဲၾက ေစလိုပါသည္။ အေျခခံသင္ခန္းစာ အတြက္လိုအပ္ခ်က္ ဤအေျခခံသင္ခန္းစာအတြက္သင္တန္းသူ/သားမ်ားကComputerကိုအသင့္အသင့္အဆင့္မွ ကၽြမ္းက်င္အဆင့္အထိ အသုံးျပဳတတ္ရန္ လိုအပ္ပါသည္။ သို ႔မွသာ သင္ၾကားသူ အတြက္ေရာ၊ သင္ယူသူအတြက္ပါ အဆင္ေျပေခ်ာေမြ ႕ၿပီးလိုရာခရီးေရာက္ပါမည္။Keyboardကို အသုံးျပဳတတ္ျခင္း၊စာ႐ိုက္ႏႈန္းကို မွန္မွန္ကန္ကန္ႏွင့္တစ္မိနစ္လွ်င္္အလုံး၃၀ႏွင့္အထက္ ႐ိုက္တတ္ရန္္လိုအပ္ပါသည္။Mouseကို အသုံးျပဳတတ္ျခင္း၊Softwareမ်ားကိုအဖြင့္အပိတ္လုပ္တတ္ျခင္း၊Softwareအသုံးျပဳနည္းမ်ားကို သိရွိထားရပါမည္။ Computerအေျခခံသင္တန္း(MicrosoftOfficeSuiteသို ႔မဟုတ္OpenOfficeSuite)ကိုေအာင္ျမင္စြာ ၿပီးေျမာက္ေအာင္ တက္ၿပီးသူ ျဖစ္ရပါမည္။ Microsoft Office Suite (Proprietary Package) OpenOffice Suite (Free Package) အခ်ဳိ ႕ေနရာမ်ားတြင္GISေျမပုံမ်ားကိုျမန္မာဘာသာျဖင့္ေရဆြဲရမည္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္အသုံးမ်ားေသာ ေဇာ္ဂ်ီလက္ကြက္သို႔မဟုတ္ျမန္မာ၃လက္ကြက္ ျမန္မာစာကိုလည္းကြ်မ္းက်င္စြာရုိက္ႏိုင္ရပါမည္။ သင္တန္းလက္မခံမွီ စစ္ေဆးပါမည္။ ComputerအေျခခံရွိမွသာGISsoftwareမ်ား၏Toolမ်ားကိုဖြင့္ျခင္း၊Toolမ်ား၏အလုပ္လုပ္ပုံ သေဘာတရားကိုနားလည္ႏိုင္ျခင္း၊GISဖိုင္မ်ားကိုဖြင့္ျခင္း၊အသစ္ဖန္တီးျခင္း၊GISထဲသို႔ဖိုင္input/output လုပ္ျခင္း၊softwareႏွင့္dataကိုကြဲျပားေအာင္နားလည္ႏိုင္ျခင္း၊Digitizingျပဳလုပ္တတ္ျခင္းစသည္တို႔ကို ေကာင္းမြန္စြာျပဳလုပ္ႏိုင္ပါမည္။အခ်ဳိ႕ေသာအဆင့္မ်ားတြင္GISလုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားအတိုင္း တင္ျပထားေသာ္လည္းသင္ယူသူ၏Computerအေျခခံအားနည္းခ်က္ေၾကာင့္သာထိုသင္ခန္းစာမ်ားကို နားလည္ရ ခက္ခဲေနတတ္ၿပီး၊ GIS ကို နားမလည္ဘူးဟု ျဖစ္သြားတတ္ပါသည္။ လိုအပ္ေသာအရည္အခ်င္းမ်ားကြ်မ္းက်င္စြာမတတ္ေျမာက္ပါက(မျပည့္စုံပါက)အခ်ိန္တိုေတာင္းသည့္ ဤသင္တန္းကာလအတြင္းမိမိအတန္းေဖၚမ်ားႏွင့္သင္ၾကားသူမ်ား၏ေန႔စဥ္အခ်ိန္မွန္ၿပီးေျမာက္ရမည့္ သင္ခန္းစာမ်ားကို(အလ်င္မွီၿပီးေျမာက္ေအာင္)အေႏွာက္အယွက္ ျပဳေစေသာေၾကာင့္ပုံမွန္သင္ခန္းစာမ်ားတြင္ တက္ေရာက္ျခင္းကို လက္မခံေပ။ ေအာက္တြင္ သိထားရမည့္ Computer အေျခခံ မ်ား ကို နမူနာအေနျဖင့္ ေမးျမန္းထားပါသည္။ ေျဖၾကည့္ေပးပါ။ • ဖိုင္ေတြ ကိုနာမည္တူတူ ထားလို ႔ ရပါသလား။ သင့္အေျဖေပၚ မူတည္ၿပီး ထပ္ၿပီး အက်ယ္ဆက္ရွင္းျပပါ။ • Folder ဆိုတာ ဘာကို ေျပာတာလဲ။ File ဆိုတာ ဘာကို ဆိုလိုတာလဲ။ Folder နဲ႔ File ဘာကြာသလဲ။ Basic GIS Training 3 Fileextensionဆိုတာဘာကို ေျပာတာလဲ။ComputerထဲမွာFileေတြအားလုံးရဲ႕extensionကိုျမင္ေန ရေအာင္ ဘယ္လိုၾကည့္ရမွာလဲ။ • Print လုပ္ရင္ Folder ကို Print လုပ္ရသလား File ကိုprint လုပ္ရသလား။ • သင္ အသုံးျပဳေလ့ရွိေသာ File extension မ်ားကို ေရးျပပါ။ • Mouseမွာပါတဲ့့left-clickနဲ႔right-clickကဘာကြာသလဲ။Mouseတစ္ခု၏leftbuttonနဲ႔rightbutton ၾကားက အလယ္ဘီး က ဘာအတြက္ထည့္ ထားသလဲ။ ဘယ္အခ်ိန္မွာ အသုံးျပဳႏိုင္သလဲ။ • e-mail ထဲက letter နဲ႔ သင္ေရးထားေသာ Microsoft word ထဲက letter နဲ႔ ဘာကြာသလဲ။ • Internetမွာonlineဖတ္လို႔ရတဲ့သတင္းတစ္ခုကိုInternetမရွိလည္းဘဲဖတ္ႏိုင္ေအာင္ဘယ္လို လုပ္ရမည္နည္း။ • ဖိုင္တစ္ခုကို‘Double-click’ၿပီးဖြင့္တာနဲ ႔‘FileOpen’ျဖင့္ဖြင့္တာနဲ ႔ဘာကြာသလဲ။ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဘယ္နည္းကို သုံးမွာလဲ။ • ဖိုင္တစ္ခု ကို ဘယ္လိုကူးယူႏိုင္သလဲ။ Folder တစ္ခုကိုေရာ ဘယ္လိုကူးယူ ႏိုင္သလဲ။ • Microsoft Window Computer ထဲမွာ C:\ နဲ႔ D:\ drive စသည္ျဖင့္ ရွိၾကတယ္။ သူတို ႔ ဘာကြာျခားပါသလဲ။ • Software ေတြကို install မလုပ္ဘဲ နဲ႔ သုံးလို႔ ရႏိုင္ပါသလား။ ဘာေၾကာင့္လဲရွင္းျပပါ။ • Computer တစ္လုံးတြင္ D:\ drive အထဲကို software intstall လုပ္လို႔ရႏိုင္ပါသလား။ • System file နဲ႔ Application ဖိုင္တို႔ ဘာကြာသလဲ။ System file ေတြက ဘယ္မွာ ရွိေနသလဲ။ • Computer ကိုမထိခိုက္ေစဘဲC:\ drive အထဲက ဘယ္ဖိုင္ေတြကို ဖ်က္လို႔ ရႏိုင္ပါသလဲ။ • C:\Users\administrator\Documents ဆိုတာ ဘာကို ေျပာတာလဲ။ • Select လုပ္တယ္ဆိုတာဘာကို ေျပာတာလဲ။ လုပ္ျခင္းအားျဖင့္ ဘာပိုထူးသလဲ။ ဘယ္လိုအခ်ိန္မွာ သုံးတာလဲ။ • ဖိုင္တစ္ခုကို Select လုပ္ၿပီး၊ Delete ႏွိပ္လိုက္တယ္။ ဘာျဖစ္သြားလဲ။ အဲဒီဖိုင္ကို ျပန္လိုခ်င္လို႔ ရႏိုင္ပါသလား။ • Firefox ဆိုတာ ဘာ software အမ်ဳိးအစားလဲ။ အဲဒါနဲ႔တူတာ ဘာရွိသလဲ။ • မိမိ Computerမွာျမန္မာလိုေရးထားေသာwebsiteကိုဖတ္လို႔ရတယ္။ျမန္မာစာေတာ့႐ိုက္မရဘူး ျဖစ္ေနတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲ။ • Keyboardေပၚမွာရွိတဲ့PgUp၊PgDn၊Home၊Endဆိုတာဘယ္လိုအလုပ္လုပ္သလဲ။insertကေရာ ဘယ္လိုအခ်ိန္မွာ အသုံးျပဳသလဲ။ F5 နဲ႔ F10 အလုပ္လုပ္ပုံ ဘာကြာလဲ။ • Ctrl + Tab ကိုႏွိပ္တာနဲ႔ Alt + Tab ကို ႏွိပ္တာနဲ ႔ ဘာကြာသလဲ။ • Myletter.rtf ဟူေသာ ဖိုင္တစ္ခုကိုဘာ software အမ်ဳိးအစား ေတြနဲ ႔ ဖြင့္လို႔ ရသနည္း။ • Microsoft Word ထဲမွာ ပုံဆြဲလို႔ ရပါ သလား။ • Data.txt ဖိုင္မ်ဳိးကို Microsoft Excel တြင္ ဖြင့္လို႔ ရႏိုင္ပါသလား။ • Winzip ၊ WinRar ဆိုတာ ဘာလဲဘယ္အခ်ိန္မွာ သုံးတာလဲ။ သူတို႔နဲ႔ အလားသဏၭာန္တူတာ ဘာရွိေသးလဲ။ • ပုံတစ္ခုကိုEdit လုပ္တယ္ဆိုတာ ဘာကို ေျပာတာလဲ။ • Screenshot ကိုဘယ္လိုဖမ္းယူႏိုင္သလဲ။ • လူေတြအသုံးမ်ားေနတဲ့MicrosoftWorddocumentႏွင့္MicrosoftExcelတို႔ဘာကြာသလဲ။ သင္သုံးဖူးေသာ ဖိုင္ အမ်ဳိးအစား မည္မွ်ရွိသနည္း၊ ခ်ေရးျပပါ။ • Microsoft Excel မွာ ဂဏန္းေတြကို ေပါင္းထားတာ မွန္/မမွန္ စစ္လို႔ ရပါသလား။ • MicrosoftWordမွာသခၤ်ာသေကၤတေတြ ရဲ႕formulaကိုဘယ္လို လုပ္ျပီးထည့္ ႏိုင္သလဲ။ပုံကိုေရာ ဘယ္ လုိထည့္လို ႔ရလဲ။ • သင္MicrosoftExcelဖိုင္အသစ္တစ္ခုကိုဖြင့္ၿပီး၊စာတ္ခ်ဳိ႕ရိုက္ထည့္ ့လိုက္ပါ။screenကိုမၾကည့္ဘဲ ၊ မ်က္စိမိွတ္္ၿပီးေတာ့‘Ctrl+S’ႏွိပ္ၿပီး၊‘Enter’ကိုႏွိပ္လိုက္ပါ။ၿပီးေနာက္‘Alt+F’ကိုႏွိပ္ကာ‘X’ကို MIMU Capacity Building Training 4 ဆက္ႏွိပ္လိုက္ပါ။အသင္ေရးထားေသာExcelဖိုင္အသစ္သည္ဘယ္ေနရာတြင္ရွိမည္နည္း။ ဘာေၾကာင့္လည္း ရွင္းျပပါ။ • MicorsoftWordတြင္နာမည္တူေနေသာဖိုင္၂ခုၿပိဳင္ဖြင့္လို႔ရပါသလား။MicorsoftExcelမွာေရာ ရပါသလား။ • Micorsoft Excel တြင္ Row ႏွင့္ Column ဘယ္ေလာက္အထိ အသုံးျပဳႏိုင္ပါသလဲ။ • MSExcelမွာတစ္ႏွစ္စာအပူခ်ိန္ကိုDegreeCelsius‘ColumnA’မွာရိုက္ထဲ့ထားတယ္။‘ColumnB’မွာ သက္ဆိုင္ရာေန႔ရက္ေတြရဲ ႕အပူခ်ိန္ကို‘degreeFahrenheit’နဲ႔ျပခ်င္တယ္။ဘယ္လို လုပ္ရမည္နည္း။၎ အပူခ်ိန္မ်ားကို Graph ျဖင့္ျပေပးပါ။ ထို Graph ကို ေမာင္ကထံသို႔ e-mail ျဖင့္ ပို႔လိုက္ပါက၊ ေမာင္ကသည္ ထို Graph မွတဆင့္ data ကို ျပန္ထုတ္လို႔ ရႏိုင္ပါသလား။ • ၇၇ကီလိုမီတာအကြာအေဝးမွာမိုင္ေပါင္းဘယ္ေလာက္ရွိပါသလဲ။ကီလိုမီတာႏွင့္မိုင္တို ႔ကိုအျပန္အလွန္ ေျပာင္းေပးႏိုင္သည့္ Formula ကို MS Excel တြင္ ထုတ္ေပးပါ။ • ေျမာက္ဖက္ အရပ္နဲ ႔ အေရွ ႕ေတာင္ အရပ္ၾကားမွာ ဒီဂရီအားျဖင့္ တိုင္းတာေသာ္ ဘယ္ေလာက္ရွိပါသလဲ။ • Environment Variables ဆိုတာ ဘာကိုေျပာတာလဲ။ ဘယ္ အခ်ိန္မွာ သုံးတာလဲ။ • Window Command Prompt နဲ႔ ဖိုင္တစ္ခုကို copy လုပ္ခ်င္ရင္ ဘယ္လိုလုပ္ရတာလဲ။ • 243သည္ဆယ္လီစနစ္Decimalဂဏန္းျဖစ္ၿပီး၊၎ကိုဆယ့္ေျခာက္လီစနစ္ျဖစ္ေသာHexadecimal ျဖင့္ျပေသာ္ မည္မွ်ရသနည္း။ ၎စနစ္ႏွစ္ခုကို အျပန္အလွန္ေျပာင္းေပးႏိုင္သည့္formula မ်ားကိုခ်ေရးျပပါ။ • 33 Hexadecimal ကို Decimal စနစ္ေျပာင္းေသာ္ မည္မွ် ရပါသနည္း။ WindowCalculatorမွာဂဏန္းမ်ားကိုေပၚင္းျခင္း၊ႏုတ္ျခင္း၊ေျမာက္ျခင္း၊စားျခင္းျပဳလုပ္ၿပီးေနရာက္ ရလာဒ္မ်ားကို Hexadecimal ျဖင့္ ျပေပးပါ။ • ရွိၿပီးသားComputerတစ္လုံးကိုအေကာင္းဆုံးPerformanceရေအာင္ဘယ္လို နည္းျဖင့္ ထိန္းသိမ္းႏိုင္သနည္း။ Program ေတြကို ဘယ္လိုထဲ့ ထားသင့္သလဲ။ ဘာေတြကို မထဲ့ထားသင့္ဘူးလဲ။ အထက္ပါComputerအသုံးခ်ပုံအေျခခံေမးခြန္းမ်ားကိုေကာင္းစြာေျဖဆိုႏိုင္ေအာင္၊ကြ်မ္းက်င္ေအာင္ ေလ့က်င့္ၿပီး၊ computer အေျခခံ ပိုေကာင္းေအာင္ လုပ္ပါ။ လိုအပ္ပါက ေအာက္ပါ လင့္မ်ားသို႔ သြား၍ ေလ့က်င့္ၿပီး။ http://www.gcflearnfree.org/computerbasics/3 http://www.gcflearnfree.org/computerbasics/7 http://www.gcflearnfree.org/typing/play http://www.independence.edu/computer-literacy/ http://www.gcflearnfree.org/mousetutorial http://windows.microsoft.com/en-US/windows7/help/getting-started#T1=tab01 http://windows.microsoft.com/en-us/windows/tutorial http://windows.microsoft.com/en-us/windows-8/getting-around-tutorial Basic GIS Training 5 GIS ဆိုတာဘာလဲ Ageographicinformationsystem(GIS)isacomputersystemdesignedtocapture,store, manipulate, analyze, manage, and present all types of geographical data. GISဆိုတာပထဝီအခ်က္အလက္ေတြကိုေကာက္ယူစုေဆာင္းျခင္း၊သိမ္းဆည္းသိုမွီးျခင္း၊ေလ့လာဆန္းစစ္ျခင္း၊ စီမံျခင္း၊ တင္ဆက္ျပသျခင္း စသည္တို႔ကိုျပဳလုပ္ႏိုင္တဲ့ computer စနစ္တစ္ခုပဲျဖစ္ပါတယ္။ “Ageographicinformationsystem(GIS)integrateshardware,software,anddataforcapturing, managing, analyzing, and displaying all forms of geographically referenced information. (ESRI) GISallowsus toview,understand,question,interpret,andvisualizedatainmanywaysthatreveal relationships, patterns, and trends in the form of maps, globes, reports, and charts. A GIS helps you answer questions and solve problems by looking at your data in a way that is quickly understood and easily shared.”(ESRI) GIS နဲ ႔ဘာလုပ္ႏိုင္လဲ GISကိုကမာၻရဲ႕ေနရာေဒသတစ္ခုခုနဲ႔႔ပတ္သက္ေနတဲ့အခ်က္လက္မ်ဳိး၊ဆက္စပ္မႈရွိတဲ့မည္သည့္ကိစၥမ်ဳိးတြင္ မဆို အသုံးျပဳႏိုင္ပါတယ္။ GIS ကို က႑နယ္ပယ္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ အသုံးခ်ေနၾကၿပီး၊ GIS ဟာ အေတာ္ေလး Popularျဖစ္လာပါတယ္။မိမိတို ႔ရဲ႕လုပ္ငန္းအမ်ဳိးအစားအလိုက္ေပၚမူတည္ၿပီးGISနည္းပညာဟာ အသုံးဝင္ပါတယ္။(ဒါေပမယ့္တစ္ခုမွတ္သားထားရမွာကေတာ့GISဆိုတာဘာလာလာကုသေပးႏိုင္တဲ့ Panaceaဆိုတဲ့မေသေဆးမ်ဳိးေတာ့မဟုတ္ပါဘူး။)GISကိုအတိုင္းအတာတစ္ခုအထိDecisionsupport အတြက္ အေထာက္အပံ့ျဖစ္ေစတဲ့Toolတစ္ခုအေနနဲ ႔အဓိကအသုံးျပဳႏိုင္ပါသည္။အခ်ိဳ႕လုပ္ငန္းမ်ားမွာေတာ့ GISဟာမရွိမျဖစ္အေရးပါတဲ့အပိုင္းတခုျဖစ္ၿပီးလုပ္ငန္းရဲ ႕ရာခိုင္ႏႈန္းေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ အသုံးျပဳေနရပါတယ္။ယေန႔အလ်င္အျမန္ တိုးတက္ေနေသာDigitalေခတ္ကာလတြင္ GISကိုမျဖစ္မေန အသုံးျပဳတတ္ရပါမည္။GISကကၽြႏု္ပ္္တို႔၏ပတ္ဝန္းက်င္ရွိကမာၻႀကီးကို အသြင္သစ္အျမင္သစ္ျဖင့္ ၾကည့္ျမင္ေတတ္ေစရန္ စြမ္းေဆာင္ေပးႏိုင္ပါသည္။ GIS ကုိ သုံးၿပီးေတာ့ •ဘာေတြ ဘယ္မွာရွိသလဲ - Map Where Things Are •အေရအတြက္ဘယ္ေလာက္ရွိသလဲ - Map Quantities •ဘယ္ေလာက္သိပ္သည္းမႈရွိ သလဲ- Map Densities •အဲဒီေနရာထဲမွာ ဘာေတြရွိခဲ ႔ဲ့လဲ - Find What's Inside •အဲဒီေနရာ အနီးအနားမွာ ဘာေတြရွိေနသလဲ- Find What's Nearby •ဘာေတြ ေျပာင္းလဲ သြားသလဲ ၊ ဘယ္ေလာက္ေျပာင္းလဲသြားသလဲ- Map Change စသည္တိ႔ိုကို အလြယ္တကူ သိရွိႏိုင္ေစရန္ စြမ္းေဆာင္ ေပးႏုိင္ပါသည္။(ESRI) GISနည္းပညာကိုမည္သည့္Enterpriseအမ်ဳိးအစားInformationSystemFrameworkႏွင့္မဆုိပူးေပါင္းၿပီး ထည့္သြင္း အသုံးျပဳႏိုင္ပါသည္။ Geoinfomatics (GIS/GPS/RS/ တုိ႔ဆက္ႏြယ္ ပုံ ) GISကိုအသုံးျပဳသည့္အခါမွာRemoteSensing/GPS/Photogrammetryစသည္တို႔ႏွင့္မ်ားစြာဆက္စပ္ေနၿပီး၊ ၎ပညာရပ္မ်ားကိုပါတြဲၿပီးသုံးေလ့ရွိေသာေၾကာင့္လက္ေတြ ႕တြင္GIS၏marginကိုခြဲျခားဖို႔ခက္ခဲပါတယ္။ MIMU Capacity Building Training 6 ေနာက္ပိုင္းမွာေလ့လာရမည့္သင္ခန္းစာေတြ ထဲ မွာေဖာ္ျပထားပါသည္။အဲဒီေတာ့GISကိုေလ့လာရင္Remote Sensing ၊ GPS ၊ Photogrammetry စသည့္ ပညာရပ္မ်ားပါ မလြဲဧကန္ပါဝင္လာမည္ ျဖစ္ပါသည္။ GIS ရဲ ႕ အစိတ္အပိုင္းမ်ား GIS ၏ အဓိက အစိတ္အပိုင္းႀကီး (၆) ခု GISကိုအသုံးျပဳရန္အတြက္ hardwareေခၚComputerလိုပါတယ္။Personalcomputer, Laptop,Server,စသည္ျဖင္႔မိမိအသုံးျပဳလို တဲ့အေပၚမွာမူတည္ၿပီးအမ်ဳိးမ်ဳိးလိုအပ္္ပါတယ္။ အခုေနာက္ပိုင္းမွာMobilephoneေတြမွာေတာင္GISနည္းပညာေတြပါေနပါၿပီ၊သုံးစြဲေနၾကပါၿပီ။ အဲဒီေတာ့Computerတစ္ခုေတာ့အနည္းဆုံးလိုအပ္ပါတယ္။Computerမရွိရင္ေတာ့GIS နည္းပညာကို အသံုးျပဳလို႕မရႏိုင္ပါဘူး။ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္သာအသုံးျပဳမယ္ဆိုရင္ေတာ့Laptop/Desktopေလးတစ္လုံးနဲ ႔ လုံေလာက္တာေပါ႔။အလုပ္ထဲမွာလူအမ်ားနဲ႔သုံးရင္လည္းပဲ GISအတြက္ သီးသန္႔ တစ္လုံးစ၊ႏွစ္လုံးစနဲ႔သုံးရင္လည္းရႏိုင္တာေပါ႔။မ်ားျပားေသာdataေတြကို share လုပ္ၿပီးအမ်ားကဝုိင္းၿပီးလုပ္ရမည္႔လုပ္ငန္းမ်ဳိးအတြက္ဆိုပါကServerComputerေပၚမွာ တင္ၿပီးေတာ့shareလုပ္ဖို႔ServerGradecomputerမ်ဳိးကိုသံုးစြဲရပါမည္။ဌာနပါင္းစုံက ဝုိင္းသုံးခ်င္ရင္ေတာ့EnterpriseLevelသုံးလို႔ရႏိုင္တဲ့Serverနဲ႔Networkေတြကို သုံးဖို႔ လိုလာမွာေပါ႔။အဲတစ္ႏိုင္ငံလုံးတစ္ကမာၻလုံးသုံးေစခ်င္ရင္ေတာ့WebServerတစ္လုံးနဲ႔ Internet ခ်ိတ္ဆက္မႈပါ လိုလာမွာေပါ႔။ ေနာက္တစ္ခုကSoftwareေတြလိုအပ္ပါတယ္။မိမိလုပ္ေဆာင္ရမည့္္အလုပ္အမ်ဳိးအစား၊ရည္ရြယ္ခ်က္၊ လိုအပ္ခ်က္ေပၚမူတည္ၿပီးSoftwareအမ်ဳိးမ်ဳိးရွိပါတယ္။လိုအပ္ပါတယ္။ကိုယ္လုပ္ေစခ်င္တဲ့အလုပ္မ်ဳိးကို လုပ္ေဆာင္ေပးႏိုင္တဲ့featureေတြပါဝင္ တဲ့softwareမ်ဳိးလိုအပ္ပါတယ္။ဥပမာအမွတ္၂ခု(သို ႔မဟုတ္) တည္ေနရာ(၂)ခု၏အကြာအေဝးကိုတိုင္းတာခ်င္တယ္ဆိုရင္တိုင္းတာျခင္းကိုျပဳလုပ္ဖို႔toolေတြfeatureေတြ ပါရွိတဲ့ GIS Software မ်ဳိး လိုအပ္တာေပါ႔။ သုံးဖက္ျမင္ေျမပုံကို ၾကည့္ခ်င္တယ္ဆိုရင္ 3D feature ပါတဲ့software မ်ဳိးလိုတာေပါ့။Processingကိုလုပ္ဖို႔ဆိုရင္processingmoduleေတြပါတဲ့sotwareလိုတာေပါ႔။dataေတြ အမ်ားႀကီး သိမ္းထားရန္လုိအပ္ပါက database software လိုမွာေပါ႔။ ေျမပုံကို Layout ျပင္ခ်င္တယ္ဆိုရင္ Layout featureပါတဲ့GISsoftwareမ်ဳိးလိုမွာေပါ႔။Digitizingလုပ္ခ်င္တယ္ဆိုရင္digitizingfeatureေတြပါတဲ့ softwareမ်ဳိးလိုမွာေပါ႔။ယခုစာအုပ္ထဲမွာေတာ့DesktopGISsoftwareကိုပဲနမူနာျပဳလုပ္ၿပီးေဖာ္ျပ Basic GIS Training 7 ထားပါတယ္။ သို႔ေပမယ့္ သိထားရမွာကGIS ဆိုတာက Desktopapplication တစ္မ်ဳိးတည္းရွိတာ မဟုတ္ပါဘူး။ ဒါ့ျပင္္ ဘာ GIS အမ်ဳိးအစားမ်ား ရွိေသးတာလဲေျပာျပပါလား (Assignment)။ Free GIS software မ်ားထဲမွ အခ်ဳိ႕ကေတာ့ GRASS GIS – Originally developed by the U.S. Army Corps of Engineers: a complete GIS. gvSIG – Written in J ava. Runs on Linux, Unix, Mac OS X and Windows. ILWIS (Integrated Land and Water Information System) – Integrates image, vector and thematic data. J UMP GIS / OpenJ UMP ((Open) J ava Unified Mapping Platform) – The desktop GISs OpenJ UMP, SkyJ UMP, deeJ UMP and Kosmo all emerged from J UMP. [3] MapWindow GIS – Free desktop application and programming component. QGIS (previously known as Quantum GIS) – Runs on Linux, Unix, Mac OS X and Windows. SAGA GIS (System for Automated Geoscientific Analysis) –- A hybrid GIS software. Has a unique Application Programming Interface (API) and a fast growing set of geoscientific methods, bundled in exchangeable Module Libraries. uDig – API and source code (J ava) available. စသည္တို႔ ျဖစ္ၾကပါတယ္။ အျခားေသာ commercial GIS software မ်ားထဲက အခ်ဳိ ႕ကေတာ့ ESRI ArcGIS ၊ MapInfo ၊ Global Mapper ၊ eCognition ၊ Manifold GIS ၊ Intergraph ၊ IDRISI ၊ TNTmips စသည္တို႔ ျဖစ္ၾကပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခုကDataလိုအပ္ပါတယ္။GISမွာအဓိကကdataေတြကို Processလုပ္ဖို႔၊analysisလုပ္ဖို႔ ျဖစ္ပါတယ္။dataအရင္ ဆုံးရွိထားပါမွGISအလုပ္ေတြ ကို လုပ္လို႔ရတာကိုး။ေဒတာဆိုတာဘာလဲ။Itisdata aboutourrealworld.GISေဒတာဆိုတာကကၽြႏု္ပ္တို႔ျမင္ေတြ႕ေနရတဲ့ကမာၻႀကီးရဲ႕သြင္ျပင္လကၡဏာ physicalfeatureျဖစ္တဲ့ျမစ္ေခ်ာင္း၊ေတာေတာင္၊အေဆာက္အဦး၊ကားလမ္းစသည္တု ႔ိနဲ႔အျခားေသာ ၎တို ႔ရဲ႕ဂုဏ္ပုဒ္ေတြျဖစ္တဲ့(Attribute)ေရ၏အေရာင္(အျပာ၊အ၀ါစသည္ )၊သစ္ပင္အရြယ္အစား(အႀကီး၊ အေသးစသည္)၊အိမ္၏အေရာင္(အနီ၊အစိမ္းစသည္)၊အိမ္ပိုင္ရွင္အမည္၊ကားလမ္းအမ်ဳိးအစား (ေဖာက္လုပ္ေသာခုႏွစ္၊ျပင္ဆင္ေသာခုႏွစ္)စသည္ တို႔ျဖစ္ပါတယ္။GISေဒတာကအဲဒါေတြကိုကုိယ္စားျပဳ ထားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ ေနာက္တစ္ခု အေနနဲ ႔ ႏိုင္ငံတစ္ခုရဲ့ ျပည္နယ္တိုင္း၊ ၿမိဳ႕နယ္၊ ရပ္ကြက္၊ ေက်းရြာမ်ားအလိုက္ လူဦးေရ စာရင္း ဇယားေတြဟာattribute ေတြျဖစ္ပါတယ္။ေဒတာေတြမရွိခဲ့ ရင္ေတာ့နည္းတစ္မ်ဳိးမ်ဳိးနဲ ႔ေဒတာေတြကို တိုင္းတာ MIMU Capacity Building Training 8 ၿပီးေတာ့ရယူရတယ္။Createလုပ္ေပးရတယ္။လုပ္လို႔ရတယ္။(ဒါကိုDataAcquisitionProcessလို႔လည္း ေခၚတယ္။ ေနာက္အခန္း ေတြမွာ အဲဒီအေၾကာင္းကို အပိုင္းတစ္ခု အေနနဲ ႔ ေဖၚျပထားတယ္။) ဥပမာ ေနရာတစ္ခုရဲ ႕ အပူခ်ိန္ကိုသိခ်င္ရင္၊သာမိုမီတာနဲ႔တိုင္းတာမွတ္သားၿပီးရယူႏိုင္တာမ်ဳိးေပါ႔။တိုင္းတာထားတဲ့အပူခ်ိန္ဆိုတဲ့ ေဒတာ ရွိထားမွသာ အပူခ်ိန္ ေျပာင္းလဲမႈကို ဆန္းစစ္ေလ့လာလို ႔ ရမွာေပါ႔။ လကမာၻေပၚမွာသြားတိုင္းရင္ေတာ့လရဲ႕dataေတြရမွာေပါ႔။ေနအေၾကာင္းတိုင္းတာ ထားရင္ေတာ့ ေနရဲ ႕dataျဖစ္မွာေပါ႔။ၾကယ္တာရာေတြရဲ႕အေၾကာင္းတိုင္းတာ မွတ္သားထားရင္ ၾကယ္တာရာေတြရဲ႕ data ျဖစ္မွာေပါ႔။ ေဒတာရၿပီးရင္လဲ ေဒတာေတြကို စနစ္တက်Storeလုပ္ရပါတယ္။Dataကို Manage လုပ္ရပါတယ္။Dataကို Maintainလုပ္ရပါတယ္။ေဒတာေတြ အသစ္တိုးလာလို႔ပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ေျပာင္းလဲသြားလို႔ပဲ ျဖစ္ျဖစ္ေဒတာေတြကိုအျမဲUpdateလိုက္လုပ္ပးရပါတယ္။ဥပမာေန႔နဲ႔ည ေျပာင္းလဲေနတဲ့ အပူခ်ိန္မ်ဳိး၊ ရြာသြန္းေနတဲ့ မိုးေရခ်ိန္မ်ဳိး၊ တိုးပြားလာေနတဲ့လူဦးေရလိုမ်ဳိး တို႔လိုေပါ႔။ ထုိကဲ့သို႔ေသာ data မ်ဳိးကို အၿမဲျတမ္းလိုက္ၿပီးေတာ့ တိုင္းထြာ တြက္ခ်က္ကာ Update လုပ္ေပးရပါတယ္။ ဒီမွာတစ္ခုထပ္ၿပီးစဥ္းစားဖုိ႔လိုတာကေဒတာရဲ ႕သက္တမ္းဆိုတာပါ။ဒီေဒတာကိုဘယ္အခ်ိန္တုန္းက တိုင္းတာခဲ့တာလဲဆိုတဲ့အခ်ိန္ကာလကိုပါမွတ္သားထားဖို႔ေကာင္းတယ္ဗ်။ၿပိးခဲ့တဲ ႔ႏွစ္ကေကာက္ထားတဲ့ လူဦးေရကိုပဲ ကိုင္ၿပီးဒီေန႔မုန္႔ေဝခဲ့ လို႔ပုိေနတဲ့လူဦးေရအတြက္မုန္႔မေလာက္ရင္ အခက္အခဲ ျဖစ္သြားႏိုင္ပါတယ္။ မုန္႔ရတဲ့လူထဲမွာ ကိုယ္မပါဘဲျဖစ္သြားမွာေပါ႔။  ကိုယ္သုံးတဲ့ေဒတာရဲ႕သေဘာသဘာဝကိုလည္းသိထားဖို႔လိုတယ္ဗ်။တခ်ဳိ႕ေသာေဒတာေတြကသိပ္ အေျပာင္းအလဲ မရွိတာမ်ဳိးရွိတယ္။အခ်ိန္မ်ားစြာၾကာမွ ေနာက္ေတစ္ ႀကိမ္ထပ္မံေကာက္ရန္လိုအပ္ပါတယ္။ သစ္ပင္ေပါက္လာတာမ်ဳိးလိုေပါ႔။အရင္ႏွစ္ကေဒတာေတြနဲ႔သုံးလို႔ရခ်င္ရႏိုင္ေသးတယ္ (မခုတ္ခဲ့ရင္ေပါ႔)။ တခ်ိဳ႕ေသာေတြကအေျပာင္းအလဲ သိပ္ျမန္တတ္တယ္။Dynamicျဖစ္တယ္။အဲဒီအခါက်ရင္ခပ္စိတ္စိတ္ေလး တိုင္းေပးရန္၊ေကာက္ယူရန္လိုအပ္ပါတယ္။ငွက္ဖ်ားထတာတို႔၊ေသြးတိုးတက္တာတို ႔လိုမ်ဳိးေတြေပါ႔။ဒါမွသာ Analysisလုပ္တဲ့အခါအေသးစိတ္ လုပ္ႏိုင္မွာေပါ႔။ကဲ ဒါေလာက္ဆိုေဒတာဘာလဲသိေလာက္ေနၿပီ။ကိုယ္လုပ္မဲ့ Project အတြက္ဘယ္ဟာက ေဒတာလဲ၊ ေျပာျပၾကည့္ပါလား (Assignment)။ ေနာက္တစ္ခုကGISကိုအသုံးျပဳမည့္လူ၊အဖြဲ ႕အစည္း၊အသိုင္းအဝိုင္းလိုအပ္ပါတယ္။သုံးမယ့္လူေတြက ဘယ္သူေတြလဲ။ အခု စာဖတ္ေနၾကတဲ့ သူေတြေပါ့။ဘယ္ေနရာမွာ သုံးမွာလဲ။ ဘာအတြက္နဲ႔ သုံးမွာလဲ။ သုံးစြဲမယ့္ လူပုဂၢိဳလ္သို ႔မဟုတ္ဌာန၊အဖြဲ႕အစည္းႏွင့္သုံးစြဲသည့္အေၾကာင္းအရာေပၚမူတည္ၿပီး၊ကြာျခားသြားမယ္။ဥပမာ အစိုးရရုံးကၿမိဳ႕ျပကိုစီမံဖို႔အတြက္သုံးမယ္၊သဘာဝသယံဇာတေတြကိုစီမံဖို႔သုံးမယ္၊ကု မၸဏီက သူ႔ေရာင္းကုန္ပစၥည္းကိုျဖန္ ႔ျဖဴးဖို႔နဲ႔ေရာင္းခ်ဖို႔ေစ်းကြက္အတြက္သုံးမယ္၊Taxiကု မၸဏီကခရီးသည္ကိုလိုရာ အေရာက္ပို႔ေဆာင္ဖို႔အတြက္ သုံးမယ္၊သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္သမားကပတ္ဝန္းက်င္ကိုေစာင့္ၾကပ္ၾကည့္ရႈရန္ (Monitor)အတြက္သုံးမယ္၊သစ္ေတာေျမ၊စုိက္ပ်ဳိးေျမ၊လယ္ေျမေတြကိုစီမံခန္႔ခြဲရန္အတြက္ သုံးမယ္၊ ေရေပးေဝတဲ့လူကေနရာအစုံ ေရေပးႏုိင္ဖို႔အတြက္ သုံးမယ္၊ဆည္ေျမာင္းအင္ဂ်င္နီယာကဆည္ေဆာက္ဖို႔၊ ေျမာင္းေဖာက္ရန္အတြက္ သုံးမယ္၊လမ္းအင္ဂ်င္နီယာကလမ္းကိုစနစ္တက်စီမံဖို႔အတြက္ သုံးမယ္၊Survey အဖြဲ ႔ေတြက Survey ေျမပုံဆြဲဖို႔ အတြက္ သုံးမယ္၊ Global Warming ကိုေလ႔လာေနသူမ်ားက ေရခဲေတာင္ အရည္ ေပ်ာ္တာ ေစာင့္ၾကည့္ဖို႔အတြက္ သုံးမယ္၊ က်န္းမာေရး ၀န္ထမ္းမ်ားက ေနရာေဒသ အလိုက္ ၊ ရာသီအလိုက္ေရာဂါ ကူးစက္ပ်ံ႕ပြားမႈPatternနဲ႔သတိေပးခ်က္မ်ားထုတ္ျပန္္ဖို ႔ရန္အတြက္သုံးမယ္၊မိုးေလဝသပညာရွင္မ်ားက မိုးေလဝသအေျခအေနကိုေလ႔လာမွတ္သားရန္၊ႀကိဳတင္ခန္႔မွန္းခ်က္မ်ားထုတ္ျပန္ရန္ အတြက္သုံးမယ္၊ သုေတသနေက်ာင္းသူ၊ေက်ာင္းသားမ်ားကအသစ္ရွာေဖြဖို႔စူးစမ္းေလ့လာဖို႔အတြက္သုံးမယ္၊စသည္ျဖင့္ Basic GIS Training 9 အသုံးျပဳမည့္သူမ်ားစြာႏွင့္အသုံးျပဳႏိုင္သည့္ေနရာမ်ားစြာရွိပါမည္။ယခုစာဖတ္ ရႈေနသူလဲ ဘယ္မွာသုံးမွာလဲ၊ ဘာလို႔ သုံးခ်င္ရတာလဲ(ေျဖၾကည္ ႔ေပးပါ၊ Assignment)။ GIS ဘာသာရပ္ကို Aeronautics and Astronautics ၊ Anthropology ၊ Civil and Environmental Engineering ၊Classics၊ElectricalEngineering၊GeologicalandEnvironmentalSciences၊Geophysics၊History၊ PoliticalScienceစသည့္ဘာသာရပ္ နယ္ပယ္အသီးသီးတို ႔တြင္အသုံးခ်ရန္အတြက္သင္ၾကားေနၾကပုံကို Standford တကၠသိုလ္တြင္ နမူနာ အေနျဖင့္ ေလ့လာေတြ႕ရွိႏိုင္ပါသည္။ (မူလရင္းျမစ္: https://lib.stanford.edu/geographic-information-systems-gis-branner-library/gis-related- classes ) ေနာက္ထပ္တစ္ခုကcomputerရွိၿပီ၊softwareလည္းထည့္ထားၿပီးျပီ၊ေဒတာတခ်ဳိ ႕လည္းရွိၿပီးၿပီ၊သံုးလဲ သုံးခ်င္ေနၿပီ၊ ခက္တာက ဘယ္လို သုံးရမွန္း မသိဘူး။ အဲဒီေတာ့ အသုံးျပဳတဲ့ပုံစံနဲ ႔ အသုံးျပဳတဲ့နည္းလမ္း (method ၊ procedure)လည္းလိုအပ္ပါတယ္။Softwareကို သုံးတတ္သြားၿပီဆိုရင္သုံးမည့္ေနရာလိုလာပါတယ္။ အလုပ္ထဲမွာ လက္ေတြ႕ အသုံးခ်တဲ့ နည္းလမ္းမ်ဳိး လိုလာပါတယ္။ GIS Application ေခၚ GIS အသုံးခ်နည္းဆိုတာ ပညာတစ္ခုပါပဲ။ဒီေနရာမွာဘာအတြက္အသုံးခ်မွာလဲ၊ဘယ္လုိပုံစံမ်ဳိးနဲ ႔အသုံးခ်မွာလဲဆိုတဲ့ သုံးပုံသုံးနည္း ကြာျခားပါတယ္။ကိုယ့္အလုပ္နဲ ႔သုံးခ်င္တဲ့ရည္ရြယ္ခ်က္ဆီတစ္ခါျပန္ေရာက္သြားပါတယ္။GISသေဘာ တရားကို လက္မလြတ္ဘဲ နဲ႔ ကိုယ့္အလုပ္ထဲမွာ ျပန္ ၿပီး အသုံးခ်ၾကရမွာပါ။ မိိမိမွာcomputerရွိတယ္၊softwareနဲ႔နမူနာေဒတာေတြ ေပးၿပီး၊အသုံးျပဳနည္းကိုပါေဖာ္ျပေပးထားလို႔ သိသင္႔သေလာက္၊တတ္သင္႔သေလာက္ေတာ႔တတ္သိသြားၿပီလို႔ဆိုႏိုင္ပါတယ္။(စာဖတ္သူမွစာအုပ္ဖတ္ၿပီး၊ ကိုယ္တိုင္လိုက္လုပ္ႏိုင္ေစရန္အတြက္ရည္ရြယ္ၿပီးျပင္ဆင္ထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။)ျပည္ ႔စံုၿပီဟုယူဆႏိုင္ပါၿပီလား၊ ဘာလိုေသးလဲ။ အားစိုက္ထုတ္ဖို႔လိုပါေသးတယ္။အဲ့ဒါမွသာစက္ဝို္င္းတစ္ပတ္ ္လည္သြားမွာေပါ့။လမ္းညႊန္ ေပးမည့္ စာအုပ္က အသင့္ရွိေနၿပီ၊ လက္ေတြ႕ ေလ႔က်င့္ခန္း ေတြလည္း ရွိေနၿပီ၊ ေဒတာလည္း ရွိေနၿပီ၊softwareအသုံးျပဳပုံကိုကြ်မ္းက်င္စြာအသုံးျပဳတတ္ဖို႔ကိုယ္တိုင္အရင္ဆုံး လိုက္လုပ္ၾကည့္ဖို႔လိုအပ္မယ္။လိုက္လုပ္ၾကည့္ေတာ့သိပ္ေတာ႔မခက္ဘူးဆိုတာကို ေတြ႕ရပါလိမ္႔မယ္။အဲေနာက္ဆုံးအေရးၾကီးဆုံးကကုိယ့္ရဲ႕လုပ္ငန္းထဲမွာျပန္လည္ အသုံးခ်တတ္ဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။ေျပးတဲ့နည္းကိုသိထားၿပီးသကာလ၊အေျပးခ်န္ပီယံ ျဖစ္ေအာင္မိမိကိုယ္တိုင္ပဲက်င့္ၾကံရမွာျဖစ္ပါတယ္။ကိုယ္ကလိုခ်င္စိတ္တတ္ခ်င္စိတ္ ျပင္းျပစြာ၊လုပ္ခ်င္စိတ္ႀကီးစြာနဲ ႔ဉာဏ္သုံးၿပီးအားထုတ္္ရင္ျဖစ္ရမွာေပါ႔။(Therewillbeyourownproject assignment in later part of the training for the application of what you've learnt.) Beginnerေတြအတြက္GISရဲ႕Fundamentalကိုသ္ိထားၿပီ၊SoftwareေတြToolေတြကိုေကာင္းေကာင္း သုံးတတ္သြားၿပီဆိုရင္GISအသုံးခ်တဲ့နည္းကိုသာဓကေကာင္းေတြဆီကေနနမူနာယူၿပီးဆက္ေလ့လာပါ။ ဘာလုပ္ရသလဲဆိုၿပီးေတာ့လိုက္ၿပီးစူးစမ္းၾကည့္လိုက္ရင္ကိုယ္လည္းလိုက္သုံးတတ္သြားမယ္။ၿပီးရင္ေတာ့ ကိုယ့္အလုပ္ထဲမွာျပန္ အသုံးခ်ႏိုင္ေအာင္ႀကိဳးစားပါ။ဒါပါပဲ။မခက္ပါဘူး။အဲ ဒီေနရာမွာCreativeThinking ရွိဖို႔ေတာ့ လိုအပ္မယ္။အဲဒါမွထူးထူးျခားျခားတီထြင္ၾကံဆအသုံးျပဳႏိုင္မယ္ေလ။(အမ်ားကေျခေထာက္နဲ ႔ လမ္းေလွ်ာက္ေနတာကို ကိုယ္က လက္နဲ႔ေဇာက္ထိုးလွ်ာက္ဖုိ႔ ဆုိလိုတာမ်ဳိးေတာ႔ မဟုတ္ဘူးေပါ႔ ။) တခ်ဳိ႕GISကိုအသုံးခ်တဲ့နည္းေတြက်ေတာ့ နည္းပညာအျမင့္ေတြနဲ ႔ဆိုင္တယ္။ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ႔GIS ဆိုတာကComputerကိုမွီၿပီးျဖစ္ေပၚတိုးတက္ လာရတာကိုး၊Computerေကာင္းေကာင္းတတ္ရင္GISတတ္ဖို႔၊ မိမိကိုယ္တိုင္စိတ္ႀကိဳက္ဖန္တီးႏိုင္ဖို ႔အလားအလာပုိပြင့္သြားမယ္။Computerကိုအေတာ္အသင္႔သံုးတတ္ ရင္လဲ ျဖစ္ပါတယ္၊မိမိလိုခ်င္တာကိုComputerprogrammerကိုေျပာျပၿပီးprogramေရးခိုင္းလို႔ရပါတယ္။ MIMU Capacity Building Training 10 Computer သမားဟာ အရာရာတိုင္းကို တတ္သိတဲ ႔ ပညာရွင္ မဟုတ္ဘူး ဆိုတာပါ။ မိမိကိုယ္တိုင္ အရာရာတိုင္းကို လုပ္ခ်င္္တယ္ဆိုရင္ေတာ့အဲ႔ဒီထပ္ဆင့္ နည္းပညာေတြကိုပါလိုက္ၿပီးေလ့လာရတယ္။သင့္သင့္မွ်တေသာ အားစိုက္ထုတ္မႈျပဳရင္ဘာမွသိပ္ မခက္ပါဘူး၊Technologyတစ္ခုဆိုတာႀကိဳးစားသင္ရင္တတ္သြားတာပါပဲ။ ခက္ခဲ တာကို ခက္တဲ့အတိုင္းသြားသင္ေနရင္တာ့ခက္တာေပါ႔၊ရင္ေမာသြားလိမ့္မယ္၊လြယ္ေအာင္ရုိးရွင္းေအာင္ အရင္လုပ္ေပးလိုက္၊ၿပီးမွသင္ယူလိုက္၊ဒါဆိုလြယ္သြားမယ္။Languagebarrierရွိခဲ့ရင္လည္း ဘာသာျပန္ေပးလိုက္ရင္လြယ္လြယ္နဲ႔နားလည္သြားတာေပါ႔၊ဒီလိုဆို လုိက္သုံးတတ္ ၿပီေပါ႔။အလြယ္ေလး၊ ႀကိဳးစားၿပီး လိုက္လုပ္ၾကည့္လိုက္။ တခ်ဳိ ႕ GIS အသုံးခ်နည္းက်ေတာ့ Thinking ေကာင္းေကာင္းနဲ ႔ Logic ေတြကို လွလွပပ အသုံးခ်သြားတာ။ GIS ရဲ႕ အေျခခံသေဘာတရားႏွင့္လူ႕ရဲ႕အေတြးအေခၚေကာင္းတို ႔ကို ေပါင္းစပ္ၿပီးေတာ့အသုံးခ်လိုက္တာ နည္းအသစ္ေတြ ေပၚလာပါေလေရာ။Paperေတြေရးေနတာ၊PhDေတြလုပ္ေနတာဟာအဲဒီအေတြးေကာင္း မ်ဳိးေတြကိုရွာေဖြေနၾကတာေပါ႔။ေတြးတာကိုက်င့္သားပါေနတဲ့လူေတြ ကေတာ့အျမဲအေတြးေကာင္းထြက္ေလ့ ရွိတယ္။Veryproductive၊တားလို႔မရဘူး၊ေတြးရင္းနဲ ႔ပဲလူေတာ္ေတြ ျဖစ္သြားၾကတာ။ဒီလို အသုံးခ်နည္းက်ေတာ့နမူနာပဲခ်ျပလို႔ရႏိုင္တယ္၊အဲသလိုမ်ဳိးလုိက္လုပ္တတ္ေအာင္ထြက္လာေအာင္သင္ေပးဖို႔ ခက္ခ်င္ခက္ေနတတ္တယ္ (ခက္္တယ္ )။အဲသလိုအၾကံ ဉာဏ္ေကာင္းေတြ ထြက္ လာေအာင္ ေဘးကေန အေျခအေနဖန္တီးေပးၿပီးအႀကံဉာဏ္ညႇစ္ေပးလို႔ပဲရတယ္။ကြင္းထဲကိုက်ားတစ္ေကာင္လႊတ္ ေပးလိုက္ရင္ ေျပးေပါကရွာဖို႔ၾကံရေတာ့မယ့္ယုန္ကေလးရဲ႕အေတြးမ်ဳိးေပါ႔။အဲဒီယုန္ကေလးဘာေတြးေနမွာလဲ။ ကဲ အၾကံဉာဏ္ေကာင္းေတြထြက္လာေအာင္ လိုက္ေတြး ၾကည့္လိုက္ေပါ႔ဗ်ာ။ GIS ေၾကာင့္ ရူးသြား ရင္ေတာ့ တာဝန္ မယူဘူးေနာ္။  အထက္ကေျပာတဲ့GIS/RSအသုံးျပဳၾကပုံမ်ားကိုဘယ္မွာသြားရွာၾကည့္ရမွာလဲဆိုေတာ့Journalေတြ၊ ResearchPaperေတြမွာနမူနာယူၿပီးေလ့လာဖတ္ရႈႏိုင္ပါတယ္။အခ်ဳိ႕ေသာGISႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာဂ်ာနယ္ ေတြကထုတ္ထားတဲ့Paperမ်ားသည္ေကာင္းမြန္ေသာေၾကာင့္ေနာက္လူေတြကစာတမ္းမ်ားတြင္၎တို႔ကို ရည္ညြန္းၿပီး၊ကိုကားေရးသားေျပာဆိုတတ္ၾကတယ္။ဒီလိုမ်ဳိးကိုးကားမႈမ်ားေလဂ်ာနယ္နဲ႔Paperရဲ႕Ranking ကပိုျမင့္ေလျဖစ္ပါတယ္။Paperေတြရဲ ႕ညြန္းကိန္းတခုျဖစ္တဲ့ImpactFactorနဲ႔တိုင္းတာၿပီးေတာ့ပါတယ္။ Paperမ်ားကိုးကားျခင္းခံရေသာအႀကိမ္ေရႏွင့္ဂ်ာနယ္မွာပါရွိတဲ့Paperေစာင္ေရတို႔ကိုအခ်ဳိးခ်ထားျခင္း ျဖစ္ၿပီး၊ဂဏန္းႀကီးေလေလေကာင္းေလေလျဖစ္ပါတယ္။Journalတခု၏ImpactFactorဥပမာကို http://www.mdpi.com/about/announcements/622မွာေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္။Natureမဂၢဇင္း (http://www.nature.com/nature/index.html)ထဲမွာေဆာင္းပါးပါႏိုင္ရင္ပညာရွင္ေတြကလြတ္ေပ်ာ္ဆိုပဲ။ သူတို႔ရဲ႕ေပ်ာ္ရြင္မႈအရသာကိုမသိခ်င္ဘူးလား။သူတို ႔ပညာရပ္ကိုအသုံးခ်ပုံ၊သူတို႔သုေတသနျပဳပုံ၊ စာတမ္းေရးပုံေတြကို အရင္ဆုံးေလ့လာၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ေနာက္မွာRS/GISနယ္ပယ္နဲ ႔သက္ဆိုင္တဲ့၊အခမဲ့ Paperမ်ားပါရွိတဲ့၊သို႔မဟုတ္အခမဲ့ ဖတ္လို႔ရတဲ့၊FreeDownloadPaperမ်ားေပးေသာOnlineJournal တခ်ဳိ ႕ကို ထပ္ဆင့္ ေဖၚျပေပးထားပါတယ္။ Free and Open Source Software (FOSS) အေၾကာင္း တေစ့တေစာင္း FreeandOpenSourcesoftwareဆိုတာမ်ဳိးကproductေရာsourcecodeကိုပါအခမဲ့ အသုံးျပဳလို႔ရတယ္၊ကူးယူလို႔ရတယ္၊ျပန္ျဖန္႔လည္းရတယ္၊sourcecodeေတြကို ျပင္ခ်င္ရင္လည္းရတဲ့computersoftwareအမ်ဳိးအစားျဖစ္ပါသည္။အလကားသို ႔မဟုတ္ အလကား နီးပါး အသုံးျပဳလို႔ ရႏိုင္ပါတယ္။ Operation System မွာလည္း အခမဲ ႔ အသံုးျပဳလို႔ ရတဲ့ OS software ေတြ ရွိပါတယ္။ ဥပမာ Linux ၊ Android လိုမ်ဳိးေပါ႔။ Free Application softwareမ်ဳိးေတြလည္းရွိပါတယ္။ဥပမာVLC၊OpenOfficeSuite၊Firefoxစသည့္ Basic GIS Training 11 software တို႔လိုမ်ဳိးး ျဖစ္ပါတယ္။ FOSSေတြကိုသုံးတဲ့အခါအလကားရတဲ႔စားစရာတစ္ခုနဲ ႔ဆင္တူပါတယ္ ။ဥပမာ၊အလကားစားရတဲ့ေရခဲမုန္ ႔ တစ္ခုလိုပါပဲ၊ ဟိုဟာ မပါလို႔ ဒီဟာ မပါလို႔ ဆိုၿပီးေတာ့ ဂ်ီးမ်ားၿပီး ဘယ္သူ ႔ကိုမွ complaint သြားတက္စရာ မရွိပါဘူး။ အသုံးျပဳေနရင္းအခက္အခဲ ရွိလာတတ္ပါတယ္။အဲသလို အခက္အခဲ ေတြ ႕ခဲ႔ရင္userေတြအခ်င္းခ်င္း အေတြ႕အၾကံဳေတြ၊အသိပညာေတြဖလွယ္ ၾကတဲ့၊ေဆြးေႏြးၾကတဲ့ ေနၾကတဲ့ Forumေနရာမွာလွမ္းၿပီး အကူအညီေတာင္း၊ေမးျမန္းလို႔လဲရပါတယ္။GISနဲ႔ပတ္သက္ၿပီးေတာ့ေမးခ်င္တာရွိလို႔ရွိရင္ http://gis.stackexchange.com/မွာအားမနာတမ္းအလကားေမးလို႔ရႏိုင္ပါတယ္။ေမးခြန္းမေမးခင္အရင္ လိုက္ဖတ္ၾကည့္ဖို႔ေတာ့လိုမယ္၊တခ်ဳိ ႕ေမးခြန္းေတြကသူ မ်ားေတြေမးထားၿပီးသားျဖစ္မယ္။ေမးခြန္း ေမးခဲ့ရင္လည္းတိတိက်က်နဲ႔ရွင္းေနေအာင္ ေမးတတ္ ဖို႔ေတာ့လိုမယ္။ကိုယ္ကသိရင္လည္းဝင္ကူၿပီး ေျဖေပးလို႔လည္းရႏိုင္ပါတယ္။ဒါဟာလည္းပညာကိုႏွီးေႏွာဖလွယ္ျခင္းသာမကuserမ်ားအခ်င္းခ်င္း၏ ေကာင္းမြန္သာTeamworkဥပမာတစ္ခုပါပဲ။ႏိုင္ငံတကာကပညာရွင္မ်ား၏ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေနတဲ ႔နမူနာ ေကာင္းေတြပါ။ Free and Open Source GIS Softwares မ်ား GISအတြက္OpenSourceGeospatialSoftwareေတြကို အဓိကဦးေဆာင္ေနတဲ့အဖြဲ႕အစည္းကေတာ့ OSGeo http://www.osgeo.org/ ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ၎တို ႔ လုပ္ေဆာင္ေနတဲ့ project ေတြကေတာ့Web Mapping, DesktopApplication,GeospatialLibraries,MetadataCatalog,OutreachProjectsစသည့္ အမ်ဳိးအစားမ်ားအစုံအလင္ ပါရွိၾကပါတယ္။ေအာက္ေဖၚျပပါပုံသည္က႑ အသီးသီးတြင္အသုံးျပဳေနသည့္freeandopensourceGISsoftwareမ်ား အခ်ဳိ ႕ႏွင့္၎တို႔တစ္ခုႏွင့္တစ္ခုအခ်င္းခ်င္းခ်ိတ္ဆက္အသုံးျပဳႏိုင္ပုံကိုနမူနာ အျဖစ္ေဖၚျပထားပါသည္။ ယခုအေျခခံသင္တန္းတြင္စတင္ မိတ္ဆက္ေပးမည့္၎တို႔ရဲ့DesktopGISsoftwareထဲက တစ္ခုကေတာ့QGISလို႔အတိုေခၚတဲ့QuantumGISsoftwareပဲျဖစ္ပါတယ္။အျခားေသာ software မ်ားကိုလည္း အခ်ိန္အခါ ကိုက္ညီလာပါက တင္ဆက္ေပးသြားပါမည္။ ဒီ QGIS software ကိုဘာသာစကားမ်ဳိးစုံသို႔ဝုိင္းၿပီးဘာသာျပန္ၾက၊ထုတ္ေဝျဖန္ ႔ျဖဴးသုံးစြဲေနၾကၿပီး၊ႀကီးမားေသာusergroupႏွင့္ developergroupတို႔ရွိပါတယ္္ ။အေသးစိတ္ကိုhttp://qgis.org/en/site/မွာဆက္လက္ ေလ့လာႏိုင္ပါတယ္။ QGISကိုသုံးတဲ့အခ်ိန္မွာကိုယ္သြားခ်င္တဲ့ေနရာကိုတည့္တည့္မတ္မတ္ေရွာေရွာရႈရႈနဲ ႔ပို႔ေပးခ်င္ေပးႏိုင္တယ္၊ အသင့္မရွိေသးလို႔ေကြ႕ပတ္ၿပီးမွသြားရတာေတြလည္းရွိႏိုင္ပါတယ္။လိုရာကိုေတာ့ေရာက္ေအာင္သြားႏိုင္ ပါတယ္။အသုံးျပဳရင္းနဲ ႔ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ရင္းနဲ ႔အဲဒီ အရသာမ်ဳိးေတြကိုကိုယ္တိုင္ႀကံဳေတြ ႔လာပါလိမ့္မယ္။ ကိုယ္လိုခ်င္တဲ့featureေတြကိုျပည့္စုံေအာင္ထည့္သြင္းေရးေပးေစခ်င္တယ္ ဆိုရင္ေတာ့ ကိုယ္ကfinancial support နဲ႔လည္း developer group ကို အဆိုျပဳ ေတာင္းဆိုလို႔ ရႏိုင္ပါတယ္။ QGIS နဲ႔ပတ္ သက္ၿပီး ေမးျမန္းခ်င္ရင္ http://users.qgis.org/en/site/ မွာ ေမးလို႔ရပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခုကQGISမွာPluginfeatureပါရွိပါတယ္။http://plugins.qgis.org/plugins/မွာPluginမ်ဳိးစုံ ေတြ႕ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီ plugin ေတြက QGIS software ရဲ့ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္စြမ္းကို ပုိမိုတိုးပြားေစပါတယ္။ ကိုယ္ကိုတိုင္ Plugin ေရးၿပီး သုံးလို႔လည္းရႏိုင္ပါတယ္။ Plugin ေတြ အသုံးျပဳပုံကို Plugin အခန္းမွာ ထပ္ၿပီး မိတ္ဆက္ေပးမယ္။ MIMU Capacity Building Training 12 GIS ႏွင့္သက္ဆိုင္တဲ့ ညီလာခံမ်ား ႏွင့္ေဆြးေႏြးပြဲမ်ား အဲဒါနဲ႔လမ္းႀကံဳလို႔သိရေအာင္သတင္းေလးတစ္ခုပါးလိုက္ အုံးမယ္ေနာ္ ၊free andopensourceGeoSpatialsoftwareေတြအတြက္ ႏွစ္စဥ္က်င္းပတဲ့စုံညီ ညီလာခံၾကီးFOSS4Gရွိပါတယ္။ဒီႏွစ္အတြက္ကေတာ့ ၂၀၁၄ခုႏွစ္စက္တင္ဘာ၈-၁၃ရက္ေန႔မွာPortland, Oregon,USAမွာ၁၀ႀကိမ္ေျမာက္က်င္းပပါမယ္။သူတို႔ရဲ႕တရားဝင္ ညီလာခံwebsiteျဖစ္တဲ့ https://2014.foss4g.org/မွာအေသးစိတ္ အခ်က္အလက္ေတြ ရွာေဖြ ဖတ္ရွႏိုင္ပါတယ္။ဒီညီလာခံမွာ အထက္မွာေဖၚျပထားခဲ့တဲ့ FreeandOpenSourceSoftwareမ်ားျဖစ္ေသာOpenStreetMap ၊ MapMint, OpenLayer3,GeoServer,GeoWebCache,PostGIS,GeoTool,GRASSGIS,GeoNode,GeoNetwork, Oskari,Leafletစသည္တို႔၏သစ္ဆန္းတီထြင္မႈမ်ား၊ျဖစ္ေပၚတိုးတက္မႈ၊အသုံးခ်ပုံမ်ားအျပင္၊တက္ေရာက္သူတို႔ အသိပညာပြားမ်ားေအာင္၎softwareမ်ားအသုံးျပဳပုံတို႔ကို နမူနာေလ့က်င့္ခန္းေတြနဲ ႔တင္ဆက္သြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ (မူလရင္းျမစ္၊ https://2014.foss4g.org/schedule/workshops/) ျမန္မာႏိုင္ငံ မွာလည္းအလားတူုRS/GISနဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ညီလာခံမ်ဳိးကို၂၀၁၄ခုႏွစ္၊ ေအာက္တိုဘာလ၂၇-၃၁ရက္ေန႔အထိ၊ေနျပည္ေတာ္မွာႏွစ္စဥ္က်င္းပတဲ့ အာရွတိုက္လုံးဆိုင္ရာ(အခုေတာ့အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာေတြပါလာတက္ၾကပါတယ္။) Remote Sensing ညီလာခံ ACRS2014 ကို ၃၅ ႀကိမ္ေျမာက္ အျဖစ္ က်င္းပ ဖို႔ရွိတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာပထမဦးဆုံးနဲ႔အႀကီးဆုံးRemoteSensingညီလာခံႀကီး တစ္ခုျဖစ္ လာႏိုင္တယ္။နည္းပညာနဲ႔ပတ္သက္တဲ႔ေနာက္ဆုံးေတြ ႕ရွိခ်က္ေတြ၊ Basic GIS Training 13 သုေတသနစာတမ္းမ်ားစြာေတြနွဲ႔ကုမၸဏီ၊အဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ ႕ျပပြဲေတြလည္းပါရွိလိမ့္မယ္။ႀကဳံေတာင့္ႀကဳံခဲ၊ ႏိုင္ငံျခားတကူးတကသြားတက္ စရာမလိုေတာ့ဘူးေပါ႔။အေသးစိတ္ကိုသိခ်င္ရင္ေတာ့တရားဝင္website www.acrs2014.com မွာ ေလ့လာၾကည့္လို႔ရႏိုင္ပါတယ္။ ACRS2014မွာဘာေတြ ေရးသားတင္ျပၾကမွာလဲ ဆိုေတာ့3DGIS,GIS,DigitalProcessing,Image Processing, Remote Sensing, Satellite, UAV, Web GIS စသည့္ နည္းပညာမ်ား ပါရွိၿပီး၊ ၎ နည္းပညာမ်ားကို Disaster, Coastal Zone, Urban, Soil, Resources, Geology, Water, Natural Resource, Land, Agriculture andCrop,Climate,Forestryစသည့္ေနရာမ်ားတြင္အသုံးျပဳပုံတို႔ကို စုံလင္စြာတင္ျပေဆြးေႏြးၾကမည္ ျဖစ္ပါသည္။ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသားမ်ားႏွင့္သုေတသနျပဳသူမ်ားအတြက္စိတ္ဝင္စားဖြယ္ေႏြရာသီသင္တန္း အျဖစ္ISPRSStudentConsortiumမွႏွစ္စဥ္က်င္းပသည့္SummerSchoolအစီအစဥ္လည္းပါရွိမည္ ျဖစ္ပါသည္။ (မူလ ရင္းျမစ္၊ http://www.acrs2014.com/summer_school) ေနာက္တစ္ခုကFree&OpenSourceSolutionsfor Geoinformatics-ASIAဆိုတဲ့workshopတစ္ခုကို ၂၀၁၄ခုႏွစ္ဒီဇင္ဘာ၂ရက္ကေန၅ရက္ေန႔အထိ ထိုင္းႏိုင္ငံ၊ ဘန္ေကာက္မွာ က်င္းပမည္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီworkshopရဲ႕Themeကေတာ့ EnablingGeospatialAsiathroughOpenandParticipatoryICT Ecosystem ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ မွာ ဘာအေၾကာင္းေတြ ေျပာဆိုေဆြးေႏြးၾကမွာလဲဆိုေတာ့Web Mapping, QGIS, GRASSGIS,Zooproject,MapMintႏွင့္pgRoutingစသည္တို႔ကို ေလ့က်င့္ခန္းေတြနဲ ႔ဖလွယ္ေဆြးေႏြးၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ (မူလရင္းျမစ္၊ http://www.foss4g-asia.org/2014/programmenu/workshops/) GIS ေဒတာအမ်ဳိးအစား GISေဒတာေတြကို FileFormatပုံစံတစ္မ်ဳိးမ်ဳိးထဲမွာေရးထည့္ထားၿပီးေတာ့ေဒတာအေနနဲ ႔Computerထဲမွာ သိမ္းဆည္းထားျခင္းျဖစ္ပါတယ္။Informationပုံစံအေနနဲ ႔သိမ္းဆည္းထားခင္းသာျဖစ္ပါတယ္။ၿပီးေတာ့မွ ဒီေဒတာေတြကိုေျမပုံေပၚမွာသေကၤတေတြအေနနဲ ႔ျပန္လည္တင္ဆက္ျပသျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ေနာက္မွာဥပမာနဲ ႔ ခုိင္းႏႈိင္း ေဖၚျပတဲ့အခါမွာ ပိုရွင္းသြားလိမ့္မယ္။ Vector Data အမ်ဳိးအစား GISမွာကအေျခခံအားျဖင့္ေဒတာေတြကိုVectorfileformatအမ်ဳိးအစားအေနနဲ ႔ သိမ္းထားတတ္တယ္။ အဲဒီထဲမွာ Point, Line, Polygon စသည္ျဖင့္ ၃ မ်ဳိး ေရးဆြဲလို ႔ ရပါတယ္။ ဥပမာ Point – အစက္အေျပာက္ ၊ အမွတ္ အသား ရြာတည္ေနရာ၊ေတာင္ထိပ္၊ေရထြက္ေနရာစသည္ျဖင့္အရာဝတၳဳ၊ေနရာတစ္ခုခုကို အစက္ ငယ္ေလးနဲ ႔ကိုယ္စားျပဳၿပီးေရးဆြဲခ်င္ရင္pointအမ်ဳိးအစားကိုသုံးတယ္။ဥပမာျမန္မာ ႏိုင္ငံတြင္ရွိေသာၿမိဳ႕မ်ား၏တည္ေနရာကိုpointေလးနဲ ႔ကိုယ္စားျပဳၿပီးေဖၚျပထားတယ္္ ။ တည္ေနရာကို ေယဘု ယ် သေဘာ ေလာက္ပဲ သုံးခ်င္ရင္လည္း point ကို သုံးၾကတယ္။ Line - မ်ဥ္းေၾကာင္း ျမစ္၊ေခ်ာင္း၊လူသြားလမ္း၊ကားလမ္း၊ရထားလမ္းစသည္ျဖင့္ဆက္ႏြယ္ေနတဲ့အရာတစ္ခုခုကို မ်ဥ္းေၾကာင္းကေလးနဲ ႔ကိုယ္စားျပဳၿပီးေရးဆြဲခ်င္ရင္lineအမ်ဳိးအစားကိုသုံးတယ္။ဥပမာ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္းရွိကားလမ္းမ်ားကိုlineေတြနဲ႔ကိုယ္စားျပဳၿပီးေဖၚျပထားတယ္္။အရွည္လိုက္ ရွိတဲ့အရာကို ေယဘုယ် သေဘာေလာက္ပဲ သုံးခ်င္ရင္လည္း line ကို သုံးၾကတယ္။ MIMU Capacity Building Training 14 Polygon - ဧရိယာ ေရကန္၊ၿမိဳ႕ဧရိယာ၊သစ္ေတာဧရိယာ၊လယ္ကြက္၊ႏိုင္ငံတစ္ခုရဲ ႕အက်ယ္အဝန္းစသည့္ အက်ယ္အဝန္းနဲ႕ပုံပန္းသ႑ာန္တုိ႔ကိုေဖၚျပခ်င္ရင္polygonအမ်ဳိးအစားနဲ ႔ကိုယ္စားျပဳၿပီး ေရးဆြဲတယ္။ဥပမာျမန္မာႏိုင္ငံ၏ေျမပုံ၊ျပည္နယ္နဲ႔တိုင္းေတြရဲ ႕ဧရိယာကိုpolygonေတြနဲ ႔ ကိုယ္စားျပဳၿပီးေဖၚျပထားတယ္္။တခ်ဳိ႕ေသာfeatureေတြကိုအက်ဥ္းအက်ယ္အတိုင္းအတာ သို ႔မဟုတ္ပုံပန္းသ႑ာန္ကို အေသးစိတ္ ေဖၚျပခ်င္တဲ့အခါမ်ားမွာလည္းPolygonကို သုံးပါသည္။ ဥပမာ ကားလမ္းအက်ယ္၊ ျမစ္ေခ်ာင္းအက်ယ္ ၊ ၿမိဳ႕ေျမေနရာစသည္တို႔ကိုေဖၚျပေသာ အခါမ်ဳိးမွာ သုံးပါတယ္။ GIS vector ဖိုင္ တစ္ခုမွာ Spatial Information ကို သိမ္းထားတဲ့ Geometry ဆိုတဲ့အပိုင္းနဲ ႔၊Attributeကိုသိမ္းထားတဲ့DatabaseTableဆိုတဲ့ အပိုင္းတို႔ပါရွိပါတယ္။Geometryဆိုတဲ႔အပိုင္းမွာေတာ႔Point,Lineand Polygonတို႔ပါ၀င္ပါတယ္၊Attributeအပိုင္းမွာေတာ႔ယင္းႏွင္႔ သက္ဆိုင္ေသာအခ်က္အလက္မ်ားပါ၀င္ပါတယ္၊မိမိလိုအပ္ေသာ အခ်က္အလက္အမ်ဳိးမ်ဳိး ကို သိမ္းဆည္းထားရာ ေနရာလည္း ျဖစ္ပါ တယ္ ။ Vector feature တည္ေဆာက္ထားပုံ TwoDimensionplaneထဲမွာPointfeatureတစ္ခုကုိဆြဲရန္အတြက္ အနည္းဆုံးXCoordinateနဲ႕Y-Coordinateႏွစ္ခုလိုအပ္တယ္။အဲဒါမွသူ ႕ရဲ႕Geometrycoordinate တည္ေနရာ တန္ဖိုး အရ ေျမပုံေပၚမွာ ျပန္ ဆြဲလို႔ ရမယ္။ Geometry က ဒီ feature ဘယ္ေနရာမွာ ရွိတယ္ ဆိုတာကို ေနရာတက် မွတ္သားထား ေပးပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခုကAttributeတန္ဖိုး၊သူ႔ကိုက်ေတာ့အနည္းဆုံးIDတစ္ခုပါရွိရပါမယ္ (IDကို softwareက automatic create လုပ္ေပးေလ႔ရွိပါတယ္။ က်န္တဲ့ point Attribute properties ေတြျဖစ္တဲ့point ရဲ႕ အမည္ႏွင္႔ အျခားလိုအပ္ေသာအခ်က္အလက္မ်ားကို လိုအပ္သေလာက္ Column ခြဲၿပီး ထည့္ သြားလို႔ ရတယ္။ ဥပမာၿမိဳ႕တစ္ၿမိဳ႕၏တည္ေနရာႏွင့္ၿမိဳ႕၏အမည္၊ရြာတစ္ရြာ၏ တည္ေနရာႏွင့္ရြာ၏အမည္၊အရြယ္အစား၊အမ်ဳိးအစား၊ရြာ၏လူဦးေရ၊ ၎တည္ရွိရာႏိုင္ငံအမည္၊ျပည္နယ္အမည္၊ၿမိဳ႕နယ္အမည္ ၊ စသည္တို႔ျဖင့္စုံလင္စြာထည့္သြင္းပါရွိေနျခင္းျဖစ္ပါသည္။ဒီAttribute ကိုဘာလို ႔ေျပာတာလဲဆိုေတာ့ေအာက္ပါလက္ေတြ႕ေလ့က်င့္ခန္း မ်ားသည္ေျမပုံေပၚကိုတင္ၿပီးေနာက္၊GISLayerဖိုင္ထဲ မွာပါလာတဲ့ Attributeproperties(သို႔မဟုတ္)Attributeinformationမ်ားေပၚ မူတည္ၿပီးေတာ့ေျမပုံေတြ ကို အမ်ဳိးမ်ဳိးေျပာင္းလဲ ေရးဆြဲ ေနရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။Attributedatabaseထဲမွာကိုယ္လိုခ်င္တဲ့information မပါလာလ်ွ င္ေျမပုံေပၚမွာ ၎၏ တည္ေနရာအမွတ္အသားကေလး ျဖစ္တဲ့Geographiclocation တည္ေနရာကို ျပ႐ုံသာ ျပေပးႏိုင္ၿပီး၊ က်န္တဲ့Attribute properties ေတြကုိခြဲျခားၿပီးေတာ့ ျပလို႔ မရႏိုင္ေတာ့ဘူးေပါ႔။ Basic GIS Training 15 Raster Data အမ်ဳိးအစား Rasterfileformatအမ်ဳိးအစားကေတာ့ေဒတာေတြကိုက်ားကြက္ပုံလိုမ်ဳိးGRIDေတြနဲ ႔ pixelတစ္ခုခ်င္းစီထဲမွာေဒတာေတြ ထည့္သိမ္းထားတာျဖစ္ပါတယ္။ဥပမာျမန္မာႏိုင္ငံ ကိုေဖၚျပေသာၿဂိဳလ္တုဓါတ္ပုံကိုေဖၚျပထားတယ္ ။ဒီပုံမွာေတာ့အထက္ကpoint,line, polygonေတြနဲ ႔မတူတဲ့ေဒတာေတြနဲ႔ဖြဲ႕စည္းထားပါတယ္။ေအာက္ကနမူနာပုံၾကမ္းကို ဆက္ ၾကည့္လိုက္ ရင္ ပိုရွင္းသြားပါမယ္။ နားလည္လြယ္ေအာင္ ေျပာရရင္RasterမွာကGridသို႔မဟုတ္ Cellတစ္ခုခ်င္းစီအတြက္ေဒတာတစ္ခုစီ သိမ္းထားလို႔ပိုၿပီးေတာ့ အေသးစိတ္ပါတယ္။datasizeလည္းပိုႀကီးလ့ရွိပါတယ္။ၿမိဳ႕နယ္ဧရိယာတစ္ခုထဲမွာ ရွိသမွ် စုစုေပါင္း လူဦးေရကို ျပထားတာမ်ဳိး မဟုတ္ဘဲPopulation Grid အေနနဲ ႔ ျဖန္႔က်က္ထားတဲ့ ပုံုလိုေပါ႔။ ေျမျပင္ေပၚမွာရွိတဲ့ 10 x 10 Kilometer အတိုင္းအတာ တစ္ခုကို Raster ပုံထဲမွာ Grid ကြက္တစ္ကြက္ အေနနဲ ႔ ကိုယ္စားျပဳမယ္ ေရးဆြဲမယ္ဆိုရင္၊ကားလမ္းေတြ ၿမိဳ႕ငယ္ေတြသစ္ပင္ေတြကိုေတြ႕ႏိုင္မွာ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ဒါမ်ဳိးကတစ္ကမာၻလုံးကို ပုံတစ္ပုံထဲမွာျခဳံငုံထည့္ၿပီးGlobalscaleနဲ႔ ျပဖို႔ပဲသုံးမယ္။ေျမျပင္ေပၚမွာရွိတဲ့1x1meter အတိုင္းအတာတစ္ခုကိုRasterပုံထဲမွာGridကြက္ တစ္ကြက္အေနနဲ ႔ကိုယ္စားျပဳမယ္ေရးဆြဲမယ္ဆိုရင္၊ ၿမိဳ႕ကိုအေသးစိတ္ၾကည့္ျမင္ႏိုင္ၿပီး၊ အိမ္ေတြတိုက္ေတြ၊ သစ္ပင္ေတြကို ေတြ ႕ျမင္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ လူေတြ႐ုိက္ေနၾကတဲ့ဓါတ္ပုံေတြဟာဒီလိုRasterဖိုင္အမ်ဳိးအစားမ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္။Pixelအေရအတြက္မ်ားေလ ပုံကပုိအႏုစိတ္ၿပီး ပိုၿပီး အေသးစိတ္ ကို ျမင္ႏိုင္ေလပါပဲ။ ဗဟုသုတအေနနဲ ႔ဆက္ေျပာရရင္GDALဆိုတာကေတာ့GeoSpatialInformationေတြပါတဲ့ Raster File ေတြကိုProcess လုပ္ဖို႔နဲ ႕ ေဒတာေတြ သိမ္းထားပးဖို ႔ရန္ အတြက္ အသုံးျပဳရတဲ့ Free Vector ႏွင့္Raster Raster အမ်ဳိးအစားမွာ Pixel တစ္ခု၏ အလ်ားအနံ အတိုင္းအတာသည္ ၎ Image ရဲ႕ Spatial Resolution ကို ကိုယ္စားျပဳ ထားပါသည္။ ထိုထက္ပိုၿပီး ခ်ဲ႕လြန္းရင္ ပုံကဝါးသြားတယ္။ Vectorမွာကအဲသလိုမျဖစ္ဘူးႀကိဳက္သေလာက္ခ်ဲ႕ၾကည့္လို႔ရႏိုင္တယ္။Resolution မရွိေတာ့ဘူး။ Data ကို Derive လုပ္ခဲ့တဲ့ Source ရဲ႕ စေကး ေပၚမွာပဲမူတည္တာ့တယ္။ MIMU Capacity Building Training 16 and Open Source File Format Library သို႔မဟုတ္ Driver တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ GDAL library ေတြကုိRemote Sensing သို႔မဟုတ္ GIS software ေရးရာမွာ မရွိမျဖစ္ အသုံးျပဳျရတဲ့ driver တစ္ခု ျဖစ္လာ ပါတယ္။ GDAL ဟာ အသုံးမ်ားတဲ့ GIS Raster ဖိုင္ေတြေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကို ေရးဖတ္ႏိုင္စြမ္း ရွိပါတယ္။ QGISမွာRasterဖိုင္ေတြကိုဖြင့္ဖို႔၊processလုပ္ဖို႔အတြက္ အဓိကdriverအျဖစ္ ထည့္ သုံးထားပါတယ္။GDAL အေၾကာင္းကို အေသးစိတ္သိခ်င္ရင္ေတာ့၎ရဲ့ တရားဝင္website ျဖစ္တဲ့ http://www.gdal.org/ မွာ ေလ့လာ ႏိုင္ပါတယ္။GDALကိုသုံးထားတဲ့Toolေတြကိုလည္းေတြ႕ရမွာျဖစ္ပါတယ္။ဥပမာQGISတြင္ Raster ဖိုင္တစ္ခုကိုProjectionေျပာင္းျခင္း၊Polygonသို ႔ေျပာင္းျခင္းစသည္တို႔ဟာGDALToolေတြကိုအသင့္ယူသုံး ထားျခင္းျဖစ္ပါတယ္။GDALကိုသုံးၿပီးဖြင့္ႏိုင္၊ေရးႏိုင္တဲ့Rasterဖိုင္အမ်ဳိးအစားေတြရဲ့ စာရင္းကိုေတာ့ http://www.gdal.org/formats_list.htmlမွာအေသးစိတ္ ေလ့လာေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္။မိမိ၏ကိုယ္ပုိင္ softwareေတြေရးတဲ့အခါမွာအသုံးျပဳခ်င္ရင္ေတာ့http://ftp.remotesensing.org/gdalႏွင့္ http://download.osgeo.org/gdal/ တို႔မွာ update version ေတြကို ေစာင့္ၾကည့္ရယူႏိုင္ပါတယ္။ GISဖိုင္အမ်ဳိးအစားတစ္ခုျဖစ္တဲ့Vectorဖိုင္အမ်ဳိးအစားေတြကိုဖြင့္၊ဖတ္၊ေရးႏုိင္တဲ့FreeandOpen Source library သို႔မဟုတ္ driver ကေတာ့GDAL နဲ႔ အတူ OGR ဆိုတဲ့library ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီ GDAL နဲ႔ OGR ကို GISsoftwareေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာထည့္သြင္းအသုံးျပဳထားၾကပါတယ္။QGISမွာလည္းGDALနဲ႔OGRကို အဓိကထည့္ သုံးထားပါတယ္။OGRdriverေတြနဲ ႔vectorဖိုင္ေတြကိုေရး၊ဖတ္ၾကပါတယ္။OGRကဖြင့္ႏိုင္၊ ေရးႏိုင္ျခင္းရွိ၊မရွိေသာvectorfileေတြရဲ ႕စာရင္းအျပည့္အစုံႏွင့္အေျခအေနကို http://www.gdal.org/ogr/ogr_formats.htmlမွာအေသးစိတ္ ေဖၚျပထားပါတယ္။OGRအေၾကာင္းကို အေသးစိတ္သိခ်င္ရင္ေတာ့http://www.gdal.org/ogr/ မွာ ဆက္လက္ေလ့ လာႏိုင္ပါသည္။ GIS File Format ႏွင့္ Data Interoperability အေၾကာင္း GISကိုေလ့လာရင္GISေဒတာဖိုင္ေတြရဲ့ ဖိုင္အမ်ဳိးအစားကိုသိထားဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။ေနာက္လာမည့္ ေလ့က်င့္ခန္းေတြမွာလည္းဒီေဒတာေတြကိုပဲ ထပ္ခါတလဲလဲ အၿမဲျကုိင္တြ ယ္ေနရတာျဖစ္ပါတယ္။ဘာလို႔ အေရးႀကီးလဲဆိုေတာ့၊သုံးတဲ့softwareေပၚမူတည္ၿပီးေသာ္လည္းေကာင္း၊သုံးတဲ့အေလ့အထေပၚမူတည္ၿပီး ေသာ္လည္းေကာင္းတစ္ေယာက္ တစ္မ်ဳိးစီအဆင္သင့္သလိုသုံးေနၾကတဲ့အခါGISfileformatေတြ မတူတဲ့ ျပႆနာေတြ ရွိေနလို႔ပါပဲ။တခ်ဳိ႕softwareေတြကသူ႔formatနဲ႔သူပဲ အလုပ္လုပ္တတ္ၾကတယ္။တခ်ဳိ႕ softwareက်ေတာ့သူ႔fileformatမဟုတ္လည္းဘဲဖြင့္လို႔ရတယ္။အေရးႀကီးတာကကိုယ္ကြ်မ္းက်င္ရာ၊ အဆင္ေျပရာ ဘာအမ်ဳိးအစားကိုပဲသုံးသုံး GIS ေဒတာေတြကို အျပန္အလွန္ ဖလွယ္(exchange) လုပ္လို ႔ ရႏုိင္ရင္ ၿပီးတာပါပဲ။ဒီလိုအျပန္အလွန္systemတစ္ခုကေနအျခားတစ္ခုစီကိုေဒတာImport/Exportလုပ္ႏိုင္စြမ္းကို DataInterOperabilityလို႔ေခၚတယ္။လိုရင္းကိုဆိုရရင္ကိုယ္သုံးမယ့္GISsoftwareအမ်ဳိးအစားသည္ (ပိုက္ဆံေပးရသည္ျဖစ္ေစ၊မေပးရသည္ျဖစ္ေစ)ပထမဦးစြာDataInterOperabilityကို ေထာက္ပ့ံေပးႏိုင္ရန္ လိုအပ္ပါသည္။အဲဒါမွသာဖိုင္မ်ဳိးစုံကိုအသြင္းအထုတ္ ျပဳလုပ္လို႔ရမည္၊အျခားေသာsystemမ်ားႏွင့္လည္း ခ်ိတ္ဆက္ၿပီး အသုံးျပဳ၍ ရႏိုင္ပါမည္။ တခ်ိဳ႕ေသာsoftwareေတြကဖိုင္အမ်ဳိးအစားေတြကိုေျပာင္းလဲၿပီးအသြင္းအထုတ္ လုပ္ေဆာင္ရာတြင္ ကန္႔သတ္ထားတတ္ ၾကတယ္။ဒီအခါမွာကိုယ္အလုပ္လုပ္ထားတဲ့GISေဒတာေတြကိုဒီ့ျပင္softwareေတြမွာ ျပန္လည္အသုံးျပဳဖို႔အတြက္အခက္အခဲ ျဖစ္ေန၊ရွိေနတတ္ပါတယ္။နည္းပညာရဲ႕အကန္႔အသတ္ေၾကာင့္လည္း ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္ႏိုင္တယ္၊Proprietarysoftware(ပိုက္ဆံေပးဝယ္ရတဲ့software)ေတြရဲ ႕ထိန္းခ်ဳပ္မႈေၾကာင့္လည္း ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ဒီလိုအခ်ိန္မ်ဳိးမွာကိုယ္႔လုပ္အားကိုကိုယ္ျပန္သုံး၊မရဘူးဆိုရင္ကိုယ့္စရိတ္နဲ ႔ကိုယ္ ေငြေပးၿပီးေတာ့အခ်ည္ခံရတာပဲ။အဲဒီေတာ့ကာExtensibleလုပ္ႏိုင္တဲ့Systemမ်ဳိးနဲ႔dataInteroperability ကိုေထာက္ပံ့ႏုိင္တဲ့Application မ်ဳိးကို အစကတည္းက ေရြးခ်ယ္ သုံးဖို႔ဟာလည္းပဲအေရးၾကီးပါတယ္။ Basic GIS Training 17 ေနရာ ေဒသတစ္ခု၏ GIS database ႏွင့္ SDI အေၾကာင္း ေနရာ ေဒသတစ္ခု၏ GIS database ႏွင့္SDI အေၾကာင္း ေနရာေဒသတစ္ခု၊ ႏိုင္ငံတစ္ခုအတြက္မည္ကဲ့သို႔ေသာGISေဒတာမ်ားလိုအပ္သနည္း။ လုပ္ငန္းက႑အသီးသီးမွာအသုံးျပဳႏုိင္ရန္အတြက္LandCover၊Soil type၊Settlements၊topography၊transportation၊infrastructure၊ Geology၊စသည္တို႔ႏွင့္thematicGISdatasetsမ်ဳိးစုံလိုအပ္ပါတယ္။ဒီ dataေတြကို ဘယ္လိုCollectလုပ္ရမလဲ။ဘယ္နည္းနဲ႔GISdataေတြကို ဖန္တီး၊စုေဆာင္းႏိုင္ သလဲဆိုတာကိုDataAcquisitionအပိုင္းမွာထပ္မံ၍ ရွင္းျပသြား ပါမည္။ GIS dataset မ်ားကို စနစ္တက် စုေဆာင္းစီမံ ကိုင္တြယ္ ဖို႔ရန္အတြက္GIS Data Infrastructure တစ္ခု ရွိဖို႔ လည္း လိုအပ္လာပါတယ္ ။ SDI ဆိုတာက Data Infrastructure Framework တစ္ခုပဲျဖစ္ပါတယ္။ SDI ရဲ႕အဓိကရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့spatialdataကို လူအမ်ားမွ လြယ္လင့္တကူႏွင့္ထိေရာက္စြာအသုံးျပဳႏိုင္ရန္အတြက္ ၊GISdataမ်ားကိုစံႏႈန္းျဖင့္တစ္ေေျပးညီ အသုံးျပဳျခင္းကိုအားေပးရန္အတြက္ ၊ လူအမ်ားအသုံးျပဳသည့္coredataမ်ားကိုအတူတကြ ဖန္တီးအသုံးျပဳႏိုင္ရန္အတြက္၊GISdataမ်ားကို မွန္ကန္စြာျဖင့္ျပန္လည္ျဖန္႔ျဖဴးျခင္း၊ထိန္းသိမ္းျခင္း စသည္တို႔ကိုျပဳလုပ္ေပးႏိုင္သည့္စနစ္တစ္ခု တည္ေဆာက္ရန္အတြက္၊ေတြ႕ၾကံဳရေသာျပႆနာ မ်ားႏွင့္ျဖစ္ေပၚတိုးတက္လာေသာနည္းပညာအသစ္ မ်ားအတြက္ေဆြးေႏြးဖလွယ္ႏိုင္ေသာေနရာPlatform တစ္ခု ဖန္တီး ေပးရန္အတြက္ စသည္တို႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ What is a Spatial Data Infrastructure (SDI)? “The SDI provides a basis for spatial datadiscovery,evaluation,andapplicationforusers andproviderswithinalllevelsofgovernment,the commercialsector,thenon-profitsector,academia and by citizens in general.” --The SDI Cookbook http://www.gsdi.org MIMU Capacity Building Training 18 ဥပမာအားျဖင့္ၿမိဳ႕မ်ား၏တည္ေနရာ(Townlocation)၊လမ္းပန္းဆက္သြယ္ေရး(Transportation)၊ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဇုန္(Administratvieboundaries)စသည့္dataမ်ားသည္အမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာcoredata မ်ားဟုယူဆၿပီး၊shareလုပ္ၿပီးfreeaccessေပးျခင္းျဖင့္အမ်ားမွအသုံးျပဳႏိုင္ၿပီး၊တစ္ဦးတစ္ေယာက္မွ လုပ္အားစိုက္ကာ ထပ္မံ ေရးဆြဲေနရျခင္းကို ေရွာင္ရွား ႏိုင္ပါသည္။ SDIတစ္ခုမွာပါဝင္ေနတဲ့ အစိတ္အပိုင္းမ်ားကေတာ့Policy၊နည္းပညာစံႏႈန္း၊အဖြဲ ႕အစည္း၊Spatialdata မ်ားကိုရယူႏိုင္ဖို႔၊Processလုပ္ဖို႔၊ျပန္လည္ျဖန္႔ေဝဖို႔၊အသုံးခ်ဖို႔၊ထိန္းသိမ္းဖို႔၊စီမံခန္႔ခြဲဖို႔အတြက္ လိုအပ္ေသာ နည္းပညာႏွင့္လူ႔စြမ္းအားအရင္းအျမစ္ ႏွင့္ မူဝါဒဆိုင္ရာ သေဘာတူညီမႈ စသည္တို႔ ပါရွိပါသည္။ SDIတစ္ခုမွာဘယ္သူေတြပါရွိသလဲဆိုေတာ့ အစိုးရဌာနမ်ား၊ေအဂ်င္စီမ်ား၊အစိုးရမဟုတ္သည့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊စီးပြားေရးအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ ပုဂၢလိကအဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ပညာရပ္ဆိုင္ရာအဖြဲ႕ အစည္းမ်ား၊ႏိုင္ငံသားမ်ားစသည္ျဖင့္အစုံပါဝင္ ပါတယ္။ ပုံ (၁) အသုံးျပဳသူကို ဗဟိုျပဳသည့္ SDI တခု တြင္ ပါဝင္ေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ပုံ SDIတြင္မည္သည့္ဌာန၊အဖြဲ ႕အစည္းတြင္မည္သည့္dataမ်ားရွိသည္ဟူေသာDataCatalogueႏွင့္မည္ သည့္နည္းျဖင့္ဖန္တီးေရးဆြဲ ထားသည္၊ဘယ္ႏွစ္ခုႏွစ္ကဘယ္စေကးနဲ ႔ဆြဲထားသည္၊စသည့္ျဖင့္dataတစ္ခု၏ အေၾကာင္းကိုအေသးစိတ္ ေဖၚျပေသာMetadata စနစ္လည္းပါရွိပါသည္။သို႔မွသာdataကိုရွာေဖြရလြယ္ကူ ၿပီး၊ေနာက္တစ္ေယာက္မွအသစ္ ထပ္မံ ဖန္တီးစရာမလိုဘဲ repeationofeffortကို ေရွာင္ရွားႏိုင္မည္ျဖစ္ပါ သည္။ SDIတစ္ခုတြင္Standardizationအတြက္အမ်ားသေဘာတူထားသည္စံႏႈန္းကိုအသုံးျပဳထားၾကပါသည္။ သို႔မွသာ System တစ္ခုမွ အျခားေသာ System တစ္ခုသို႔ လြယ္လင့္တကူ လွမ္း၍ ခ်ိတ္ဆက္(Interoperability) အသုံးျပဳႏိုင္မည္ ျဖစ္ပါသည္။ Catalogueႏွင့္dataကိုpublishလုပ္ႏိုင္ရန္အတြက္၊Dataကိုထိန္းသိမ္းသိုမွီးရန္အတြက္၊processလုပ္ရန္ အတြက္၊ Search ေပးလုပ္ႏိုင္ရန္ အတြက္ ၊ data ကို ၾကည့္ရႈႏိုင္ရန္အတြက္စသည့္ functionality မ်ားပါရွိေသာ software မ်ား၊ database မ်ား၊ server မ်ား၊ client မ်ား၊ Web Portal မ်ားတို႔ ပါရွိပါသည္။ SDIတြင္လူအမ်ားႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာdataမ်ားကိုဖန္တီးျခင္း၊စုေဆာင္းျခင္း၊အခမဲ့ Accessေပးျခင္း၊share ျပန္လုပ္ေပးျခင္း၊Downloadရယူၿပီးအသုံးျပဳႏိုင္ျခင္း၊စသည့္လုပ္ငန္းစဥ္အဆင့္ဆင့္တို ႔ပါဝင္ပါသည္။ထိုကဲ့သို႔ spatialdataမ်ားကိုဖန္တီးရန္အတြက္၊စုေဆာင္းရန္အတြက္၊ျပန္လည္ျဖန္ ႔ျဖဴးရန္အတြက္လုပ္ႏိုင္ရန္ မူဝါဒမ်ားႏွင့္သေဘာတူညီခ်က္မ်ားကိုခ်မွတ္ျခင္းႏွင့္အထက္ပါလုပ္ငန္းမ်ားအတြက္အစိုးရဌာနမ်ားမွ အတူတကြပူးေပါင္းပါဝင္ျခင္း စသည္တို႔ ပါဝင္္ပါသည္။ ႏိုင္ငံတစ္ခုရဲ ႕NationalSDIတစ္ခုကိုစုေပါင္းစြမ္းအားနဲ ႔အခ်ိန္ယူၿပီးတျဖည္းျဖည္းျခင္းတည္ေဆာက္ရယူ ႏိုင္ပါသည္။ Basic GIS Training 19 ပုံ (၂) SDI ကိုအသုံးျပဳသူမ်ား နမူနာပုံ ( Source http://www.nature-sdi.eu/presentation/web_files/articles/1-user_per/target_users.png ) SDI တစ္ခု၏ Concept အတြက္ Textbook ၏ စာမ်က္ႏွာ 450 တြင္ ဆက္လက္၍ ရွာေဖြ ဖတ္ ႐ႈပါ။ ကမာၻ ႔ ႏိုင္ငံမ်ား ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈတစ္ခုျဖစ္ေသာGlobalSDIအေၾကာင္းကို၎၏တရားဝင္website http://www.gsdi.org/တြင္အေသးစိတ္ ဆက္လက္ ဖတ္ရႈႏိုင္ပါသည္။၂၀၁၄ခုႏွစ္ဇြန္လအရNSDI တည္ေထာင္ၿပီးေသာ ကမာၻ႔ ႏိုင္ငံမ်ား စာရင္းမွာ ေအာက္ပါ ဇယားအတိုင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဇယား (၂) ဇြန္လ 2014 အထိစာရင္းအရ National SDI တည္ေထာင္ထားေသာ ႏိုင္ငံမ်ားစာရင္း Link NameCountry/Region/State Am/Fm Geographic Information System Italy Australian Government Spatial Data Australia Australian Spatial Data Directory Australia Canadian Geospatial Data Infrastructure (CGDI) Canada Clearinghouse de El Salvador Salvador Clearinghouse de Nicaragua Nicaragua Clearinghouse Nacional de Datos GeográficosUruguay Conseil National de l'Information Géographique France Czech Association for Geoinformation (CAGI) Czech Republic FCC Zemlya Russia Geoforum Norway Geoforum Denmark MIMU Capacity Building Training 20 Geographic Information Strategy for Northern Ireland Northern Ireland German Umbrella Organization for Geoinformation German GI Gateway United Kingdom GI Portal Slovenia Republic GIS Task Force Kingdom of Cambodia GISPOLPoland Hungarian Association for Geo-Information Hungary IDEE for Infraestructura de Datos Espaciales de España Spain Infraestructura Colombiana de Datos Espaciales –ICDEColombia Infraestructura Nacional de Datos Espaciales (INDE) Chile Irish Organisation for Geographic Information –IRLOGI Ireland Malaysia Geospatial Data Infrastucture (MyGDI)Malaysia National Coordination Agency for Surveys and Mapping Indonesia National Fundamental Geographic Information System of China China National Geographic Information Finland National Spatial Data Infrastructure (NSDI) India National Spatial Data Infrastructure (NSDI) United States National Spatial Data Infrastructure Promoting Association J apan National Spatial Information Framework South Africa Organisation of Geographical Information for All In Iceland –LISA Iceland Organisation Suisse Pour l'Information Geographique Switzerland Philippines’ National Geographic Information Infrastructure (NGII) Philippines RAVI The Netherlands Sistema Nacional De Informação Geográfica (SNIG) Portugal Spatial Data Infrastructure of the Cuban Republic -IDERCCuba Spatial Data Infrastructures in S.E.Europe Italy ( မူလရင္းျမစ္ www.gsdi.org/SDLinks.asp ) SDIကိုအတူတကြ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ရန္အတြက္ႏွင့္ကမာၻတစ္ဝွမ္းရွိလူအမ်ားမွလွမ္းၿပီးAccessလုပ္ႏိုင္ရန္ အတြက္၊ အသုံးျပဳႏိုင္ရန္ အတြက္ ေဒသဆိုင္ရာ ႏွင့္ ကမာၻလုံးဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားလည္း မ်ားစြာ ရွိပါသည္။ ကမာၻ႔ႏိုင္ငံမ်ားစြာ၌ႏိုင္ငံ့အရင္းျမစ္မ်ားကိုေကာင္းမြန္စြာစီမံႏိုင္ဖို႔ရန္အတြက္ ႏွင့္အမ်ားျပည္သူတို႔ၾကြယ္ဝ ဖြံ႕ၿဖိဳးတိုးတက္ေရးႏွင့္လုံျခဳံေရးအတြက္အလႊာေပါင္းစုံေသာသက္ဆိုင္ရာဌာနွမ်ားတြင္Infrastructureမ်ဳိးစုံ တို႔ျဖင့္ပံ့ပိုးေပးထားၿပီး၊NSDIသည္လည္းစီးပြားေရးဖြံ႕ၿဖိဳးေရးတြင္အေရးပါေသာအခန္းမွ ပါဝင္ပါသည္။ Basic GIS Training 21 ဥပမာတစ္ခုအေနျဖင့္ေဖၚျပရေသာ္ဥေရာပႏိုင္ငံမ်ားမွစုစည္းၿပီးေဒသအက်ဳိးစီးပြားအတြက္INSPIRE (http://inspire.ec.europa.eu/)ဟူေသာRegionalSDIတစ္ခုဖြဲ႕စည္းတည္ေထာင္ထားပါသည္။ ေပးထားေသာ Textbook တြင္လည္း ဆက္လက္၍ ရွာေဖြဖတ္ရႈႏိုင္ပါသည္။ Free Satellite images ေတြကိုဘယ္မွာ ရွာလို႔ ရႏိုင္သနည္း။ ကၽြႏု္ပ္တို႔အပါအဝင္ တစ္ကမာၻလုံးမွ Access လုပ္ႏိုင္ၿပီး၊ အသုံးျပဳသူတို႔ အက်ဳိးျဖစ္ထြန္းေစရန္ အတြက္ ရည္ရြယ္ၿပီး ေပးထားသည့္မ်ားျပားလွေသာၿဂိဳလ္တုဓါတ္ပုံမ်ားစြာကို အခမဲ့Downloadရယူ အသုံးျပဳႏိုင္ၾကသည့္ portal ျဖစ္ေသာ Glovis (http://glovis.usgs.gov/) ၊ Earth Explorer (http://earthexplorer.usgs.gov/) ႏွင့္ Reverb http://reverb.echo.nasa.gov/reverb/ တို႔သည္ Global SDI ၏ နမူနာ ေကာင္းမ်ား ျဖစ္ၾကပါသည္။ အခမဲ့သို ႔မဟု တ္အခမဲ့စာတမ္းမ်ား ပါရွိေသာ GIS Journal မ်ား Remote Sensing — Open Access Journal - http://www.mdpi.com/journal/remotesensing Int’l Journal of Advanced Remote Sensing & GIS - http://technical.cloud-journals.com/index.php/IJARSG/issue/current http://www.cloud-journals.com/open-access-journals.html International Journal of Agroforestry Remote Sensing and GIS http://technical.cloud-journals.com/index.php/IJARSGIS/index Remote Sensing of Environment - http://www.sciencedirect.com/science/journal/00344257 International Journal of Geographical Information Science - http://www.tandfonline.com/toc/tgis20/current#.U9IWufmSw6s International Journal of Remote Sensing - http://www.tandfonline.com/toc/tres20/current#.U9IWCfmSw6s ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing - http://www.sciencedirect.com/science/journal/09242716 Journal of Geographic Information System - http://www.scirp.org/journal/jgis/ American Journal of Geographic Information System - http://www.sapub.org/journal/currentissue.aspx?journalid=1053 http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleListURL&_method=list&_ArticleListID=- 615227496&_sort=r&_st=13&view=c&md5=6e3d163efa577f0a960934efcab6c78d&searchtype=a Applied GIS – free e-journal - http://appliedgis.net/ Book Series http://link.springer.com/search?query=Remote+Sensing&facet- discipline=%22Earth+Sciences+%26+Geography%22 MIMU Capacity Building Training 22 သင္တန္း အစီအစဥ္ ႏွင့္ အခ်ိန္ ဇယား (၁) အေျခခံ GIS သင္တန္း အစီအစဥ္ DayMorningAfternoon Day 1QGIS ကို မိတ္ဆက္ေပးျခင္း ႏွင့္ စတင္အသုံးျပဳျခင္း (Installation, GUI intro:) QGIS ျဖင့္ ပထမဆုံး ေျမပုံျပဳလုပ္ျခင္း (Adding Layers, Changing Symbology, Labeling) Day 2Makingdifferentmap,ChangingSymbology, Attribute edition LinkingExternalData,Layer,Labeling,Query Builder Day 3GPS, + Projection SystemImport GPS data and making map Day 4Pie chart, Bar chartMaking Map Layout, map elements Day 5Making map Layout, output map formatsDiscussion + Exercises for case study Day 6GPS ApplicationGoogle Earth Day 7Analysis, Application, 3WFlood Mapping Application Day 8Analysis, Application, Change DetectionOpen Street Map Day 9Presentation of Project/Assignment Each section will be a 30 minutes introduction about the concept and tool followed by 2:30 hr for hands on exercises. QGISsoftwareကိုအသုံးျပဳျပီးတာ့GISကိုေလ့လာသြားမယ္။မိမိလုပ္ေဆာင္ေနေသာလုပ္ငန္းမ်ားအတြက္ လိုအပ္သည့္GISေျမပုံေတြကိုကိုယ္တိုင္ျပင္ဆင္ ေရးဆြဲတတ္ ေစရန္ ရည္ရြယ္ပါသည္။GISကိုသုံးမယ္ဆိုရင္ Toolေတြကိုအရင္ဆုံးယဥ္ပါးေအာင္ကိုင္တြယ္တတ္ဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။အဲဒါၿပီးမွဘယ္လိုသုံးႏိုင္မလဲ ဆိုတဲ့ အပိုင္းကို ဆက္္ၾကတာေပါ့။ ဒီToolေတြကဘာလဲ ဘာေတြလဲဘယ္လိုအလုပ္လုပ္သလဲ ဘာေၾကာင့္လုပ္ရတာလဲ ဘယ္လို လုပ္ရမွာလဲ ၊ဘယ္အခ်ိန္မွာသုံးလဲ စသည္တို႔ကိုနမူနာမ်ားျဖင့္လက္ေတြ ႔က်က်ေလ့က်င့္သြားပါမည္။ ဤသင္တန္းစာအုပ္တြင္ လက္ေတြ႕ေလ့က်င့္ခန္းမ်ားကိုအဓိကဦးစားေပးသြားပါမည္။ဒီသင္ခန္းစာမ်ားမွာ Theory မ်ားကို အက်ယ္တဝင့္ မေရးထားပါဘူး။ လိုအပ္သည့္ အခ်က္မ်ားသာ ေဖၚျပထားပါတယ္။ GIS ရဲ႕Theory အပိုင္းကိုကာလရွည္ေသာသင္တန္းမ်ားသို႔မဟုတ္Referenceစာအုပ္မ်ားထဲမွမိမိဖာသာအခ်ိန္မ်ားေပးကာ ဆက္လက္ေလ့လာသြားရပါမည္။GISပညာရပ္ႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာReferenceစာအုပ္အမ်ားစုမွာEnglish ဘာသာရပ္ျဖင့္ေရးထားေသာေၾကာင့္ေကာင္းမြန္စြာ ဖတ္ရႈနားလည္ႏိုင္ေစရန္ အတြက္ English ဘာသာရပ္ကိုပါ ေလ့လာထားရန္ တိုက္တြန္းပါသည္။ အေျခခံမွာေတာ့စာဖတ္သူအတြက္လြယ္ကူေစရန္လုပ္ေဆာင္ရမည့္အဆင့္မ်ားအလိုက္အေသးစိတ္ လိုက္ေရး ေပးထားပါသည္္။GISToolေတြကိုသုံးတတ္သြားၿပီဆိုရင္ေနာက္ပိုင္မွာGISApplicationကို ဆက္သြားပါမယ္။ ဒီေနရာမွာ Idea ေကာင္းဖို႔လိုတယ္ ။ အလ်င္းသင့္ သေလာက္ေတာ့ ထည့္ေပးထားတယ္။ တကယ့္ရွင္းလင္းခ်က္က Lectureကိုေျပာေနရင္း၊Interactionလုပ္ေနရင္း၊အေမးအေျဖလုပ္ေနရင္း၊Discussionလုပ္ေနရင္းနဲ ႔ ထြက္လာတဲ့ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္ရဲ ႕အေတြးေပၚမွာလည္းအမ်ားႀကီးမူတည္ပါတယ္။သင္တန္းသူ /သားေတြရဲ႕ စိတ္ဝင္တစားနဲ ႔ေမးတဲ့ေမးခြန္းေတြကအေၾကာင္းအရာကိုနားလည္ေအာင္၊ပိုၿပီးရွင္းသြားေအာင္ျပန္ေျဖဆိုတဲ့ ေဆြးေႏြးခ်က္ရွင္းလင္းခ်က္ေပၚမွာလည္းမူတည္ၿပီးေျပာင္းလဲပါမည္။တတ္ခ်င္လ်င္စာမ်ားမ်ားဖတ္ေပးပါ။ ပိုသိခ်င္လ်င္အဓိပၸါယ္ရွိတဲ့ေမးခြန္းမ်ဳိးမ်ားမ်ားေမးၾကပါ။GoodquestionကGoodexplainationဆီကိုကူၿပီး Basic GIS Training 23 ဆြဲေခၚသြားႏိုင္ၿပီးအက်ဳိးပိုျဖစ္ထြန္းပါတယ္။ေမးျမန္းသူရဲ ႕အေတြးနဲ ႔ေမးခြန္းကိုလမ္းမွန္သို႔ေရာက္ရွိသြားေအာင္ Guide လုပ္ၿပီး ေျဖဆိုမႈေပၚမွာလည္း မူတည္ပါမည္။ MIMU Capacity Building Training 24 လက္ေတြ ႕ ေလ့ က်င့္ ခန္ းမ်ား The following materials will be used for the training package. Softwares : QGIS 2.2.0-Valmiera (ေဖေဖၚဝါရီလ၊၂၀၁၄ မွာ ထြက္ ရွိထားပါသည္။) Data used : Data folder of Training Exercise Package , point, line, polygon, raster Mainly Natural Earth World datasets, Landsat Images, MIMU Myanmar GIS datasets, GPS, sample GPS points in MS Excel file. Sr. No.File NameDescription 1ne_10m_admin_0_countries.shpCountries of the world in 10 million scale 2ne_10m_populated_places.shpCities, Town of the world in 10 million scale 3ne_10m_railroads.shpRailroads in 10 million scale 4ne_10m_roads.shpRoads in 10 million scale 5mmr_polbnda_adm1_250k_mimu.shpState/Region Level in 250,000 scale 6mmr_polbnda_adm3_250k_mimu.shpTownship Level in 250,000 scale 7mmr_pplp1_250k_mimu.shpTowns in 250,000 scale 8mmr_rdsl_250k_mimu.shpRoads in250,000 scale 9mmr_rlwl_250k_mimu.shpRailways in250,000 scale အထက္ပါေပးထားေသာGISေဒတာမ်ားအားလုံးကိုမိမိComputer၏D:\data\folderထဲတြင္ ကူးထည့္ ထားပါ။ေအာက္ပါေလ့က်င့္ခန္းမ်ားတြင္ဤdatafolderထဲတြင္ GISဖိုင္မ်ားကိုထားရွိ သည္ဟုယူဆကာ D:\data\ဟူေသာလမ္းေၾကာင္းကိုရည္ညႊန္းၿပီးအသုံးျပဳသြားပါမည္။ဒီထက္ပိုၿပီးေတာ့GISdataေတြကို ထပ္မံလိုခ်င္ပါကhttp://themimu.info/mm/gis-resources-agency-mapsျမန္မာစာမ်က္ႏွာတြင္ရွိေသာGIS အခ်က္အလက္မ်ားေအာက္တြင္ သို႔မဟုတ္ http://themimu.info/gis-resources-agency-maps စာမ်က္ႏွာတြင္ Download ရယူႏိုင္ပါသည္။ ဒီအေျခခံမွာ GIS ဖိုိင္ေတြကို individual flat file အေနျဖင့္ အမ်ားဆုံး အသုံးခ် သြားပါမည္။ QGISwebsiteမွေဒတာမ်ားျဖင့္ေလ့က်င့္ခ်င္ပါကေအာက္ပါေနရာမွရယူျပီးေလ့က်င့္သြားႏုိင္ပါသည္။ http://download.osgeo.org/qgis/data/qgis_sample_data.zip [21.MB] Myanmar Font in ‘MYA’ column of GIS shapefile for making map: WinResearcher or WinInnWa Myanmar3 in MS Excel ေကာင္းေသာ Data Management ့ GISdatasetsမ်ားကိုအစီစဥ္တက် သိမ္းထားျခင္းသည္လည္းေကာင္းေသာအေလ့အထ တခုျဖစ္ပါသည္။ျပန္လည္ထုတ္ယူသုံးစြဲေသာအခါတြင္ လြယ္ကူၿပီး ျမန္ဆန္ေစပါသည္။ Basic GIS Training 25 1.QGIS ကို မိတ္ဆက္ေပးျခင္း ႏွင့္စတင္ အသုံးျပဳျခင္း Version 2.2.0-Valmiera released on February 2014. Version 2.4.0-Valmiera released on June 2014. ဒီအခန္းအတြက္လုပ္ေဆာင္ခ်က္။Softwareကိုစတင္ မိတ္ဆက္မယ္။Toolေတြလိုက္စမ္းျပီး ဖြင့္ပိတ္ၾကည့္မယ္။ေဒတာေတြကိုsoftwareသုံးျပီးဖြင့္ၾကည့္မယ္။QGISကို စတင္ကိုင္တြယ္နည္း အေျခခံကိုသိဖို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ Quantum GIS နဲ႔ QGIS တို႔ကို အလြယ္တကူ‘ကြဴဂ်ီအိုင္အက္စ္ ’ လို႔ပဲေခၚၾကပါစို႔။ 1.1.QGIS Download ရယူျခင္း WindowversionQGISကို၎၏တရားဝင္downloadwebsiteျဖစ္ေသာ https://www.qgis.org/en/site/forusers/download.html မွ ရယူႏုိင္ပါသည္။ အျခားေသာ Operating Systemမ်ားအတြက္ https://www.qgis.org/en/site/forusers/alldownloads.htmlတြင္ၾကည့္ရႈၿပီး ရယူ ထည့္သြင္းႏိုင္ပါသည္။ TheOpenSourceGeospatialFoundationhttp://www.osgeo.orgမွလည္းအျခားေသာfree softwareမ်ားႏွင့္အတူတကြရယူႏိုင္ပါသည္။၎တြင္ Desktopsoftware,webmappingsoftware ႏွင့္လိုအပ္ေသာLibraryမ်ားအစရွိသည့္freesoftwareမ်ားပါရွိပါသည္။OSGeoLiveမွInstall ျပဳလုပ္လွ်င္၊Internetconnectionေႏွးပါက၊အရင္ဆုံးComputerသို႔PackageကိုDownload ျပဳလုပ္ျပီး၊InstallFromComputerနည္းကိုသုံးပါကပို၍အဆင္ေျပပါမည္။ http://live.osgeo.org/en/index.html တြင္အခမဲ့ရယူႏိုင္ပါသည္။ 1.2.QGIS Software Installation ျပဳလုပ္ျခင္း 1.2.1.32bitWindowComputerမ်ားအတြက္ QGIS-OSGeo4W-2.2.0-1-Setup-x86.exeကို့္ Install လုပ္လိုက္ပါ။ 1.2.2.64bitWindow OSComputerမ်ားအတြက္ QGIS-OSGeo4W-2.2.0-1-Setup-x86_64.exe ျဖင့္ Install လုပ္လိုက္ပါ။ 1.2.3.အျခားေသာFreeandOpensourcesoftwareမ်ားႏွင့္အတူအတြဲလိုက္ စုံလင္ စြာတစ္ခါတည္း installျပဳလုပ္ခ်င္ပါက၊Packageအလိုက္ ထည့္ေပးႏိုင္သည့္installerဖိုင္ Osgeo4w-setup- x86.exe ကိုလည္း အသုံးျပဳျႏို္င္ပါသည္။ Install လုပ္ျပီးျပီဆိုရင္ စသုံးလိုက္ၾကစို႔။ 1.3.QGIS ကို အဖြင့္၊ အပိတ္ျပဳလုပ္ျခင္း WindowAllprogramsQGISValmieraကိုသြားၿပီးQGISDesktopကို Double-clickျဖင့္ ဖြင့္လိုက္ပါ။ QGISကိုမိမိInstallျပဳလုပ္စဥ္ကေရြးခ်ယ္တားေသာအျခားoptionalsoftwareမ်ားႏွင့္အတူ ေတြ႔ရပါမည္။ ေအာက္ပါ နမူနာမွာ standalone မွ install ျပဳလုပ္ထားေသာ QGIS version 1.8.0-Lisboa ၊ QGISversion2.0.1-Dufourႏွင့္OsGeo4wမွInstallျပဳလုပ္ထားေသာQGISversion2.2.0- Valmieraစသည္ တို႔ ကြာျခားပုံကို နမူနာ ေဖၚျပထားပါသည္။ MIMU Capacity Building Training 26 Shortcutတြင္အၿမဲတမ္းပါရွိေနမွာကေတာ့ QGISDesktopversionနဲ႔QGISBrowserversion တို ႔ျဖစ္ပါသည္။ ကြာျခားခ်က္က QGIS Browser version က GIS ဖိုင္ အမ်ဳိးမ်ဳိးရဲ့ metadata, Attribute နဲ႔ Preview ဖြင့္ၾကည့္႐ုံသာရႏိုင္ျပီးQGISDesktopversionကဖန္တီးCreate,edit,visualize, analyseandpublishgeospatialinformationစတဲ့GISအလုပ္မ်ားကို ျပဳလုပ္ဖို႔ျဖစ္ပါတယ္။ 1.4.QGISDesktop ၏ GUI Interface ႏွင့္စတင္ မိတ္ဆက္ျခင္း 1 –Menu Bar 2 – Tool Bar 3 - Map Legend က Layer အတြက္ 4 - Map Viewက ေျမပုံကို လာျပမည့္ ေနရာ 5 - Status bar က တည္ေနရာ ႏွင္႔ စေကး စသည္႔အပုိင္းတို႔ပါဝင္ပါမည္။ဒီအပိုင္းကိုရွင္းျပဖို႔ရန္အတြက္ ေျမပုံတစ္ခုနဲ႔ရွင္းျပရင္ပိုျပီးေတာ့ ရွင္းရွင္းလင္းလင္းနဲ႔နားလည္လြယ္မယ္။ကမာၻ ႔ႏိုင္ငံမ်ားပုံကိုအရင္ ဆုံးဖြင့္ထားေပးၾကည့္လိုက္ပါ။ျပီးရင္ ဒီအပိုင္းကုိ ျပန္လာခဲ့ပါ။ Basic GIS Training 27 MenubarမွာQGISsoftwareရဲ့အဓိကfeatureေတြနဲ႔Projectႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာအရာမ်ား၊Layer ႏွင့္ပတ္သက္ေသာအရာမ်ားကိုလိုအပ္သလိုManageျပဳလုပ္ႏိုင္ရန္၊ဖိုင္အသြင္း၊အထုတ္၊ျပင္ဆင္ တည္းျဖတ္ျခင္း၊ (input ၊ output ၊ editing) ၊Settings၊ Plugins မ်ား စသည္တို႔ ပါရွိပါတယ္။ Toolbarသည္ Menubarဆင္တူျပီး၊အဓိကကေတာ့Toolေတြနဲ႔၎ရဲ႕လုပ္ေဆာင္ခ်က္တို ႔ပါရွိပါတယ္။ ေဒတာမ်ားကိုAnalyzeလုပ္ဖို႔၊Processလုပ္ဖုိ႔၊ေျမပုံႏွင့္အျပန္ အလွန္ဆက္သြယ္ ဖို႔အတြက္လည္း ပါရွိပါသည္။ Toolbar နဲ႔ Menu bar မွာပါရွိေသာ အစိတ္အပိုင္း တစ္ခုျခင္း၏ အေသးစိတ္ကို QGIS Maunal ၏ စာမ်က္ႏွာ 24 – 31 တြင္ အက်ယ္တဝင့္ ဆက္လက္ၾကည့္႐ႈပါရန္။ Statusbarကေျမပုံရဲ့စေကး၊projectionsystem၊ေျမပုံေပၚမွာတင္ထားတဲ့MousePointerရဲ့ Coordinate တည္ေနရာ စသည္တို႔ကို ေဖၚျပပါသည္။ 1.4.1.Layerတစ္ခုေလာက္ထည့္ ျပီးတဲ့အခါမွာနမူနာသုံးျပပါမယ္။လိုခ်င္တဲ့ButtonေပၚမွာMouse ကိုတင္ျပီးေတာ့clickလုပ္လိုက္ရင္Toolကိုေရြးျပီးသားျဖစ္ေနမယ္။(ကေလးဘဝကTVgame ေဆာ့သေလာက္ လြယ္တယ္ မို႔လား၊ မသိေသးတဲ့ သူေတြအတြက္ေျပာတာပါ။) 1.4.2.အသုံးျပဳရန္ လိုအပ္တဲ့ Toolbar ေတြကိုအနည္းငယ္ မိတ္ဆက္ေပး မယ္။ 1.4.3.Toolbarတစ္ခုကိုTurnOn/Off ျပဳလုပ္ခ်င္ပါကMenubarViewmenu ToolbarsကိုသြားျပီးTickျဖင့္ ဖြင့္ျခင္း/ပိတ္ျခင္းျပဳလုပ္ႏုိင္ပါသည္။Tick လုပ္တယ္ဆိုတာကအေျမႇာက္လကၡဏာေလး ေပၚေအာင္ CROSS လုပ္တာကို ဆုိလိုတာပါ။ 1.4.4.ေနာက္တစ္နည္းကေတာ့Toolbar ေတြကိုQGISရဲ့MenubarေပၚမွာRight-click တင္ျပီးေတာ့လည္းေခၚႏိုင္ပါတယ္။ကိုယ္တိုင္ လိုက္စမ္းၾကည့္လိုက္ပါ။ MIMU Capacity Building Training 28 ToolbarေတြကိုDragဆြဲျပီးေရႊ႕လို ႔ရတယ္၊အျပင္ကိုဆြဲထုတ္ျပီးfloatလုပ္ခုိင္းထားလို႔ရတယ္။ စမ္းၾကည့္ႏုိင္ပါတယ္။ 1.4.5.ကဲဒီ အေျခခံေလ့က်င့္ခန္းေတြ အတြက္မရွိမျဖစ္အသုံးျပဳရန္ဖြင့္ထားရမယ့္Toolbar ေတြကေတာ့File,ManageLayers,Layers,Browser,MapNavigation,Attributeစသည္တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။မပြင့္ေသးရင္ေသခ်ာေအာင္ဖြင့္ထားေပးလိုက္ပါ။၎တို႔ရဲ႕အလုပ္လုပ္ပုံကိုနမူနာအားျဖင့္ ေအာက္မွာေဖၚျပထားပါတယ္။လက္ေတြ႔တကယ္သုံးလိုက္တဲ့ အခါက်ရင္လြယ္လြယ္ ေလးနဲ႔ ပိုသေဘာေပါက္ပါမယ္။ 1.4.6.FiletoolbarကQGISprojectေတြကိုဖြင့္ဖို႔ပိတ္ဖို႔၊သိမ္းဖို႔ သုံးတယ္။ Menu bar ရဲ့ Project menu ေအာက္က Tool ေတြ နဲ႔ တူတူပါပဲ။ 1.4.7.ManageLayerstoolbarကိုlayer အမ်ဳိးအစား အမ်ဳိးမ်ဳိးကို ဖြင့္ဖို႔ အတြက္သုံးတယ္။ 1.4.8.Browser toolbar က GIS ဖိုင္ေတြကုိ browse လုပ္ၾကည့္ရန္ အတြက္သုံးတယ္။ Browser ကေနတဆင့္layer ရဲ့ Property ကို ၾကည့္လို႔ရတယ္။ layer ေတြကိုimport/add လုပ္လို႔ ရတယ္။ 1.4.9.Layerstoolbarကimportလုပ္ထားတဲ့ဖိုင္မ်ားႏွင့္၎တို႔၏MapLegendေတြအတြက္ သုံးတယ္။ လက္ေတြ႔လုပ္ျပ တဲ့အခါက်ရင္ လြယ္လြယ္နဲ ႔ သေဘာေပါက္လာပါလိမ့္မယ္။ 1.4.10.MapNavigationtoolbarကေတာ့ ေျမပုံကိုခ်ဲ႕ျပီးၾကည့္ဖို႔၊ခ်ဳံ႕ျပီးၾကည့္ဖို႔၊ျမင္ကြင္းကိုအထက္ေအာက္ ဘယ္ညာတြန္းေရႊ ႕ၾကည့္ဖို႔ အတြက္သုံးတယ္။ 1.4.11.Attributetoolbarကေတာ့ layerေတြရဲ့ featureကိုidentifyလုပ္ဖို႔၊layerရဲ့Attributetableေတြကို ၾကည့္ဖို႔၊featureကို select လုပ္ဖို႔၊ layer ရဲ့ field 1.4.12.က်န္တဲ့ Tool ေတြကို အလ်င္းသင့္သလို ေနာက္မွ ထပ္ျပီး မိတ္ဆက္ ေပးမယ္။ ဒီအခန္းအတြက္လုပ္ေဆာင္ခ်က္။Softwareကိုကိုယ္ျပေစခ်င္တဲ့အတိုင္းSettingေတြကိုစိတ္ႀကိဳက္ ျပင္ထားမယ္။ 1.5.QGIS Setting and Configuration မ်ားကို ျပင္ဆင္ျခင္း 1.5.1.Menu bar  Settings  Options  ကိုဖြင့္ျပီး CRS tab မွာ“Automatically enable 'on the fly'reprojectioniflayershavedifferentCRS”ကိုcheckလုပ္ထားလိုက္ပါ။အဲဒါမွProjection မတူတဲ့ဖိုင္ေတြ ဖြင့္တဲ့အခါက်ရင္အခ်င္းခ်င္းတစ္ထပ္တည္းက်ေနလိမ့္မယ္။အခုလိုမ်ဳိးဒီလိုမ်ဳိးcheck မလုပ္ထားပါကဖိုင္တူေနေပမယ့္လည္း projection မတူတဲ့ အခါမွာ ေနရာတစ္ထပ္တည္း မက်ႏိုင္ ပါ။CRS ဆိုတာ Coordinate Reference System ကို ေျပာတာပါ။ Basic GIS Training 29 ေနာက္တစ္နည္းကေတာ့ဘယ္Projectionပဲျဖစ္ေနျဖစ္ေနQGISေျမပုံထဲမွာအၿမဲျတမ္း Latitude/Longitudeနဲ႔လာျပေနေအာင္လည္းQGISရဲ႕DisplayေျမပုံCRStemplateကိုႀကိဳတင္ၿပီး ျပင္ဆင္ထားႏိုင္ပါတယ္။အဲသလိုမ်ဳိးsettingကုိျပင္ထားခ်င္ပါကMenubarSettingsOptions ကိုဖြင့္ျပီးCRStabမွာ“Enable‘onthefly’reprojectionbydefault”ကို လုပ္ထားလိုက္ပါ။CRSမွာ EPSG:4326–WGS84ကိုေရြးထားေပးလိုက္ပါ။အဲဒီလိုႀကိဳတင္ၿပီးေရြးေပးထားလိုက္လို႔ရွိရင္Projection မတူတဲ့ဖိုင္ေတြ ဖြင့္တဲ့အခါက်ေတာ့မည္သည့္Projectionအမ်ိဳးအစားပဲ ျဖစ္ျဖစ္Latitude/Longitude Coordinate နဲ႔ပဲ လာျပေနပါေတာ့မယ္။ အလ်င္းသင့္သလို အသုံးျပဳၾကေလာ့။ EPSG ဆိုတာ projection system ကိုေဖၚျပတဲ့ စနစ္တစ္ခုျဖစ္ၿပီး၊ European Petroleum Survey Group က စတင္သတ္မွတ္ အသုံးျပဳထားတဲ့ စနစ္ကို ေခၚေ၀ၚထားတာပါ။ MIMU Capacity Building Training 30 1.5.2.ေနာက္တစ္ခုက Menu bar Project Properties…ကိုဖြင့္ျပီး၊ ေပၚလာတဲ့Property Window ရဲ့ CRS tab ထဲက “enable ‘on the fly’ CRS transformation” ကို Tick ျပဳလုပ္ထားေပးလိုက္ပါ။ ဒီလိုလုပ္ေပးျခင္းအားျဖင့္မိမိၾကည့္ေနေသာQGISprojectေျမပုံတစ္ခုကိုေဒတာမွာသုံးထားတဲ့CRSသုိ႔ ခ်က္ခ်င္းေျပာင္းလဲ ပစ္ျၿပီးအဲဒီProjectionအေနနဲ ႔ၾကည့္လိုက္လို႔ရပါတယ္။ဥပမာGCSWGS84projection ကေန UTM Zone N46 ကို ခ်က္ခ်င္းေျပာင္းၾကည့္သလိုမ်ဳိးေပါ႔။ ေနာက္လာမည့္အခန္းတြင္QGISအသုံးျပဳနည္း၊GISဖိုင္ကိုသုံးၿပီးျေျမပုံျပင္နည္း။ဒီဇိုင္းအမ်ဳိးမ်ဳိးျဖင့္ေျမပုံကို ေဖၚျပနည္း။အမ်ဳိးအစားသို႔မဟုတ္ က႑အလိုက္ေဖၚျပပုံ၊အေရာင္အႏုအရင့္အလိုက္ ေဖၚျပပုံစသည္တို႔ကို ေဖၚျပသြားပါမည္။ Basic GIS Training 31 2.QGIS ျဖင့္ ပထမဆုံး ေျမပုံျပဳလုပ္ျခင္း 2.1.GIS data layer မ်ားကို QGIS Project ထဲသို ႔ Import ျပဳလုပ္ျခင္း ဒီေလ့က်င့္ခန္းမွာ အသုံးျပဳဖို႔ရန္အတြက္ လူ သုံးမ်ားတဲ့ ESRI Shapefile အမ်ဳိးအစား ျဖစ္တဲ့ GIS ဖိုင္မ်ားကို အဓိကအသုံးျပဳသြားပါမည္။ဒီshapefileအမ်ဳိးအစားမွာGISေဒတာတစ္ခုကိုအနည္းဆုံးဖိုင္သုံးခုနဲ ႔ ဖြဲ႔စည္းထား ပါတယ္။ ဖိုင္နာမည္ေတြ ရဲ့ေနာက္မွာ extension ၃ မ်ဳိးနဲ႔ ခြဲျခားၿပီး သီးျခားစီ သိမ္းထားတယ္။ 1. .shp ဖိုင္ထဲမွာ Geometry ေတြ ပါဝင္တယ္။ 2. .dbfဖိုင္ထဲမွာ Attribute ေတြပါဝင္တဲ့့ database ဖိုင္ျဖစ္တယ္။ 3. .shx ဖိုင္ထဲမွာ index ေတြပါရွိတယ္။ အခ်ဳိ႕မွာ Projection ကိုေဖၚျပတဲ့ .prj ဖိုင္ တစ္ခု ထပ္ျပီး ပါဝင္နပါလိမ့္မည္။ ထုိ ႔ေၾကာင့္ shapefile မ်ားကို ကူးယူျခင္းျပဳလုပ္ခ်င္ပါကထို ဖိုင္မ်ားအားလုံးကိုအစုံလိုက္ကူးယူပါမွျပည့္စုံေသာGISshapefileဖိုင္ တစ္ခုျဖစ္ပါမည္။Shapefileအေၾကာင္းအေသးစိတ္ ထပ္သိခ်င္ရင္ESRIကထုတ္တဲ့shapefile.pdf စာတမ္းမွာ ဆက္ျပီး ေလ့လာႏိုင္ပါတယ္။ http://www.esri.com/library/whitepapers/pdfs/shapefile.pdf 2.1.1.MenubarကေနLayerAddVectorLayersကိုႏွိပ္ပါ။Sourcetypeအတြက္ Fileကို ေရြးထားျပီး Browse ကို ႏွိပ္လိုက္ပါ။ 2.1.2.D:\data\ထဲကကမာၻ႕ႏိုင္ငံမ်ားဖိုင္ျဖစ္သည့္ne_10m_admin_0_countries.shpကုိေရြးေပးျပီး၊ Openကိုႏွိပ္လိုက္ပါ။(မိမိ၏computerထဲကshapefileမ်ားသိမ္းထားေသာေနရာကို ညႊန္ျပေပးရပါမည္။) MIMU Capacity Building Training 32 2.1.3.Addvectorlayerဆီျပန္ေရာက္လာျပီးSourcedatasetမွာကိုယ္ေရြးေပးထားတဲ့ ဖိုင္နာမည္ ေပၚေနမည္။ ေအာက္နားမွာ ရွိတဲ့ Open button ကုိဆက္ ႏွိပ္လိုက္ပါက အဲဒီဖိုင္ကို map view ထဲသို႔ import လုပ္ျပီးသား ျဖစ္မည္။ Basic GIS Training 33 2.1.4.Mapviewတြင္ကမာၻ႔ေျမပုံေပၚလာပါလိမ့္မည္။(GUIInterfaceကိုမိတ္ဆက္ေပးတဲ့သင္ခန္းစာ အတြက္ ေရွ ႕အခန္းသုိ႔ ျပန္သြားႏိုင္ပါ သည္။) 2.2.QGIS ထဲမွာ ဖြင့္ဖတ္ႏိုင္တဲ့ ဖိုင္အမ်ဳိးအစား 2.2.1.QGIS software ကေန ဖြင့္ႏိုင္တဲ့ ဖိုင္အမ်ဳိးအစား ေတြကေတာ့ GDAL/OGR driver ေတြက support လုပ္တဲ့ Raster ႏွင့္ Vector ဖိုင္ အမ်ဳိးအစားမ်ား ၊ Spatial database မ်ားမွေဒတာမ်ား ၊ OGCWeb Service မ်ားမွ ေဒတာမ်ား၊ non-spatial tabular data မ်ား စသည္တို႔ျဖင့္ အစုံ အလင္ ္ ပါဝင္ပါသည္။ QGIS supports • Raster datasets – using GDAL Library (>100 raster formats) E.g. Arc/Info Binary Grid, Arc/Info ASCII Grid,GeoTIFF, Erdas Imagine • Vector datasets – using OGRLibrary (>60 vector formats) E.g.ESRIshapefiles,MapInfoMIF(interchangeformat),MapInfoTAB(nativeformat) စသည့္ အမ်ဳိးအစားတို႔ကိုဖြင့္၍လည္း process လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါဟာQGISထဲကိုFileImportလုပ္ႏိုင္တဲ့အမ်ဳိးအစားထဲကတခ်ဳိ႕ေပါ႔။ဒီ႔ျပင္ဘာေတြဖြင့္ၾကည့္လို႔ ရေသးသလဲ။ Database file, Web Map Service, Flat file စသည္တို႔ကိုလည္း ဖြင့္လို ႔ ရႏိုင္ပါေသးတယ္။ ေနာက္ႀကဳံႀကိဳက္လာရင္ဆက္လက္ ေလ့လာျပသြားမယ္ေလ။အခုေတာ့ဒါေလာက္သိထားရင္OKပါၿပီ။ ေရွ႕ဆက္သြားစို႔။ MIMU Capacity Building Training 34 2.3.Map Navigation ကိုအသုံးျပဳျခင္း 2.3.1.Map Navigation ကိုသုံးျပီး ေျမပုံကို ခ်ဳံ႕၊ ခ်ဲ႕၊ ေရႊ႕ (Pan, Zoom) လုပ္ကစားၾကည့္လိုက္ပါ။ ေျမပုံေပၚ mouse တင္ျပီး၊ mouse ရဲ့ အလယ္ဘီးကို ေရွ ႕သို႔၊ ေနာက္သို႔ တြန္းလိမ့္ၾကည့္လိုက္ပါ။ Pan map tool နဲ႔ေရႊ႕ျပီးျမန္မာႏိုင္ငံကိုရွာၾကည့္ပါ၊Zoomကိုသုံးျပီး၊mapviewမွာေျမပုံကို အျပည့္ေပၚေနေအာင္ ခ်ိန္ညႇိကာ ဆြဲခ်ဲ႕ၾကည့္လိုက္ပါ။ 2.3.2.BrowserToolbarကိုဖြင့္ထားေပးပါ။ဘယ္ ဘက္sidebarမွာေပၚလာပါလိမ့္မယ္။Browsertab ကေနGISဖိုင္ေတြ ထည့္ထားတဲ့D:\data\ကိုသြားပါ။ျပီးေနာက္ne_10m_roads.shpဆိုတဲ့ ဖိုင္ေပၚကိုRight-clickတင္ျပီး၊AddLayerကိုႏွိပ္ေပးလိုက္ျခင္းအားျဖင့္QGISmapprojectထဲသို႔ ေနာက္ထပ္ layer တစ္ခု ထပ္ထည့္ေပးလိုက္ပါ။ 2.3.3.WorldCitiesဖိုင္ျဖစ္သည့္ne_10m_populated_places.shpကို mapviewထဲသို ႔Windowရဲ႕ Folder view/file view မွ Drag ဆြဲျပီး ထည့္ေပးလိုက္ပါ။ 2.4.QGIS project ထဲက Layer တစ္ခုကို အဖြင့္၊ အပိတ္ ျပဳလုပ္ျခင္း LayerpaneထဲကLayerတစ္ခုကိုအဖြင့္၊အပိတ္ျပဳလုပ္ခ်င္ပါကဖြင့္ပိတ္လုပ္ခ်င္တဲ့Layerအမည္ ရဲ႕ ဘယ္ ဘက္အစနားကၾကက္ေျခခတ္လကၡဏာကိုတစ္ခ်က္စီႏွိပ္ေပးပါကအဲဒီLayerကို TurnOn/Off ဖြင့္ျခင္း၊ ပိတ္ျခင္း ျဖစ္သြားပါလိမ့္မည္။ ပိတ္  ဖြင့္ 2.5.Layer မ်ားကို အထက္ေအာက္ အစီအစဥ္ေျပာင္းစီျခင္း Layerအမည္ရဲ ႕အေပၚကိုmouseနဲ႔Dragဆြဲျပီးအထက္ ေအာက္ ေရႊ႕ျပီးစီေပးလို႔ရတယ္။Layerpane ထဲတြင္ရွိသည့္ Layer တစ္ခု၏ အမည္ေပၚတြင္ select လုပ္ထားျပီး အထက္၊ ေအာက္သို႔ Drag လုပ္ကာ ဆြဲ ျခင္းအားျဖင့္ layer မ်ားကို မိမိတို႔ လိုအပ္ေသာ အစီအစဥ္အတိုင္း ေျပာင္းလဲႏိုင္ပါသညါ။ ဤသို႔ေရႊ႕ေပးျခင္းအားျဖင့္ေျမပုံေပၚမွာလည္း layerမ်ားအထက္ေအာက္လိုက္ျပီး ေျပာင္းသြားပါလိမ့္မယ္။အမ်ားအားျဖင့္Point, Lineတို႔ကို Polygonရဲ႕အေပၚမွာOverlay တင္ထားျပီးသုံးေလ့ရွိတယ္။အဲဒါမွ အပိတ္ ျဖစ္ေနတဲ့Polygonကက်န္တဲ့Point၊Line ေတြကို မဖုံးေတာ့ဘူးေပါ႕။ 2.5.1.ႏုိင္ငံ အေပၚမွာ ကားလမ္း၊ ကားလမ္း အေပၚမွာ ၿမိဳ႕ စသည့္ အစီအစဥ္အတိုင္း ထားျပီး စီေပးလိုက္ပါ။ ေအာက္ကအလႊာေတြကို ျမင္ခ်င္ရင္ေတာ့ LayerTransparencyနဲ႔ေဖာက္ျပီးျပလို႔ရႏိုင္တယ္။ေနာက္မွ ေျပာမယ္။ 2.6.Attribute tool ကိုအသုံးျပဳ ၾကည့္ျခင္း Basic GIS Training 35 2.6.1.Attributetoolကုိဖြင့္ထားျပီး၊Identifyကိုသုံး၍ေျမပုံ၏တစ္ေနရာေပၚတြင္Click လုပ္ၾကည့္လိုက္ပါ။ထိုfeatureႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာAttributeအခ်က္အလက္မ်ားကိုေတ႔ြရပါမည္။ တစ္ခုျပီး တစ္ခု ေျပာင္း၍စမ္းၾကည့္လိုက္ပါ။ 2.6.2.Layers tab ထဲရွိ Layer အမည္တစ္ခုခုေပၚကို click ႏွိပ္ကာ select လုပ္ေပးထားျပီး၊AttributetoolထဲကOpenAttributeTableကို clickတစ္ခ်က္ႏွိပ္လိုက္ပါ။ထိုlayerအတြက္Attributetable ေပၚလာပါလိမ့္မည္။ ထိုဇယားကို စူးစမ္းေလ့လာ ၾကည့္ပါ။ 2.6.3.အျခားေသာlayerအတြက္Attributeမ်ားကိုအထက္ပါနည္းတူ Attribute ဇယားမ်ားကိုစူးစမ္း ေလ့လာၾကည့္လိုက္ပါ။ 2.7.Layer မ်ား အတြက္ Label ထိုးျပျခင္း 2.7.1.ႏိုင္ငံမ်ားကို ျပေသာlayerအမည္ေပၚတြင္Right-click Propertiesကိုႏွိပ္လိုက္ပါ။LayerPropertieswindowတစ္ခု ေပၚလာပါမည္။ 2.7.2.ေပၚလာေသာLayerPropertieswindow၏Labels tabကိုႏွိပ္လိုက္ပါ။ထိုtabအတြင္းLabelthislayer withစာသားတြင္ဘယ္ ဘက္ကိုTicလုပ္ေပးထားျပီး drop boxတြင္ name ဟူေသာ field ကို ေရြးေပးျပီး၊ OK ကိုႏွိပ္ေပးျခင္းျဖင့္စာတမ္းထိုးေပးလိုက္ပါ။ဤတြင္ layer ၌ႏိုင္ငံအမည္မ်ား ေပၚလာေနပါလိမ့္မည္။ 2.7.3.ၿမိဳ႕ကိုျပေသာlayer၏ဖိုင္အမည္ေပၚတြင္Double- clickႏွိပ္လိုက္ပါ။ေပၚလာေသာLayerProperties window ၏ Labels tab ကို ဆက္ ႏွိပ္လိုက္ပါ။ 2.7.4.Labelthislayerwithတြင္NAMEဟူေသာfieldကို ေရြးေပးၿပီးOKကုိဆက္ႏွိပ္ပးျခင္းျဖင့္စာတမ္းမ်ား ထိုးေပးလိုက္ပါ။ ေျမပုံေပၚရွိ ၿမိဳ႕ symbol မ်ား၏ ေဘးတြင္ ၿမိဳ႕အမည္မ်ား ေပၚလာေနပါလိမ့္မည္။ 2.7.5.ယခုတခါMenu barLayer Labeling ဟူေသာ စာသားကို ႏွိပ္လိုက္ပါ။ 2.7.6.ေပၚလာေသာLabelအတြက္Formattingတြင္ Character ကို Wrap လုပ္ၾကည့္လိုက္ပါ။ ျဖစ္လား။ 2.7.7.Fieldတစ္ခုထက္ပိုၿပီးLabelထိုးခ်င္ပါကLabel Expression မွ ေအာက္ပါ နည္းအတိုင္း ျပဳလုပ္ႏိုင္ပါသည္။ 2.7.8.Layer ၏ Properties ကိုသြားၿပီး၊ Label tab ကိုႏွိပ္ကာ Label ျပင္ရန္ အတြက္ Expression ထဲကို ထပ္ဝင္လိုက္ပါ။ MIMU Capacity Building Training 36 သို ႔မဟုတ္MenubarLayerLabelingဟူေသာစာသားကိုႏွိပ္ၿပီး၊ေပၚလာေသာLabel setting မွ Label Expression ထဲကို ဝင္လိုက္ပါ။ 2.7.9.ေပၚလာေသာLabel Expression ထဲတြင္Label ထို္းခ်င္ေသာ ေကာ္လံကိုFieldsandValuesထဲမွ Double-clickႏွိပ္ၿပီး ထည့္ပါ။Expressionထဲတြင္ ေပၚလာပါမည္။Expression ထဲတြင္ fieldတစ္ခုႏွင့္တစ္ခုၾကားထဲ၌String Concatenation၏သေကၤတျဖစ္ေသာ“||”ကိုသုံးၿပီး ထိုးသြားႏိုင္ပါသည္။ 2.7.10.Labelကိုႏွစ္ေၾကာင္းျဖစ္ေအာင္ထိုးခ်င္ပါကစာေၾကာင္း တစ္ေၾကာင္းႏွင့္တစ္ေၾကာင္းအၾကားတြင္ newline၏ သေကၤတ ျဖစ္ေသာ “ ‘\n’” ျဖင့္ ခံၿပီး ထိုးေပးႏိုင္ပါသည္။ 2.7.11.Labelကိုကြက္လပ္ႏွင့္ျခားခ်င္ပါကFieldၾကားတြင္space ကိုကိုယ္စားျပဳေသာ“‘’”ကိုခံၿပီးထိုးေပးႏိုင္ပါသည္။ ၿပီးလွ်င္ OK ကို ႏွိပ္လိုက္ပါ။ ဤ Label Expression ထဲတြင္ Double quote ျဖစ္ေသာ “” သည္ field တန္ဖိုးကို ထဲ့ဖို႔ရန္အတြက္သုံးၿပီး၊ single quote ‘’ သည္ Text စာသား ထဲ့ဖို႔ရန္အတြက္ သုံးပါသည္။ 2.8.Layer မ်ားကို Show/Hide ျပဳလုပ္နည္း Field မ်ား ႏွင့္ Label ႏွစ္ေၾကာင္းထိုးျခင္း Field ၾကားတြင္ || ခံၿပီး ထိုးပါ။ || '\n' || နဲ႔ ခံၿပီး Label ကို ႏွစ္ေၾကာင္း ထိုးပါ။ || ' ' || နဲ႕ခံၿပီး space ခြဲေပးပါ။ Basic GIS Training 37 2.8.1.Layerမ်ားအားလုံးကိုအလုပ္လုပ္ေနေသာQGISprojectထဲမွာအကုန္လုံးတစ္ၿပိဳင္နက္တည္း Show/Hideျပဳလုပ္ခ်င္ပါကMenubarLayerShowAllLayersသို႔မဟုတ္ Menubar Layer Hide All Layers ျဖင့္ ျပဳလုပ္ႏိုင္ပါသည္။ 2.9.Layer မ်ားကို QGIS project ထဲမွ ဖယ္ရွားနည္း 2.9.1.Layerတစ္ခုကိုအလုပ္လုပ္ေနေသာQGISproject ထဲမွဖယ္ထုတ္ခ်င္ပါကlayerဖိုင္နာမည္ေပၚRight- click  Remove ျဖင့္ ဖယ္ရွား ႏိုင္ပါသည္။ 2.10. QGIS Project တစ္ခုကို ဖြင့္၊ ပိတ္၊ သိမ္းျခင္း 2.10.1. MenubarProjectSaveကို ႏွိပ္လိုက္ပါ။ D:\QGIS_Trainingထဲတြင္ Exe-01ဟု အမည္ေပးျပီး map project ကုိ Save လုပ္လိုက္ပါ။ 2.10.2. Menu bar  Project  Exit QGIS ကို ႏွိပ္လိုက္ပါ။ ပထမSessionဒီမွာတင္ပဲ ျပီးဆုံးပါၿပီ ။ကဲအသင္ QGISကို ဖြင့္ပိတ္တတ္ျပီ ။GISဖိုင္ေတြကိုQGISထဲ မွာ ဖြင့္ၾကည့္တတ္သြားျပီ။ layer ေတြကို overlay လုပ္တတ္သြားျပီ။ Label စာတမ္းထုိးတတ္သြားျပီ။ feature ေတြကို စူးစမ္းတတ္သြားျပီ။ Layer ေတြရဲ့Attribute ကိုဖြင့္ၾကည့္တတ္ သြားျပီ။ Project တစ္ခုကို သိမ္းထားတတ္ျပီ။ ေနာက္အခန္းမွာေျမပုံေတြကိုၾကည့္ေကာင္းသြားေအာင္ျပင္ဆင္ တင္ဆက္တဲ့နည္းကိုဆက္ေလ့လာ ၾကရေအာင္။ 2.11. ေလ့က်င့္ခန္း 2.11.1. LayerpaneထဲမွာLayerတစ္ခု၏နာမည္ေပၚကိုRight-clickShowFeatureCount ကိုႏွိပ္လိုက္ေသာ္ ဘာျဖစ္သြားသနည္း။ MIMU Capacity Building Training 38 3.QGIS တြင္ Layer မ်ား ျဖင့္ ေျမပုံအမ်ဳိးမ်ဳိး ျပဳလုပ္ ၾကည့္ျခင္း ဒီအခန္းေတြမွာမိမိတို ႔ေဖၚျပလိုေသာေျမပုံအခ်က္အလက္မ်ားကိုအေရာင္အေသြးအရြယ္အစားအမ်ဳိးအစား စသည္တို႔ျဖင့္လိုရာေရာက္ေအာင္ျပင္ဆင္ ျပဳလုပ္ျခင္းတို႔ကို ေလ့လာသြားပါမည္။Mappreparation၊Data presentation ၊Graphical representation၊Information visualization၊Information visualizationinthe formofmapစသည္ျဖင့္အမ်ဳိးမ်ဳိးေျပာဆိုသုံးႏႈန္းလို ႕ရမယ္။အေရးႀကီးတာကေျမပုံေပၚမွာျပခ်င္တဲ့ အေၾကာင္းအရာကိုလူေတြနားလည္သေဘာေပါက္လြယ္ေအာင္ ထိထိမိမိရွင္းရွင္းလင္းလင္းနဲ ႔ျပတတ္ဖို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ 3.1.သိမ္းဆည္းထားေသာ QGIS Project ကို ျပန္ဖြင့္နည္း၊ အသစ္ျပန္သိမ္းထားနည္း 3.1.1.MenubarProjectOpenကိုႏွိပ္ကာSaveလုပ္ထားေသာေနရာမွExe-01.qgisကို ဖြင့္လိုက္ပါ။ 3.1.2. 3.1.3.Menu bar  Project  Save As ကိုႏွိပ္ကာ Exe-02.qgis အေနျဖင့္Save လုပ္ျပီး သိမ္းလိုက္ပါ။ 3.2.Layer Properties ကိုတစ္ခုစီ ေလ့လာၾကည့္ျခင္း 3.2.1.General tab 3.2.2.Style tab 3.2.3.Labels tab 3.2.4.Fields tab 3.2.5.Display tab 3.2.6.Actions tab 3.2.7.Joins tab 3.2.8.Diagrams tab 3.2.9.Metadata tab Label tab ကို ေရွ႕အခန္းမွာ သုံး ျပခဲ့ျပီးျပီ။ Style Manager ေျမပုံတစ္ခုရဲ့ ႐ုပ္လုံးကို အမ်ားဆုံး အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ ရွိတဲ့ visual effect ကိုျပင္ဆင္ခ်ယ္သဖို႔ရန္အတြက္ GIS data မ်ားကို Layer style ျဖင့္ ကစားနည္း ကို ဆက္ေလ့လာၾကရေအာင္။ ၾကည့္႐ႈသူအလြယ္တကူနားလည္ႏိုင္သည့္ သေကၤတ၊ အေရာင္၊ အရြယ္အစား စသည္တို႔ျဖင့္ ေျမပုံကို ျပဳစုရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ အရွင္းဆုံး ဥပမာ ကေတာ့ လူသုံးမ်ားတဲ့ Topographic map ပဲျဖစ္ပါတယ္။ ေျမပုံ တစ္ခုရဲ ႕ Theme နဲ႔ သင့္ေလ်ာ္ေအာင္symbolေတြကိုေရြးခ်ယ္အသုံးျပဳရျခင္းျဖစ္ပါတယ္။အခ်ဳိ႕ေသာေျမပုံမ်ားသည္Standard Symbol သို႔မဟုတ္ Standard Color မ်ား သုံးၾကပါသည္။ အခ်ဳိ႕ေသာ ေျမပုံမ်ားမွာ သတ္မွတ္ထားျခင္းမ်ဳိး မရွိဘဲ အဆင္ေျပရာ သုံးစြဲ ၾကပါတယ္။ StyleManagerကို MenubarSettingsStyleManagerကေန သြားၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီ style manager က QGIS ထဲမွာ ရႏိုင္တဲ့ ရွိသမွ် style ေတြအားလုံးကိုျပထားတယ္။သူ႔ရဲ႕ေအာက္မွာMarker,Line,FillandColur ramp စသည္ တို႔ ပါရွိပါတယ္။ 3.3.Point Symbol မ်ား Point အတြက္ အသင့္ရွိေသာ နမူနာမ်ားကေတာ႔ Marker ေအာက္မွာရွိပါတယ္။ Basic GIS Training 39 3.4.Line Symbol မ်ား အသင့္ရွိေသာ Line Symbol feature ေတြအတြက္နမူနာအခ်ဳိ႕က ေအာက္မွာပါ။ 3.5.Polygon Fill Symbol မ်ား အသင့္ရွိေသာ Polygon feature ေတြ အတြက္ နမူနာ 3.6.အသင့္ရွိေသာ Color Ramp မ်ား နမူနာ ဒီContinuouscolorေတြကcontinuousfieldvalueကိုေဖၚျပဖို႔အတြက္သုံးတယ္။ဥပမာနည္းရာ ကေန မ်ားရာ ကို တစ္ဆက္စပ္တည္းရွိတဲ့ field value မ်ဳိးကို ဆိုလိုျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ MIMU Capacity Building Training 40 Symbologyတစ္ခုကိုစာရင္းထဲကေနျဖဳတ္ခ်င္ရင္ေတာ့အႏုတ္လကၡဏာကို ႏွိပ္ၿပီး ဖယ္ရွားပစ္လို႔ ရပါတယ္။ Symbologyတစ္ခုကိုျပင္ခ်င္ရင္ေတာ့Editကိုႏွိပ္ၿပီးဆက္ျပင္သြားလို႔ရပါ တယ္။ Symbologyအသစ္တစ္ခုကိုဖန္တီးခ်င္ရင္ေတာ့အစိမ္းေရာင္ အေပါင္းေလးကို ႏွိပ္လိုက္ပါ။ 3.7.Symbology အသစ္ဖန္တီးျခင္း 3.7.1.ဥပမာအေနနဲ ႔ColorrampထဲမွာColorBrewerအသစ္တစ္ခုနမူနာ ထည့္ၾကည့္မယ္။Colorramptabကိုသြားလိုက္ပါ။အစိမ္းေရာင္ အေပါင္းေလးကို ႏွိပ္လိုက္ၿပီးေတာ့ ColorBrewer ကို ေရြးလိုက္ပါ။ 3.7.2.ေပၚလာတဲ့ color ramp window ထဲမွာ Schema name ကို ေပးထားတဲ့ စာရင္းထဲက ေန Spectral ကိုေရြးေပးၿပီးေတာ့ Clolor Class 10 ခု နဲ႔ လုပ္ၾကည့္ၿပီး နာမည္ကို Spectral10 လို႔ ေပးလိုက္ ။ Basic GIS Training 41 3.7.3.ဒါဆိုရင္Colorrampစာရင္းထဲမွာSpectral10ေပၚလာလိမ့္မယ္။သူ႕ကိုအသုံးျပဳလို႔ရႏိုင္ပါၿပီ။ အျခားေသာ Symbology အတြက္ ကိုယ္တိုင္ စမ္းၿပီး ဖန္တီးၾကည့္ပါလား။ 3.7.4.Symbologyအမ်ဳိးမ်ဳိးဖန္တီးပုံကုိေနာက္တြင္အလ်င္းသင့္ သလိုထပ္မံေဖၚျပေပး သြားပါမည္။ 3.7.5.QGISထဲမွာရွိေနတဲ့ Symbologyတစ္ခုကိုExportထုတ္ဖို႔ ဆိုရင္ေတာ့ Share ကိုႏွိပ္ၿပီး Export ကိုဆက္ ႏွိပ္လိုက္ပါ။ 3.7.6.exportလုပ္ခ်င္ေသာsymbolဖိုင္ကိုေရြးေပးၿပီးExportကို ႏွိပ္လိုက္ကာsaveလုပ္ခ်င္ေသာxmlဖိုင္နာမည္ကိုထည့္ဲ့ ေပးပါ။ 3.7.7.Symbologyတစ္ခုကိုအျပင္ကေနImportလုပ္ခ်င္ရင္ေတာ့ Shareကို ႏွိပ္ၿပီးImportကိုဆက္ႏွိပ္သြားကာimport လုပ္ခ်င္ေသာ xml symbol ဖိုင္ကို ေရြးေပးလိုက္ပါ။ 3.7.8.Importလုပ္ခ်င္ေသာxmlsymbolဖိုင္ကိုေရြးေပးၿပီးImport ကိုႏွိပ္ေပးလိုက္ပါ။ 3.8.Layer မ်ားကို Symbology အမ်ဳိးမ်ိဳး ေျပာင္းၾကည့္ျခင္း ေအာက္ပါ နမူနာမ်ားသည္ Vector ဖိုင္ အမ်ဳိးအစား အတြက္ျဖစ္ပါသည္။ Raster Symbology ကို ေနာက္အခန္း မ်ားတြင္ ဆက္လက္ေလ့လာပါမည္။ 3.9.Vector Symbology ကို ေလ့လာၾကည့္ျခင္း Symbologyကို အမ်ဳိးမ်ဳိးေျပာင္းၾကည့္ႏိုင္ဖို႔အတြက္Vectorဖိုင္အမ်ဳိးအစားကို္သုံးျပီးနမူနာျပထား တယ္။ေျမပုံေပၚမွာ ကိုယ္ျပေစခ်င္တာကိုပုံအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔၊ ပုံစံအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ ႔ေဖၚျပဖို႔ အတြက္သုံးတယ္။Symbology MIMU Capacity Building Training 42 ဟာေျမပုံတစ္ခုရဲ့ ဒီဇိုင္းကိုမ်ားစြာအက်ဳိးသက္ေရာက္ပါတယ္။ကိုယ္ေဖၚျပခ်င္တဲ့ informationကိုေပၚလြင္ ထင္ရွားေနေအာင္ျပတတ္ဖို႔အေရးၾကီးတယ္။ေဖာ္ျပမည့္ပုံစံ၊အေရာင္အဆင္း၊အရြယ္အစားစသည္တို႔ျဖင့္ လိုက္ဖက္ေအာင္ႏွင့္ျပသလိုေသာရည္ရြယ္ခ်က္ကိုထိေရာက္ေအာင္ ေရြးခ်ယ္တတ္ဖို႔လိုမယ္။အခ်ဳိ႕ေသာ ေျမပုံမ်ားမွာသတ္မွတ္ထားေသာေျမပုံသေကၤတမ်ားကို သာအသုံးျပဳၾကပါသည္။ျဖစ္ႏုိင္သမွ်သတ္မွတ္ ထားေသာသေကၤတမ်ားကိုအသုံးျပဳလွ်င္ၾကည့္႐ႈသူအတြက္ေရာေျမပုံျပင္ဆင္သူပါပိုမို၍အဆင္ေျပ လြယ္ကူပါမည္။ GIS Layer တစ္ခုအတြက္၎ေျမပုံရဲ ႕ Theme ဟာ အျမဲတမ္း ပုံေသ တစ္ခုတည္း ရွိေနတာ မဟုတ္ပါဘူး။ အဲဒီ layer ရဲ႕ Attribute ထဲမွာပါတဲ့ data အမ်ဳိးအစားမ်ား ေပၚမူတည္ၿပီး ပုံကို အမ်ဳိးမ်ဳိး ေျပာင္းလို႔ ရႏိုင္ပါတယ္။ အဲဒီေတာ့အရင္ဆုံးကိုယ့္ရဲ့GISdataထဲမွာဘာdataေတြပါရွိသလဲဆိုတာသိရွိထားဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။ Layerတစ္ခုရဲ ႕Attributetableကို ၾကည့္ဖို႔ရန္အတြက္Layerနာမည္ေပၚတင္ၿပီးRight-clickOpen Attribute Table ျဖင့္ ၾကည့္ႏိုင္ပါတယ္။ Layerေတြကိုပုံအမ်ဳိးမ်ဳိးေျပာင္းဖို႔ရန္ အတြက္၎layer တစ္ခုခ်င္းစီ၏Propertiesထဲ Styleေအာက္ထဲမွာSinglesymbol, Categorized,Graduated,Rulebaseandpointdisplacement စသည္တို႔အထဲမွတစ္ခုခုကိုေရြးခ်ယ္ၿပီးေျပာင္းလဲေပးႏိုင္ပါသည္။ ရွိပါတယ္။QGISversion2.4မွာInvertedpolygonsဆိုၿပီးေတာ အသစ္တစ္ခုထပ္ပါလာပါတယ္။ေအာက္တြင္ျပဳလုပ္ပုံအဆင့္ဆင့္ကို ေဖၚျပသြားပါမည္။ 3.10. Single Symbol Default အားျဖင့္ point, line, polygon မ်ားကို Simple marker ျဖင့္ ေျမပုံတြင္ ေပၚေနလိမ့္မည္။ အျခားေသာပိုသင့္ေလ်ာ္မည့္သေကၤတတစ္ခုကိုစမ္းၿပီးေျပာင္းၾကည့္ရေအာင္။ေပးထားေသာGISdata မ်ားထဲမွ mmr_airports_mimu.shp သည္ေလဆိပ္၏ တည္ေနရာ ကိုျပေသာ GIS ဖိုင္ျဖစ္သည္။ ၎ကို Single Symbol ျဖင့္ airport သေကၤတ ကိုေရြးၿပီး ျပၾကည့္ လိုက္ပါ။ ျပဳလုပ္နည္း အဆင့္ဆင့္မွာ 3.10.1. Layerspaneထဲကဖိုင္နာမည္(mmr_airports_mimu)ေပၚမွာRight-clickPropertiesကို ႏွိပ္လိုက္ပါ။ Layer Properties window တစ္ခု ေပၚလာမည္။ 3.10.2. Properties window ထဲက Stlye tab ကို သြားပါ။ 3.10.3. Single Symbol ကို ေရြးပါ။ 3.10.4. Symbol layers ေအာက္က အတြင္းဖက္icon ကို ႏွိပ္လိုက္ပါ။ Symbol layer type ေပၚလာမည္။ 3.10.5. ေပၚလာေသာ အထဲမွ SVG marker ကို ေရြးေပးလိုက္ပါ။ Basic GIS Training 43 3.10.6. OK button ကို ႏွိပ္ေပးလိုက္ပါ။ ေျပာင္းၿပီးေသာ ပုံမွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ျဖစ္ေနလိမ့္မည္။ 3.10.7. ေလ့က်င့္ခန္းအျဖစ္ WorldCities,Townorvillagepoint,road,railwayစသည့္layerမ်ားကို ၎တို႔ႏွင့္ သင့္ေလ်ာ္ရာ symbol မ်ားသို႔ ေျပာင္းၾကည့္ေပးပါ။ OSGeos.exeinstallationpackageကိုအသုံးျပဳၿပီးQGISကို ထည့္သြင္းထားပါက C:\OSGeo4W\apps\qgis\svg ေနရာ ထဲ၌အသုံးမ်ားေသာ SVG မ်ား မ်ဳိးစုံစြာ ေတြ ႔ရွိ ႏိုင္ပါသည္။ မိမိကိုယ္ပိုင္သေကၤတSVGဖိုင္မ်ားကိုအသုံးျပဳခ်င္ပါကC:/OSGeo4W/apps/qgis/svg/myOwnIcons/တြင္ ထားၿပီး လွမ္း၍ Browse လုပ္ကာ ခ်ိတ္ဆက္ အသုံးျပဳ ႏိုင္ပါသည္။ 3.11. Categorized Symbol Layerတစ္ခုရဲ ႕Attributecolumnတစ္ခုထဲမွာပါရွိေနတဲ့Informationေတြကို အတန္းအစားအလိုက္ ခြဲျခားၿပီး ျပခ်င္ရင္ သုံးတယ္။ အမ်ဳိးအစား အလိုက္ မတူညီဘဲကြဲျပားေနတာကို ေဖၚျပခ်င္ပါက သုံးတယ္။ 3.11.1. ဒီနည္းနဲ ႔ ျပခ်င္ရင္ Layer pane ထဲက ဖိုင္နာမည္ေပၚမွာ Double-click လုပ္ပါ။ ေပၚလာတဲ့Properties window ထဲက Style tab ကိုသြားပါ။ Symbol အတြက္ဒီတစ္ခါ Categorizedကို ေရြးေပးပါ။ MIMU Capacity Building Training 44 3.11.2. ျပခ်င္ေသာ Column ကုိ ဆက္ေရြးေပးပါ။ နမူနာတြင္ continent ကိုေရြးထားပါသည္။ 3.11.3. ျပခ်င္ေသာသေကၤတအတြက္Symbolေဘးတြင္ရွိေသာchangeေအာက္မွအမ်ဳိးအစားကို ဆက္ေရြးေပးပါ။ 3.11.4. ျပခ်င္ေသာအေရာင္ အတြက္Colorramp(သို႔မဟုတ္ )randomcolorsကို ေရြးေပးပါ။နမူနာတြင္ random colors ကို ေရြးထားပါသည္။ 3.11.5. Classify button ကို ဆက္ႏွိပ္လိုက္ပါ။ Random colors ကိုေရြးခ်ယ္ၿပီး world countires မ်ားကို categorized နည္းျဖင္႔ ေျမပံုျပဳလုပ္ထားပံု 3.11.6. ထိုနည္း၎ေကာင္းပဲ Attributeထဲမွာပါတဲ့Field/Columnတိုင္းကိုCategorizedနည္းနဲ ႔ အကုန္လိုက္ၿပီးခြဲျခားျပၾကည့္လို႔ရႏိုင္ပါတယ္။ဒီတစ္ခါincome_grpဟူေသာcolumnကို ေျပာင္းေရြးၾကည့္ပါ။ Basic GIS Training 45 3.11.7. အေရာင္အတြက္[source] ဟူေသာ Color ramp ကိုေရြးေပးပါ။ 3.11.8. Classify button ကို ဆက္ႏွိပ္လိုက္ပါ။ World countires မ်ားကို income အနည္းအမ်ား အလုိက္ေျမပံုျပဳလုပ္ထားပံု 3.12. Exercises 3.12.1. mmr_ppp1_adm3.shpဖိုင္တြင္TownlevelColumnကုိSymbologyကိုယ္တိုင္ စမ္းေျပာင္းၾကည့္လိုက္ပါ။ 3.12.2. ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ၿမိဳ႕ေတာ္မ်ားျပေသာLayerကိုState/RegioncolumnကိုသုံးၿပီးCategorized နည္းျဖင့္ ျပေပးပါ။ MIMU Capacity Building Training 46 အထက္ပါပုံသည္ ဘာကို ခြဲျခားျပထား သနည္း။ ဤပုံကဲ့သို႔ ရေအာင္ လိုက္လုပ္ၾကည့္လိုက္ပါ။ 3.13.Graduated Symbol အဆင့္အတန္းအလိုက္၊တန္ဖိုးၾကီးသြားျခင္း၊နည္းသြားျခင္းစသည္တို႔ကိုႏႈိင္းယွဥ္ေဖၚျပခ်င္ေသာ အခါမွာ သုံးတယ္။ ဥပမာ အပူခ်ိန္ နည္းရာကေနမ်ားရာသို႔တျဖည္းျဖည္းျခင္းေျပာင္းသြားေသာေနရာမ်ားကို ႏႈိင္းယွဥ္ ျပတာမ်ဳိး၊ လူဦးေရ သိပ္သည္းဆကို ႏႈိင္းယွဥ္ျပတာမ်ဳိး စသည္ ျဖင့္ အသုံးျပဳတယ္။ 3.13.1. ဒီနည္းနဲ ႔ျပခ်င္ရင္Layerpaneထဲကဖိုင္နာမည္ေပၚမွာDouble-clickလုပ္ပါ။ေပၚလာတဲ့ PropertieswindowထဲကStyletabကိုသြားပါ။Symbolအတြက္ဒီတစ္ခါGraduatedကို ေရြးေပးပါ။ 3.13.2. ျပခ်င္ေသာ Column ကုိ ဆက္ေရြးေပးပါ။ 3.13.3. အတန္းစား မည္မွ်ျပခ်င္သလဲNumber of Classes ကို ဆက္ေရြးေပးပါ။ 3.13.4. ျပသ ခ်င္ေသာ သေကၤတ အတြက္ Symbol အမ်ဳိးအစားကို ဆက္ေရြးေပးပါ။ 3.13.5. ျပခ်င္ေသာ အေရာင္အတြက္ Color ramp (သို႔မဟုတ္ ) random colors ကို ေရြးေပးပါ။ 3.13.6. ဒီမွာ break point အတြက္ Mode မွာ ႀကိဳက္တဲ့နည္းကို ေရြးပါ။ Symbol ပုံအသစ္လိုခ်င္ သလား Class ကိုအသစ္ျပန္ထဲ့ ခ်င္သလား? Delete all ကို ႏွိပ္ၿပီး Classify ကိုျပန္ႏွိပ္ လိုက္လို႔ ရတယ္။ Basic GIS Training 47 3.13.7. Classify button ကို ဆက္ႏွိပ္လိုက္ပါ။ 3.13.8. Add class ကိုႏွိပ္ၿပီး class ထပ္ထည့္လို႔လည္း ရႏုိင္တယ္။ 3.13.9. Class တစ္ခုကို select လုပ္ထားၿပီး Delete ကိုႏွိပ္ကာ class ကုိေလွ်ာ့ လို႔လည္း ရႏုိင္တယ္။ 3.13.10.Valueဆိုတဲ့HeaderေပၚမွာClickတစ္ခ်က္ႏွိပ္ၿပီး၊Legendကို အထက္၊အေအာက္Order ေျပာင္းစီလို ႔ ရတယ္။ World estimate population map 3.14. Raster မ်ားအတြက္ Classified Symbol MIMU Capacity Building Training 48 ေနာက္မွထပ္ေျပာမယ္Continuousfieldတန္ဖိုးေတြရွိတဲ့Rasterဖိုင္အမ်ဳိးအစားမွာသုံးႏုိင္မယ္၊ ဥပမာ DEM, temperature, NDVI စသည့္ ေဒတာမ်ဳိးမွာ သုံးႏိုင္တယ္။ E.g. Township Population Density or World GDP map 3.15. Layer Transparency ကိုေျပာင္းၾကည့္ျခင္း LayernamePropertiesStyletabမွာရွိတဲ့Layerrenderingေအာက္ကLayer transparencyဆိုတဲ့ sliderbarကိုေရႊ႕ၾကည့္လိုက္ပါ။Percentageအလိုက္ ေဖာက္ျမင္ေနပါမည္။ Layerမ်ား၏အေရာင္မ်ားကိုေပါင္းစပ္ခ်င္ေသာအခါ၊အေပၚလႊာကအေရာင္ကိုပါးပါးေလးသာ ျပခ်င္ေသာ အခါ မွာ သုံးတယ္။ 3.15.1. QGIS map project ကို Save လုပ္ၿပီး သိမ္းထားလိုက္ပါ။ 3.16.Assignment 3.16.1. Compose a map by Myanmar State/Region, Township, Town, Road datasets. 3.16.2. Point, Different Point Symbolizer, Different Point Size 3.16.3. Area map, Density map, Area by Graduate Color, Area by Classified Color with Township example by Population Density, Assignment by 3W datasets. 3.16.4. Line by Class, e.g. Road type Basic GIS Training 49 Thematic data/map ေဒတာအေၾကာင္းေျပာလို႔thematicdataတစ္ခုကိုဆက္ေျပာလိုက္အုံးမယ္။ဒါဟာ ျမင္ေနရတဲ့ physical feature ေဒတာ အမ်ဳိးအစားမဟုတ္တဲ့ ေဒတာတစ္မ်ဳိး ျဖစ္ပါတယ္။ Informationေတြကိုနည္းအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ေျမပုံေပၚမွာတင္ဆက္ျပသလို႔ရႏိုင္ပါတယ္။ တစ္နည္းအားျဖင့္Informationvisualizationလို႔လည္းေခၚဆိုလို႔ရႏိုင္ပါတယ္။ စာဖတ္ေနတဲ့လူေတြလည္းသုံးေကာင္းသုံးေနရပါလိမ့္မယ္။Thematicareaေတြရဲ ႕Informationေတြကို Indicatorေတြအေနနဲ ႔တိုင္းတာၿပီးေတာ့ေျမပုံေပၚမွာvisualizeလုပ္ၿပီးတင္ဆက္ျပသလို႔ရႏိုင္ပါတယ္။ဥပမာ အေနနဲ ႔HappyPlanetIndexဆိုတဲ့projectလိုမ်ဳိးေပါ႔။ဒါဟာThematicdata/thematicmapတစ္ခုရဲ ႕ ဥပမာ တစ္ခု ေပါ႔။ အေသးစိတ္ကို သိခ်င္ရင္ http://www.happyplanetindex.org/ မွာ ဆက္ဖတ္လို႔ရပါတယ္။ နမူနာ data ကိုwebsite ကေန Download ရယူၿပီးေတာ့ မိမိကိုယ္တိုင္ ေျမပုံအသစ္တစ္ခု လိုက္ျပင္ၾကည့္ပါလား။ အဲဒါဆုိ ဒီdataေတြကိုဘယ္လိုမ်ဳိးသိမ္းထားသလဲ၊ဘယ္လို နည္းနဲ ႔ဒီလိုေျမပုံမ်ဳိးရေအာင္ ေရးဆြဲရသလဲ ဆိုတာကို ပါ သိရွိသြားပါမယ္။ ေနာက္ထပ္နမူနာတစ္ခုကIndicatorေပါင္း၃၃မ်ဳိးကေနတြက္ခ်က္ ထုတ္ယူထားတဲ့Bhutanႏိုင္ငံရဲ့Gross NationalHappinessIndexေဒတာနဲ႔ေျမပုံတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။လူေတြရဲ႕စီးပြားေရး၊က်န္းမာေရး၊ပညာေရး၊ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္၊အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာင္းပုံ၊အခ်ိန္အသုံးခ်ပုံ၊ယဥ္ေက်းမႈ၊လူေနမႈအဆင့္အတန္း၊စိတ္ေပ်ာ္ရႊင္မႈ စသည့္အခ်က္မ်ားကိုတိုင္းတာၿပီးေနာက္၊လူေတြရဲ႕ေပ်ာ္ရႊင္မႈကိုသတ္မွတ္ေဖၚျပထားသည္။ဒီmodel ရဲ႕အေသးစိတ္ကို သိခ်င္ရင္ http://www.grossnationalhappiness.com မွာ ဆက္လက္ဖတ္ ရႈႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလိုမ်ဳိးqualitativedataေတြကိုေကာက္ယူတဲ့အခါမွာသတိထားရမည့္အခ်က္တစ္ခ်က္က၊ေျမပုံေပၚ ျပန္တင္တဲ့အခါမွာquantativedata အျဖစ္ ေျပာင္းလဲ ရလြယ္ကူေစရန္surveyanswerသို ႔မဟုတ္ dataေတြကို အတန္းအစားအလိုက္ခြဲျခားထားဖို႔၊categorizedလုပ္ထားတတ္ ဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။ဒီdataေတြကို အမ်ားၾကည့္ရႈႏိုင္ေအာင္၊ ပြင့္လင္း ျမင္သာမႈရွိေအာင္ Internet ေပၚမွာ Web GIS နည္းပညာနဲ႔ Interactive map ျဖစ္ေအာင္publishလုပ္ေပးထားပါတယ္။ဘူတန္ႏိုင္ငံကို ႏိုင္ငံအႏွံ႔ၾကည့္လိုက္တဲ့အခါမွာဘယ္အရပ္က လူေတြက အေပ်ာ္ဆုံး ျဖစ္ေနသေလဲ။ ဘာေၾကာင့္မ်ားလဲ စာဖတ္သူ သိပါသလား။ MIMU Capacity Building Training 50 ဒီေျမပုံမွာStatisticေရာGraphicalpresentationနည္းမ်ဳိးနဲ႔ပါေျမပုံကိုနားလည္လြယ္ေအာင္ေရးဆြဲ တင္ဆက္ ျပသထားပါတယ္။စာဖတ္သူေရာအၿပဳံးႀကီးႀကီးျပဳံးေနလား၊အၿပဳံးေသးေသးၿပဳံးေနသလား။ဘယ့္ႏွယ္လဲ။ ကိုယ့္ပုံကိုယ္ ဆြဲၾကည့္ပါလား။ Basic GIS Training 51 4.Map Projection ကမာၻႀကီးကစက္၀ုိင္းတစ္လုံးလုိအထက္ေအာက္ ေရွ႕ေနာက္ညီမွ်ၿပီးေတာ့ လုံး၀ိုင္းေနတယ္လို႔ထင္ရတယ္။တစ္ကယ္တမ္းေတာ့ဝုိင္းစက္ေနတာ မဟုတ္ပါဘူး။နည္းနည္းေလးေတာ့ ပုတိုတိုလိုမ်ဳိးေလးျဖစ္ေနပါေသးတယ္။ ကမာၻႀကီးရဲ႕အတိုင္းအတာနဲ႔၊ပုံသဏၭာန္ကို နည္းမ်ဳိးစုံနဲ ႔ပညာရွင္ေတြကအမွန္ ရရွိေအာင္တြက္ခ်က္ၿပီးတိုင္းထြာခဲ့ၾကတယ္။မွန္းဆၾကည့္ၾကတယ္။ အဲဒီပညာရပ္ ကို Geodesy လို႔လည္းေခၚတယ္။ 4.1.Geoid ကမာၻ၏Geoidမ်က္ႏွာျပင္ဆိုတာကကမာၻ ႔ဆြဲငင္အားညီမွ်ေနေသာမ်က္ႏွာျပင္တစ္ေလွ်ာက္ကို ဆိုလိုပါသည္။ေအာက္ပါပုံကဲ့သို႔ကမာၻ႔ဆြဲငင္အားသည္ စက္ဝန္းမ်က္ႏွာျပင္ကဲ့သို ႔မ်က္ႏွာျပင္ညီညာစြာ ရွိေနျခင္းမဟုတ္ပါ။ေနရာေဒသအလိုက္ ေျပာင္းလဲ တည္ရွိေနပါသည္။ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္သည္ ဤေျမမ်က္ႏွာျပင္ ဆြဲအားႏွင့္ ဆက္စပ္မႈရွိၿပီး ဤမ်ဥ္းႏွင့္ ၿပိဳင္ေနပါသည္၊ ညီမွ်ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အျမင့္ေပကို တိုင္းထြာေသာအခါပ်မ္းမွ်ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္အထက္ ေပဘယ္ေလာက္ရွိသည္ဟုေျပာဆိုၾကျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ေလလည္းေပးမတိုက္နဲ ႔၊လႈိင္းလဲေပးမပုပ္နဲ႔၊ေရလည္းေပးမစီးနဲ ႔၊အားလုံးၿငိမ္ၿငိမ္ေလး ၿငိမ္သက္ေနတဲ့အခါ ရရွိလာမည့္ ေရမ်က္ႏွာျပင္ အေနအထားပုံ ကို ဆိုလိုျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ႏွစ္ရာနဲ ႔ခ်ီၿပီးမွန္းဆခဲ့ၾကတယ္၊အခုဆယ္စုႏွစ္ေလာက္ကမွGravityFieldကိုတိုင္းတဲ့နည္းပညာနဲ႔မွ အနီးစပ္ဆုံး မွန္းဆႏိုင္ၾကတယ္။ အေသးစိတ္ကို သိခ်င္ရင္ International Gravimetric Bureau ရဲ႕ တရားဝင္ website http://bgi.obs-mip.fr/ မွာ ဆက္လက္ဖတ္ ရႈၾကည့္လိုက္ပါ။ ပုံ (၃) ေျမမ်က္ႏွာျပင္ရွိ ကမာၻ႔ဆြဲအားပုံ MIMU Capacity Building Training 52 ပုံ(၄) အမွန္တကယ္ ရွိေနေသာ ကမာၻ၏ Geoid မ်က္ႏွာျပင္ကိုAnomali ျဖင့္ျပထားပုံ (ကမာၻအေရွ ႕ျခမ္း) (Source : http://bgi.obs-mip.fr/) ဘာေၾကာင့္ ကမာၻ႔ဆြဲအားက ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ ႕ အေနာက္ေျမာက္ တိဘက္ကုန္းျပင္ျမင့္မွာ ပိုအားမ်ားေနၿပီး၊ အိႏၵိယ သမုဒၵရာ နားမွာ ပိုနည္းေနရတာလဲ။ ေျဖၾကည့္ပါ။ WGS1984နည္းအဆိုအရ၊ကမာၻႀကီး၏အခ်င္းဝက္ေတြကိုတိုင္းတာၾကည့္တဲ့ အခါမွာ Equator မ်ဥ္း အတိုင္း၊ တိုင္းၾကည့္ရတဲ့ Semi-major axis သည္a = 6,378,137 (meter) ရွိၿပီး၊ ေတာင္ဝင္႐ိုးစြန္း ႏွင့္ ေျမာက္ဝင္႐ိုးစြန္း တို႔ႏွစ္ဖက္ကို တိုင္းတာရသည့္ Semi-minor axis သည္ b = 6,356,752.3 (meter) အသီးသီး ရွိၾကသည္။ အဲဒီ ရွည္တဲ့ ဝင္႐ိုးနဲ႔ တိုတဲ့ဝင္႐ိုးတို႔ရဲ႕ ျခားနားျခင္း အခ်ဳိးကို Flattening ratio(f ) လို႔ ေခၚဆိုပါတယ္။ GRS80 ရဲ႕ အဆိုအရ a ဝင္ရုိးက ၂၉၈.၅၇ ဆ ရွိခဲ့ရင္ b ဝင္ရုိးက ၁ ဆ ပိုနည္းတယ္လို ႔ အဓိပၸါယ္ ရပါတယ္။ (a-b)/a နဲ႔ ျပန္တြက္ခ်က္လို႔ ရႏိုင္ပါတယ္။ EllipsoidMajor axis, a (m)Minor axis, b (m)Flattening ratio, f Clarke (1866)6,378,2066,356,5841/294.98 GRS806,378,1376,356,7521/298.57 ထုိအထဲမွ Ellipsoid အခ်ဳိ႕ကို C:\Program Files\QGIS Valmiera\share\epsg_csv ထဲ ရွိellipsoid.csv ဖိုင္ ထဲမွ နမူနာ အျဖစ္ေကာက္ႏုတ္ တင္ျပထားပါသည္။ ellipsoid_nameEverest 1830 (RSO 1969) semi_major_axis6377295.664 inv_flattening300.8017 semi_minor_axis ellipsoid_shape1 remarks Adopted for 1969 metrication of peninsula Malaysia RSO grid.Uses Sears 1922 yard-metre ratio truncated to 6 significant figures applied to Everest 1830 original definition of a and 1/f but with a taken to be in British rather than Indian feet. information_sourceDefence Geographic Centre a b Basic GIS Training 53 ellipsoid_nameEverest 1830 (1975 Definition) semi_major_axis6377299.151 inv_flattening300.8017255 semi_minor_axis ellipsoid_shape1 remarksUsed by India since metrication.Clarke's 1865 Indian foot-British foot ratio (0.99999566) and his 1865 British inch-metre ratio (39.369971) rounded as 1 Ind ft = 0.3047995m exactly applied to Everest's 1830 original definition taken as a and b. information_sourceEverest 1830 (1975 Definition) ellipsoid_nameEverest (1830 Definition) semi_major_axis20922931.8 inv_flattening semi_minor_axis20853374.58 ellipsoid_shape1 remarksEverest gave a and b to 2 decimal places and also 1/f=300.8017 (to 4 decimal places exactly). In the 19th century b was normally given as the second defining parameter. information_source"Ellipsoidisch Parameter der Erdfigur (1800-1950)" by Georg Strasser ellipsoid_nameEverest 1830 (1937 Adjustment) semi_major_axis6377276.345 inv_flattening300.8017 semi_minor_axis ellipsoid_shape1 remarksUsed for the 1937 readjustment of Indian triangulation.Clarke's 1865 Indian-British foot ratio (0.99999566) and Benoit's 1898 British inch- metre ratio (39.370113) rounded as 0.30479841 exactly and applied to Everest's 1830 definition taken as a and 1/f information_source Survey of India professional paper #28; 1939 MIMU Capacity Building Training 54 ellipsoid_nameWGS 84 semi_major_axis6378137 inv_flattening298.2572236 semi_minor_axis ellipsoid_shape1 remarksInverse flattening derived from four defining parameters (semi-major axis; C20 = -484.16685*10e-6; earth's angular velocity w = 7292115e11 rad/sec; gravitational constant GM = 3986005e8 m*m*m/s/s). information_sourceDMA Technical Manual 8350.2-B ellipsoid_nameGRS 1980 semi_major_axis6378137 inv_flattening298.2572221 semi_minor_axis ellipsoid_shape1 remarksAdopted by IUGG 1979 Canberra.Inverse flattening is derived from geocentric gravitational constant GM = 3986005e8 m*m*m/s/s; dynamic form factor J2 = 108263e8 and Earth's angular velocity = 7292115e-11 rad/s. information_source"Geodetic Reference System 1980" by H. Moritz; Bulletin Geodesique အဲဒီေတာ့ကမာၻႀကီးရဲ့Equatorပတ္ပတ္လည္တစ္ေလွ်ာက္ ္ကအက်ယ္အဝန္းကိုသခ်ာၤညီမွ်ျခင္းနဲ႔ ျပန္ၿပီးေတာ့ တြက္ခ်က္လို႔ ရႏိုင္ပါတယ္။ လိုက္တြက္ၾကည့္လိုက္္ေတာ့ ဘယ္ေလာက္ရပါသလဲ။ 4.2.Datum GeodeticDatumဆိုတာကေျမပုံတစ္ခုကိုေရးဆြဲရာတြင္အသုံးျပဳထားသည့္ကမာၻ၏အရြယ္အစားႏွင့္ ပုံပန္းသဏၭာနကိုမွန္းဆတြက္ခ်က္ေပးထားသည့္နည္းႏွင့္၎Datumေပၚမူတည္ၿပီးေရးဆြဲ ထားသည့္ Coordinate System တစ္ခု၏ အတိုင္းအတာ အမွတ္စတင္သည့္ ေနရာ တို ႔ကို ေဖၚျပျခင္း ျဖစ္ ပါသည္။ ယေန႔ အထိ GlobalScaleအတြက္အနီးစပ္ဆုံးမွန္းဆတြက္ခ်က္ ထားေသာနည္းတစ္ခုမွာWGS1984Datum ဟုေျပာဆိုၾကပါသည္။ထို ႔ေၾကာင့္သာမန္အားျဖင့္အသုံးျပဳရာတြင္WGS1984Datumကို အမ်ားဆုံး အသုံးျပဳၾကပါသည္။ r 2 nce Circumfere π = Basic GIS Training 55 ဒီမွာတစ္ခုမွတ္သားရမွာကGlobalအတြက္မွန္ခ်င္မွန္မယ္။သို႔ေပမယ့္မိမိတို ႔သုံးေနေသာLocalArea အတြက္Local sea-level ကြာျခားခ်က္ေၾကာင့္ တစ္နည္းအားျဖင့္ Local Geoid Surface ကြာျခားခ်က္ေၾကာင့္ (မိမိအတြက္)မွန္ခ်င္မွမွန္ေပမည္။အမ်ားအားျဖင့္Elevationေခၚေသာအျမင့္ေပတိုင္းရာတြင္ လြဲမွားေနေပမည္။ ထို႔ေၾကာင့္ Local Datum မ်ား ကိုရွာေဖြတြက္ခ်က္ၿပီး သုံးစြဲေနၾက ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။GPS ကို ကိုင္ၿပီး WGS 1984 Datum ျဖင့္ ဧရာဝတီမစ္ဝ ကၽြန္းေပၚ ေဒသကိုတိုင္းတာၾကည့္ပါက အျမင့္ေပသည္ GPS တြင္အႏုတ္ျပေနၿပီးပင္လယ္ျပင္မ်က္ႏွာျပင္ေအာက္ေရာက္ေနတတ္ေၾကာင္းေတြ႔ရသည္။အဲဒါကLocal Geoid မ်ာက္ႏွာျပင္က Global ရဲ႕ Average ထက္နိမ့္ေနလို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္မို႔လို႔ကိုယ့္အရပ္ေဒသနဲ ႔အနီးစပ္ဆုံးကိုက္ညီမႈရွိေသာအတိုင္းအတာရေအာင္ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ၌ LocalDatumမ်ားကို အသီးသီးတီထြင္အသုံးျပဳထားၾကပါသည္။EPSG၏Codeမ်ားတြင္ အသုံးျပဳထားေသာDatumမ်ား၏စာရင္းအျပည့္အစုံကိုQGISsoftwareထည့္ သြင္းစဥ္ကပါလာေသာ C:\Program Files\QGIS Valmiera\share\epsg_csv ထဲရွိ pcs.csv ဖိုင္တြင္ ၾကည့္႐ႈႏိုင္ပါသည္။ ထုိအထဲမွ ျမန္မာ ႏွင့္သက္ဆိုင္ေသာ Datum အခ်ဳိ ႕ကိုနမူနာ အျဖစ္ေကာက္ႏုတ္ တင္ျပထားပါသည္။ datum_nameKalianpur 1880 datum_typegeodetic origin_descriptionFundamental point: Kalianpur. Latitude: 24°07'11.260"N, longitude: 77°39'17.570"E (of Greenwich). realization_epoch1880 datum_scopeTopographic mapping. remarksIncludes 1916 extension into Burma (Myanmar).Replaced by 1937 adjustment. information_sourceG. Bomford; "The Re-adjustment of the Indian Triangulation"; Survey of India Professional Paper 28; 1939. datum_nameIndian 1954 datum_typegeodetic origin_descriptionExtension of Kalianpur 1937 over Myanmar and Thailand. realization_epoch1954 datum_scopeTopographic mapping. အဲဒီမွာမွတ္သားစရာတစ္ခုကအထက္ပါသခ်ၤာေဖၚျမဴလာကေနယူဆထားတဲ့WGS1984Elipsoidနဲ႔ Geoidရဲ႕အမွန္တကယ္ တည္ရွိေနတဲ့မ်က္ႏွာျပင္တို႔ထပ္ၿပီးကြာျခားမႈရွိေနပါေသးတယ္။Earth GravitationalModel1996(EMG96)ကကမာၻ႔ရဲ႕အမွန္တကယ္ရွိေနေသာGeoidမ်က္ႏွာျပင္ကို အနီးစပ္ဆုံး ေဖၚျပထားပါတယ္။ WGS84 Elipsoid မ်က္ႏွာျပင္နဲ႔ EMG96 Geoid တို႔ ေနရာေဒသ ေပၚမူတည္ၿပီး ကြာျခားပုံကို ေအာက္ပုံမွာ ေလ့လာေတြ႕ရွိႏိုင္ပါတယ္။ MIMU Capacity Building Training 56 ပုံ(၅) - ( Source : http://en.wikipedia.org/wiki/Geoid) အထက္ပါပုံ(၅)အတိုင္းဆိုရင္GPSေတြနဲ ႔အျမင့္ေပတိုင္းတဲ့အခါမွာအျပာေနရာမွာေနရာအမွန္ေအာက္ Underျပေနမယ္၊အနီေရာင္Regionေနရာမွာတိုင္းရင္ေနရာအမွန္ထက္Overျပေနမယ္။အျမင့္ေပ အမွန္ရေအာင္ တိုင္းခ်င္ရင္ေတာ့Local Geoid နဲ႔ အေပါင္း၊ အႏုတ္လုပ္ကာ ျပန္ၿပီး ညႇိယူရတယ္။ GPSမွာWGS84ဆိုၿပီးေတာ့တိုင္းလို႔ရွိရင္Elipsoidsurfaceကေနပဲ referenceယူၿပီးelevationကို ျပေနပါမည္။အျပာေရာင္ဧရိယာထဲ က်ေနတဲ့ေနရာအတြက္GPSနဲ႔တိုင္းလို႔ရလာတဲ့ heightကိုLocal Goeid Difference တန္ဖိုးနဲ ႔ ထပ္ေပါင္း ေပးမွ အျမင့္ေပ (Elevation) အမွန္ကိုရလာမယ္။ အနီေရာင္ ဧရိယာထဲ က်ေနတဲ့ေနရာအတြက္ GPS နဲ႔ တိုင္းလို႔ရလာတဲ့height ကို Local Geoid Difference တန္ဖိုးနဲ ႔ ျပန္ႏုတ္ ေပးမွ အျမင့္ေပ (Elevation) အမွန္ကို ရလာမယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ အတြက္ Local Geoid ႏွင့္ WGS 1984 Elipsoid လက္ေတြ႕မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံ အတြက္ WGS84 Geoid နဲ႔ Local Geoid Difference ဘယ္ေလာက္မွာ ရွိေနသလဲ။ Panama Canal ရဲ႕ ထူးျခားခ်က္ အတၱလႏိၱတ္ နဲ႔ ပစိဖိတ္ သမုဒၵရာ တို႔ကို ဆက္ထားတဲ့ ပနားမား ေရလက္ၾကား မွာ ပင္လယ္ေရ အျမင့္ေပ ကြာျခားမႈ ေတြရွိေနတယ္။ပင္လယ္ႏွစ္ခုအျမင့္ေပကြာျခားမႈဘယ္ေလာက္ရွိသလဲ။အဲဒီပင္လယ္ႏွစ္ခုၾကားက ေတာင္ကုန္းကိုအျမင့္ေပတိုင္းတဲ့အခါမွာ၊အျမင့္ေပကိုဘယ္ ပင္လယ္ေရမ်က္ႏွာျပင္ကေနယူၿပီးေတာ့ တိုင္းမွာလဲ။ ဘာေၾကာင့္လဲ။ Basic GIS Training 57 4.3.Map Projection ကၽြႏု္ပ္တို႔ေနထိုင္ေနေသာတကယ့္ကမာၻႀကီးက3Dမ်က္ႏွာျပင္အေနအထားျဖင့္လုံးဝန္းၿပီးတည္ရွိ ေနပါသည္။Projectionဆိုသည္မွာထိုလုံးေနေသာကမာၻႀကီး၏မ်က္ႏွာျပင္ကို ၊အျပားပုံရွိေနေသာ2D မ်က္ႏွာျပင္ေပၚသုိ႔ေျပာင္းလဲေရးဆြဲျခင္းProcessျဖစ္ပါသည္။နမူနာနဲ ႔ေျပာျပရလွ်င္ လိေမၼာ္သီးတစ္လုံးကို အခြံကိုခြာၿပီး၊စားပြဲေပၚတြင္ထိုအခြံကိုျပားကပ္ေနေအာင္ဖိကပ္ထားသကဲ့သို႔အျဖစ္မ်ဳိးျဖစ္ပါမည္။ C:\OSGeo4W64\apps\qgis-dev\globe\world.tif ထိုကဲ့သို႔ 2D မ်က္ႏွာျပင္ေပၚ ျပန္ၿပီးေတာ့ ေျပာင္းလဲေရးဆြဲေသာ အခါတြင္ အဓိကအားျဖင့္ နည္း (၃) နည္းႏွင့္ ေရးဆြဲႏိုင္သည္။ ထိုနည္း ၃ နည္းကို ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖၚျပထားသည္။ 4.4.အဓိက Projection အမ်ဳိးအစားမ်ား အဓိကအုပ္စုႀကီး၃ခုရွိၾကပါတယ္။ေအာက္မွာျပထားတာကTangentနဲ႔Secantအမ်ဳိးအစားေတြ ပါဝင္တယ္။ ကမာၻရဲ႕မ်က္ႏွာျပင္ ကို အျပားမ်က္ႏွာပင္ပုံရွိတဲ့ (2 D surface) ဆလင္ဒါ ၃ မ်ဳိးေပၚမွာ ျပန္ၿပီးေတာ့ ေရးဆြဲတဲ့နည္းျဖစ္ပါတယ္။ေအာက္ကပုံေတြ မွာလိုမ်ဳိးကမာၻ႔မ်က္ႏွာျပင္ေနရာမ်ားကိုအေနအထား ပုံစံအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ ႔ ထိထားၾကတယ္။ 4.4.1.Cylidrical Projection ဆလင္ဒါပုံ မ်က္ႏွာျပင္ေပၚ ကဲ့သို႔ ေျပာင္းျခင္း။ MIMU Capacity Building Training 58 ဆလင္ဒါပုံအေထာင္လိုက္ထားၿပီးေတာ့သုံးမယ္ဆုိရင္ထိတဲ့ အမွ တ္ကequatorပတ္ပတ္လည္ တေလွ်ာက္ေလုံး ျဖစ္မယ္။ Equator တေလွ်ာက္လုံးအတြက္မွန္မယ္၊ အထက္နဲ႔ ေအာက္ပိုင္း (North Pole, South Pole) ကိုသြားေလေလ Distortion မ်ားလာေလေလ ျဖစ္တယ္။ ပုံ(၆) Linear Projection တြင္ ေတြ႕ရေသာ ျမန္မာႏိုင္ငံ ႏွင့္ အနီးပတ္ဝန္းက်င္ ႏိုင္ငံမ်ားပုံ TransverseMercatorမွာက်ေတာ့ဆလင္ဒါကို အလွဲလိုက္ထားတာ။ဒါဆိုရင္ထိတဲ့အမွတ္က Longitudeမ်ဥ္းတစ္ခုခုရဲ႕တစ္ေလွ်ာက္လုံး ျဖစ္မယ္။ဒီနည္းကေတာင္ေျမာက္ရွည္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြအတြက္ပိုသင့္ေလ်ာ္မယ္။ ဆလင္ဒါကို အေစာင္းလိုက္ထားၿပီးသုံးရင္ Oblique Mercator ျဖစ္လာမယ္။ 4.4.2.Conic Projection ေရစစ္ပုံ ကဲ့သို႔ ကမာၻ႔မ်က္ႏွာျပင္ေပၚ ေျပာင္းျခင္း။ ထိတဲ့အမွတ္က ေဘးေစာင္းေနရာ၊ ဥပမာ။AlbersEqualArea,Lambert Basic GIS Training 59 Conformal Conic. Good for East-West land areas ပုံ(ရ) ဧရိယာတူေသာ Image တစ္ခု Linear Projection ႏွင့္ Conic Projection တို႔တြင္ ကြာျခားပုံ 4.4.3.Planner Projection ဇေကာပုံမ်က္ႏွာျပင္ေပၚကဲ့သို ႔ေျပာင္းျခင္း။ကမာၻ႔မ်က္ႏွာျပင္ႏွင့္ထိတဲ့ အမွတ္ေနရာတမွတ္တည္းျဖစ္ၿပီး၊ ထိေသာပုံစံက အမ်ဳိးမ်ဳိး ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ထိ႐ုံသာထိ တယ္။ အဲဒီေတာ့Tangentထိေနတဲ့ေနရာေလးကပိုမွန္တယ္။အဲဒီေနရာနဲ ႔ေဝးေလDistortionမ်ားလာေလ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ Lambert Azimuthal Equal Area. Good for global views. MIMU Capacity Building Training 60 PlannerProjectမွာမွေနာက္တမ်ဳိးကကမာၻ႔မ်က္ႏွာျပင္အထဲကို ျဖတ္သြားတဲ့ Secantပုံမ်ဳိးနဲ႔လည္း ေဖၚျပလို႔ ရႏိုင္ပါတယ္။ 4.4.4.Secant Projection ႏွင့္ Tangent Projection အမ်ဳိးအစား အထက္ကအဓိကProjection၃မ်ဳိးကိုပဲ ထပ္ၿပီး ကြန္႕လိုက္တာကကမာၻကို(Tangent)ထိ႐ုံမဟုတ္ဘဲ အခ်ဳိ ႕ေနရာေတြမွာDistortionကိုပိုနည္းသြားေအာင္ဆိုၿပီးေတာ့ Projectionplaneကို(Secant)ကမာၻ ႔အတြင္းထဲကို နည္းနည္း ျဖတ္သြားတယ္။ဒီေတာ့ကာျဖတ္သြားတဲ့မ်က္ႏွာျပင္နဲ ႔ကမာၻ မ်က္ႏွာျပင္တို႔ထိေနတဲ့ေနရာ၂ခုရွိလာမယ္။အဲဒါကိုStandard parallel မ်ဥ္းလို႔လည္း ေခၚပါတယ္။ 4.5.Standard Parallel StandardParallelလိုင္းဆိုတာကမာၻကိုSecantနည္းနဲ ႔ ျဖတ္သြားတဲ့ProjectionPlaneေနရာရဲ ႕အေပၚမ်ဥ္းနဲ႔ ေအာက္ မ်ဥ္းတို႔ရဲ႕Latitudeတည္ေနရာတန္ဖိုးကို ဆိုလိုတာပါ။အမ်ားအားျဖင့္Secantအတြက္Latitudeမ်ဥ္း ၂ခုရွိၾကတည္။ConicProjectionအမ်ဳိးအစားမွာ သုံးၾကတာမ်ားပါတယ္။Costomizedprojectionမ်ားတြင္ အမ်ားအားျဖင့္ကိုယ္ေရးဆြဲမည့္ေျမပုံ၏အထက္နဲ ႔ေအာက္ အနားတို႔ကို ျခဳံငုံမိေစရန္StandardParallelမ်ဥ္းေၾကာင္းကို ေနရာ ေရြ႕ေျပာင္းကာ အသုံးျပဳ ေလ့ရွိၾကတယ္။ 4.6.Central Meridian သို႔မဟုတ္ Prime Meridian Projectionတစ္ခုရဲ ႕PrimeMeridianလိုင္းဆိုတာ၎Projectionရဲ႕Centerအေနနဲ ႔သုံးထားတဲ့ ေဒါင္လိုက္ ရွိေသာ Longitude မ်ဥ္း တည္ေနရာ တန္ဖိုးကိုေျပာတာပါ။ ဒီ Longitude မ်ဥ္းရဲ ႕ ဘယ္ ဘက္နဲ႔ ညာဘက္ျခမ္းမွာအခ်ဳိးညီညီေျမပုံေတြ ျဖစ္ေနပါမယ္။အမ်ားအားျဖင့္CentralMeridianမ်ဥ္းေၾကာင္း တစ္ခုပဲရွိပါတယ္။ Basic GIS Training 61 ပုံ(၈) Albers Equal Area တြင္ ေတြ ႕ရေသာ ျမန္မာႏိုင္ငံ ႏွင့္ အနီးပတ္ဝန္းက်င္ ႏိုင္ငံမ်ားပုံ (Central Meridian အတြက္96 Degree Longitude ကိုအသုံးျပဳထားပါသည္) ပုံ(၉) Lambert Conformal Conic တြင္ ေတြ႕ရေသာ ျမန္မာႏိုင္ငံ ႏွင့္ အနီးပတ္ဝန္းက်င္ ႏိုင္ငံမ်ားပုံ (Central Meridian အတြက္96 Degree Longitude ကိုအသုံးျပဳထားပါသည္) 4.7.Cartographic Projection Library MIMU Capacity Building Training 62 QGISတြင္projectionတစ္ခုမွအျခားတစ္ခုသို႔ေျပာင္းႏိုင္ရန္အတြက္free andopensourcesoftwareတစ္ခုျဖစ္ေသာPROJ.4-Cartographic ProjectionsLibraryကိုအသုံးျပဳထားပါသည္။QGISတြင္လူအမ်ား သိထားၿပီးေသာprojectionေပါင္း၂၇၀၀ခန္ ႔ကိုအျပန္အလွန္ေျပာင္းလဲေပးႏိုင္ပါသည္။PROJ.4 အေၾကာင္းကိုအေသးစိတ္ ထပ္မံ ေလ့လာခ်င္ပါကhttp://trac.osgeo.org/proj/တြင္ ဆက္လက္ ေလ့လာႏိုင္ပါသည္။ 4.8.Coordinate System 4.8.1.Geographic Coordinate CoordinateSystemဆိုတာကေျမပုံတစ္ခုထဲမွာပါဝင္ေနတဲ့အမွတ္မ်ား၊အရာဝတၳဳမ်ားရဲ႕အလ်ား၊အနံ၊ အျမင့္၊X,Y,Zတည္ေနရာမ်ားကိုတိက်စြာေဖၚျပဖို႔ရန္ အတြက္ဂဏန္းယူနစ္တစ္ ခုျဖင့္အသုံးျပဳ ေရးဆြဲထားတဲ့ အတိုင္းအတာစနစ္ကိုဆိုလိုပါသည္။ဥပမာအားျဖင့္X(အလ်ားလိုက္္)ေရြ ႕လ်ားေသာ အတိုင္းအတာအတြက္ေလာင္ ဂ်ီတြ ဒ္(Longitude)မ်ဥ္းတန္ဖိုးႏွင့္Y(ေဒါင္လိုက္)ေရြ႕လ်ားေသာ အတိုင္းအတြ က္လတၱီတြဒ္ (Latitude)မ်ဥ္းတန္ဖိုးတို႔ကိုဒီဂရီစနစ္မ်ားျဖင့္ေဖၚျပထားေသာGeographic CoordinateSystemစနစ္ကဲ့သို႔မ်ဳိးျဖစ္ပါသည္။ထို GCSစနစ္တြင္အမွတ္တစ္ခု၏တည္ေနရာကို ေဖၚျပသည့္အခါထိုအမွတ္ေပၚတြင္က်ေရာက္ေနေသာLatitudeႏွင့္Longitudeမ်ဥ္းတို႔၏Coordinate တန္ဖိုးမ်ားျဖင့္ ေဖၚျပၾကပါသည္။ တိုင္းတာေသာယူနစ္ႏွင့္အသုံးျပဳထားေသာDatumေပၚမူတည္ၿပီး၊CoordinateSystemအမ်ဳိးအစားကို အဓိက အုပ္စုႀကီး ၂ ခု ခြဲျခားထား ပါသည္။ ၎တို ႔မွာ •Geographic Coordinate System အုပ္စု ႏွင့္ •Projected Coordinate System အုပ္စုတို ႔ ျဖစ္ၾကပါသည္။ 4.9.Geographic Coordinate System (GCS) အုပ္စု ဒီGCSGroupထဲမွာအဓိကေျမပုံကိုLatitude/Longitudeျဖင့္တစ္ကမာၻလုံးကိုေဖၚျပဖို႔ရန္ အတြက္ အသုံးျပဳၾကသည္။၎တြင္ Distortionမ်ားပါရွိေသာေၾကာင့္ေျမပုံ၏အတိုင္းအတာ(အလ်ား၊ဧရိယာ စသည္ျဖင္႔) ကို တိုက္႐ိုက္ တြက္ခ်က္ျခင္း အတြက္ သုံးေလ့ မရွိေပ။ အခ်ဳိ ႕ေသာ GIS software မ်ားတြင္ GCS စနစ္ကိုအသုံးျပဳထားေသာ ေျမပုံေပၚတြင္ဧရိယာကိုတိုက္ ႐ိုက္တြက္ခ်က္ႏိုင္ရန္အတြက္ featureမ်ားအပို ထည့္သြင္းထားပါသည္။ Basic GIS Training 63 ပုံ(၁၀) Geographic Projection (Linear projection) တြင္ ျမင္ေတြ ႔ရေသာ ကမာၻ၏ ေျမပုံ GeographicCoordinateSystemထဲမွာရွိတဲ့Projectionစာရင္းမ်ားအျပည့္အစုံကိုQGISsoftware ထည့္သြင္းစဥ္ကပါလာေသာC:\ProgramFiles\QGISValmiera\share\epsg_csvထဲရွိpcs.csvဖိုင္တြင္ ေလ့လာ ၾကည့္႐ႈႏိုင္ပါသည္။ 4.10. Projected Coordinate System (PCS) အုပ္စု ဤPCSစနစ္တြင္ေျမပုံ၏အတိုင္းအတာကိုေဖၚျပဖို႔ရန္ႏွင္႔၊Localmapကိုေရးဆြဲေဖၚျပဖို ႔ရန္အတြက္ အသုံးျပဳၾကသည္။၎တြင္မိမိတို႔အသုံးျပဳထားေသာProjectionေပၚမူတည္ၿပီးေျမပုံ၏အတိုင္းအတာ ျဖစ္ေသာ အကြာအေဝး၊ ဧရိယာ စသည္တို႔ကိုတိုက္႐ိုက္ တြက္ခ်က္ျခင္း အတြက္အသုံးျပဳႏိုင္ပါသည္။ ProjectedCoordinateSystemအတြက္ Projectionစာရင္းအျပည့္အစုံကိုQGISsoftware ထည့္ သြင္းစဥ္ကပါလာေသာC:\ProgramFiles\QGISValmiera\share\epsg_csvထဲရွိpcs.csvဖိုင္တြင္ ၾကည့္႐ႈႏိုင္ပါသည္။ Equator N 50 0 N. Pole MIMU Capacity Building Training 64 ပုံ(၁၁) Albers Equal Area Projection တြင္ျမင္ေတြ ႔ရေသာ ကမာၻ၏ ေျမပုံ ပုံ(၁၂) Mollweide Equal Area Projection တြင္ျမင္ေတြ ႔ရေသာ ကမာၻ၏ ေျမပုံ ပုံ(၁၃) Sinusoidal Equal AreaProjection တြင္ ျမင္ေတြ ႔ရေသာ ကမာၻ၏ ေျမပုံ ပုံ(၁၄) Lambert Azimuthal Equal Area တြင္ျမင္ေတြ႔ရေသာ ကမာၻ၏ ေျမပုံ Basic GIS Training 65 4.10.1. Universal Transverse Mercator (UTM) System UTMမွာTransverseMercatorစနစ္ကို သုံးထားျခင္းျဖစ္ ၿပီး၊ဆလင္ဒါကို အလဲွလိုက္ထားၿပီးproject လုပ္ထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။UTMစနစ္တြင္ဇုန္ေပါင္း၆၀ခြဲျခားထားၿပီး၊ဇုန္တစ္ခုလွ်င္ဆလင္ဒါ တစ္ခုႏႈန္းျဖင့္အသုံးျပဳထားျခင္းျဖစ္ပါတယ္။UTMZoneတြင္ကမာၻ၏ေျမာက္ဘက္ျခမ္းႏွင့္ ေတာင္ဘက္ျခမ္းတို႔ကိုEquatorျဖင့္ထပ္မံခြဲျခားထားပါသည္။ထို႔ေၾကာင့္ကမာၻ၏ေတာင္ဘက္ျခမ္းႏွင့္ ေျမာက္ဘက္ျခမ္း တြင္ရွိေသာ ဇုန္မ်ား အတြက္Parameter တစ္စုံစီ သီးျခားစြာ ရွိၾကပါသည္။ အေရွ ႕ႏွင့္အေနာက္လားရာအတြက္ WestLongitude180°မွစၿပီး6°စီျခားၿပီးေဒါင္လိုက္ ရွည္လ်ားေသာဇုန္တစ္ ခုစီျဖင့္၊အေနာက္ဖက္ဇုန္နံပါတ္၁မွာစတင္ေရတြက္ကာ၊အေရွ ႕ဖက္East Longitude180°အထိကမာၻတစ္ ပတ္ ္(၃၆၀°)ကို ဇုန္အေရအတြက္ ေပါင္း60ျဖင့္ခြဲျခားထားပါသည္။ Norwayႏိုင္ငံနားရွိဇုန္နံပါတ္31၊32ႏွင့္ေျမာက္ဘက္ဆုံး၏ဇုန္နံပါတ္31မွ37မွာသာမန္ကဲ့သို႔ မဟုတ္ဘဲ ထူးျခားစြာ စိတ္ပိုင္းထားေၾကာင္း မွတ္သားရပါမည္။ ေတာင္ႏွင့္ေျမာက္လားရာအတြက္SouthLatitude80°မွစတင္ၿပီးဇုန္တစ္ခုလွ်င္8°က်ယ္ေသာ အလ်ားလိုက္ ရွည္လ်ားေသာအကၡရာဇုန္မ်ားျဖင့္သတ္မွတ္ပိုင္းျခားထားၿပီး၊ဇုန္ကိုအဂၤလိပ္အကၡရာ“C” ျဖင္႔စတင္ ေရတြက္ကာ၊ေျမာက္ဘက္အရပ္သို႔တိုးလာရာNorthLatitude84°အထိအဂၤလိပ္အကၡရာ “X”တြင္အဆုံးသတ္ၿပီး၊အကၡရာဇုန္ေပါင္း20ျဖင့္ထပ္မံခြဲျခားထားပါသည္။အထူးမွတ္သားရန္မွာ ေျမာက္ဘက္ဆုံးျဖစ္ေသာအကၡရာဇုန္“X”သည္12°က်ယ္ဝန္းၿပီး၊NorthLatitude80°မွ84° အထိရွိပါသည္။ထို႔ေၾကာင့္ ေဒါင္လိုက္ရွည္လ်ားသည့္အေရွ ႕အေနာက္ဇုန္နံပါတ္တစ္ခုခ်င္းစီအတြက္ ၊ အစိတ္ေပါင္း၂၀ျဖင့္ေတာင္ေျမာက္အတိုင္းျပန္ပိုင္းထားေသာအကၡရာဇုန္ေပါင္း၂၀ရွိသည္ဟု မွတ္ယူရပါမည္။ ပုံ(၁၅) UTM ဇုန္မ်ားကို ျပေသာပုံ MIMU Capacity Building Training 66 အဂၤလိပ္အကၡရာ“I”and“O”တို႔သည္ digitoneႏွင့္zeroတို႔ႏွင္႔ဆင္တူေနေသာေၾကာင္႔ ထည္ ႔သြင္းထားျခင္းမရွိပါ။ကမာၻ ေျမာက္ဘက္ျခမ္းအတြက္အကၡရာဇုန္အစမွာအဂၤလိပ္အကၡရာ“N” ပင္ျဖစ္ပါသည္။ “N” မတိုင္မီ လာေသာ အကၡရာတိုင္းသည္ ကမာၻ၏ ေတာင္ဘက္ျခမ္းတြင္ ရွိေနပါသည္။ UTMစနစ္တြင္NorthLatitude84°ႏွင့္SouthLatitude80°အတြင္းတြင္ တိုင္းထြာႏိုင္ရန္ သတ္မွတ္ထားသည္။ScaleFactorကို လည္းCentralMeridianတစ္ေလွ်ာက္တြင္0.9996တြင္ တစ္သမတ္တည္းျဖစ္ေနေအာင္ ထိန္းသိမ္းထားပါသည္။ထို႔ေၾကာင့္UTMစနစ္ကိုအသုံးျပဳပါက အတိုင္းအတာမ်ား ပိုမိုတိက်သည္ဟု ဆိုၾကျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဤ UTM စနစ္အရ ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ ကမာၻ၏ ေျမာက္ဘက္ျခမ္း ထဲတြင္ပါဝင္ၿပီး၊ အေရွ ႕အေနာက္ ဇုန္နံပါတ္ 46 ႏွင့္ 47 ႏွစ္ခု အတြင္းတြင္ က်ေရာက္ ေနၿပီး၊ ေတာင္ေျမာက္ အကၡရာဇုံ P ၊ Q ႏွင့္ R ထဲတြင္က်ေရာက္ ေနပါသည္။ေနရာေဒသတစ္ခုအတြက္က်ေရာက္ေနေသာဇုန္မ်ားကိုေခၚဆိုရာတြင္ေဒါင္လိုက္ ဇုန္နံပါတ္မ်ားႏွင့္အလ်ားလိုက္ အကၡရာဇုန္အမည္မ်ားကိုေပါင္းၿပီးထည့္သြင္းေခၚဆိုေလ့ရွိၾကပါသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ တနသာၤရီတိုင္း က်ေရာက္ေနေသာ ဇုန္သည္ UTM 47P ျဖစ္ပါသည္။ ပုံ(၁၆) UTM Zone မ်ားႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ က်ေရာက္ေနေသာ ပုံ UTM တြင္ အေရွ ႕အေနာက္ Coordinate မ်ားကို Easting ႏွင့္ Northing တန္ဖိုးမ်ားျဖင့္ ေဖၚျပထားပါသည္။ Eastingဆိုတာကအေရွ႕အေနာက္(XCoordinate)အတြက္ တိုင္းတာေဖၚျပဖို႔ျဖစ္ၿပီး၊ ဇုန္တစ္ခုခ်င္းစီအတြက္EastingCoordinateစမွ မွာ၎ဇုန္၏CentralMeridianမ်ဥ္း၏အေနာက္ဘက္ မီတာ500,000ကြာေဝးေသာ(၎ဇုန္၏အေနာက္ဘက္အရပ္အျပင္ ဘက္ )အမွတ္တစ္ေနရာမွစတင္ ၿပီး အေရွ ႕ဘက္သို ႔တိုးလာေလဂဏန္းတိုးၿပီးႀကီးလာေလျဖစ္ပါသည္။GPSတြင္Eastingတန္ဖိုးကို အမ်ားအားျဖင့္ ဂဏန္း ၆ လုံးျဖင့္ ျပေလ့ရွိသည္။ UTMတြင္ေတာင္ေျမာက္(YCoordinate)မ်ားကိုNorthingတန္ဖိုးျဖင့္ေဖၚျပထားပါသည္။Northing ဆို တာကေတာင္ေျမာက္Coordinateအတြက္တိုင္းတာေဖၚျပဖို႔ျဖစ္ၿပီး၊ကမာၻ၏ေတာင္ဘက္ျခမ္း က်ေသာ ဇုန္မ်ားအတြက္ Equator ၏ ေတာင္ဘက္meter ဆယ္သန္း 10,000,000 ေဝးေသာ ေနရာ (80° SouthLatitudeနား)မွစတင္ၿပီး၊ကမာၻ႕ေျမာက္ဘက္ျခမ္းက်ေသာဇုန္မ်ားအတြက္ Equatorတြင္ စတင္ ၿပီး၊ေျမာက္ဘက္သို႔တိုးသြားေလဂဏန္းႀကီးလာေလျဖစ္ပါသည္။GPSတြင္Northingတန္ဖိုးကို အမ်ားအားျဖင့္ ဂဏန္း ၇ လုံးျဖင့္ ျပေလ့ရွိသည္။ Basic GIS Training 67 ဥပမာဇုန္46အတြက္CentralMeridianသည္ 93° ျဖစ္ၿပီး၊ ဇုန္ 46 အတြက္ Easting Coordinate စမွတ္သည္93°မ်ဥ္း၏အေနာက္ဘက္မီတာ ၅၀၀,၀၀၀ကြာေဝးေသာေနရာတြင္ စတင္ ပါသည္။ကမာၻ၏ေျမာက္ဘက္ျခမ္းအတြက္ Equatorနားရွိအမွတ္တြင္Northingတန္ဖိုးကို စတင္ ပါသည္။ ကမာၻ၏ ေတာင္ဘက္ျခမ္း အတြက္ Equatorနားရွိအမွတ္တြင္Northingတန္ဖိုးကို စတင္ပါသည္။ အဲဒီEastingနဲ႔Northingတို႔စတင္တဲ့အမွတ္ ကိုFalseEasting,FalseNorthingဟုလည္း ေခၚဆိုပါေသးသည္။ထိုကဲ့သို႔ေသာစမွတ္ မ်ားသည္ကမာၻ၏ေျမာက္ဘက္ျခမ္းႏွင့္ ေတာင္ဘက္ျခမ္းႏွင့္ဇုန္၆၀စလုံးအတြက္ အသီးသီးစီရွိၾကပါသည္။ထို႔ေၾကာင့္UTM ကိုသုံးၿပီးCoordinateကိုေရးမွတ္၊ေပးေဝ၊ ေျပာဆိုရာတြင္မည့္သည့္ဇုန္ထဲမွာ က်ေရာက္ေနသလဲဆိုတာကိုပါ ေရးသား၊ ေပးေဝ၊ ေျပာဆိုရပါမည္။အတိုင္းအတာျပဳလုပ္ရာတြင္ Errorမ်ားနည္းေစရန္အတြက္ဇုန္ငယ္မ်ားအျဖစ္ စိပ္ပိုင္းၿပီး တြက္ခ်က္ ျပဳလုပ္ထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ၎တို႔ႏွင့္ သက္ဆိုင္ေသာ ဇုန္ကို အသုံးျပဳၿပီး အတိုင္းအတာကို တြက္ခ်က္အသုံးျပဳသင့္ပါသည္။ ဇုန္ငယ္တစ္ခုတည္းကိုသုံးၿပီးဇုန္ျပင္ပတြင္က်ေရာင္ေနေသာဧရိယာမ်ားကိုတြက္ခ်က္ျပဳလုပ္ျခင္းကို ျဖစ္ႏိုင္သမွ် ေရွာင္ရွားသင့္ပါသည္။ UTM အေၾကာင္းကို ထပ္မံသိခ်င္ပါ က ေအာက္ပါ လင့္မ်ားတြင္ ဆက္လက္ဖတ္ ႐ႈႏိုင္ပါသည္။ http://www.dmap.co.uk/ll2tm.htm http://www.dmap.co.uk/utmworld.htm http://geokov.com/education/utm.aspx 4.11. Trade-off between projection transformation ေကြးေနတဲ့မ်က္ႏွာျပင္ကိုျပားေနတဲ့မ်က္ႏွာျပင္ေပၚျပန္ဆြဲတဲ့အခါမွာဘယ္လိုမွအမွန္မရွိႏိုင္ပါဘူး။ အရႊဲ ႕အေစာင္းေတြျဖစ္ၿပီးDistortionေတြဝင္လာတယ္။အကြာအေဝး၊လားရာ၊ပုံပန္းသဏၭာန္၊ အက်ယ္အဝန္းစတဲ့အတိုင္းအတာအကုန္လုံးကိုတခါတည္းမွန္ေနေအာင္ ျပန္လိုခ်င္လို႔မရေတာ့ပါဘူး။ ကိုယ္လိုခ်င္တဲ့အတိုင္းအတာမ်ားျဖစ္တဲ့distance,direction,shape,areaထဲကအတိုင္းအတာ မွန္ကန္မႈျပန္ရေအာင္ ၊တစ္ႀကိမ္လွ်င္တစ္ခုကိုသာေရြးခ်ယ္ႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။တစ္ခုကိုေရြးၿပီး အမွန္ရရွိရန္ တြက္ခ်က္လိုက္လွ်င္က်န္တဲ့ အတိုင္းအတာေတြကေတာ႔ မမွန္ေတာ႔ဘဲ Trade-off ေတြေတာ႔ ရွိပါတယ္။ 4.11.1. Maintain Distance results in distortion of shape, area and direction 4.11.2. Maintain Area results in distortion of distance, direction and shape 4.11.3. Maintain Shape results in distortion of distance, direction and area MIMU Capacity Building Training 68 4.11.4. Maintain Direction results in distortion of distance, shape and area Distance ကို maintain လုပ္ေပးထားတဲ့ projection အမ်ဳိးအစား ေတြကေတာ့ •Equirectangular—distances along meridians are conserved •Plate carrée—an Equirectangular projection centered at the equator •Azimuthal equidistant—distances along great circles radiating from centre are conserved •Equidistant conic •Sinusoidal—distances along parallels are conserved •Werner cordiform distances from the North Pole are correct as are the curved distance on parallels •Soldner •Two-point equidistant: two "control points" are arbitrarily chosen by the map maker. Distance from any point on the map to each control point is proportional to surface distance on the earth. Area ကို maintain လုပ္ေပးထားတဲ့ projection အမ်ဳိးအစား ေတြကေတာ့ •Gall orthographic (also known as Gall–Peters, or Peters, projection) •Albers conic •Lambert azimuthal equal-area •Lambert cylindrical equal-area •Mollweide •Hammer •Briesemeister •Sinusoidal •Werner •Bonne •Bottomley •Goode's homolosine •Hobo–Dyer •Collignon •Tobler hyperelliptical •Snyder’s equal-area polyhedral projection, used for geodesic grids. 4.12.Map Scale စေကးဆိုတာ ကေတာ့ " ေျမပုံေပၚမွာ ေရးဆြဲ ထားသည့္၁ ယူနစ္ အကြာအေဝး အတိုင္းအတာ တစ္ခုသည္ ေျမျပင္ေပၚတြင္အကြာအေဝးဘယ္ေလာက္ကို ကိုယ္စားျပဳထားပါသည္ "ဆို တဲ့အကြာအေဝး အတိုင္းအတာတို ႔ဆက္စပ္ပုံကို စနစ္တက်ေဖၚျပျခင္းပင္ျဖစ္ပါသည္။ထိုကဲ့သို႔စနစ္က်တဲ့ နည္းနဲ ႔ ေျမပုံေပၚမွာ စေကးကိုက္ ေရးဆြဲထားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကမာၻၾကီးကို စေကးကိုက္ ခ်ဳံ႕၊ ခ်ဲ႕ ျခင္း MapScaleဆိုတာတကယ္တမ္းေတာ့ကမာၻၾကီးကို စနစ္တက်ဘယ္ႏွစ္ဆခ်ဳံ ႕ၿပီးေတာ့ဆြဲထားတာလဲ ဆိုတာကိုေျပာတာ။ေျမျပင္ေပၚက၁ေပကို ေျမပုံေပၚမွာ ၁ ေပႏႈန္း အတိုင္းအတာနဲ ႕ ဲ အရွိအတိုင္း စေကးမခ်ဳံ႕ပဲနဲ႔ျပန္ေရးဆြဲလို႔႔ရွိရင္ကမာၻလုံးအရြယ္ ေလာက္ရွိတဲ့ စကၠဴ လိုမွာေပါ့။  Basic GIS Training 69 4.12.1.Bar Scale BarScaleဆိုတာကေျမပုံႏွင့္ေျမျပင္တို႔အၾကားအတိုင္းအတာဆက္စပ္ပုံကိုေျမပုံေပၚတြင္ဘား အစိတ္ေတြနဲ ႔ ကိုယ္စားျပဳၿပီး ေဖၚျပထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ 4.12.2.Verbal Scale VerbalScaleဆိုတာကေျမပုံေပၚရွိ၁ယူနစ္ႏွင့္၎ကိုယ္စားျပဳထားေသာေျမျပင္ေပၚရွိ ယူနစ္ပမဏ အတိုင္းအတာ ကို ညီမွ်ျခင္း ျဖင့္ ေဖၚျပထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဥပမာ 1 inch = 1 mile၁ လကၼ ၁ မိုင္၊ ၁ လကၼ ၄ မိုင္ စသည္တို႔ ျဖစ္သည္။ 1:1mဆိုသည္မွာေျမပုံေပၚမွာရွိေနသည့္၁လက္မသည္ေျမျပင္ေပၚတြင္လက္မေပါင္း၁သန္းႏွင့္ ညီမွ်ေၾကာင္းကို ဆိုလိုပါသည္။ 4.12.3.Fractional Scale FractionalScaleဆုိတာကေျမပုံေပၚတြင္ရွိသည့္၁ယူနစ္၏အခ်ဳိးႏွင့္ေျမျပင္ေပၚတြင္ ၎ကိုယ္စားျပဳထားေသာ အတိုင္းအတာတို႔၏ အခ်ဳိးကို ေဖၚျပသည္။ 1 : 63,360(unitless) 4.12.4.Large Scale vs.Small Scale အသုံးျပဳမည့္ ရည္ရြယ္ခ်က္ေပၚ မူတည္ၿပီး ေျမပုံကို စေကး အမ်ဳိးမ်ဳိးျဖင့္ ေရးဆြဲ ႏိုင္ပါသည္။ Large Scale သည္ ပို၍ (အေသးစိတ္) အႏုစိတ္ၿပီး၊ small scale သည္ပုိ ၍ ေယဘုယ် ဆန္သည္။ ဥပမာ။ Detail City Map : large scale Scale Largest Scale1:10,000 1:25,000(Local scale) 1:50,000(Local scale) 1:100,000(Regional scale) 1:250,000(Regional scale) 1:1 million 1:2.5 million 1:5 million Smallest Scale1:10 million Bar scale Fractional Scale MIMU Capacity Building Training 70 World Map : small scale 4.13.QGIS တြင္ Projection မ်ား အျပန္အလွန္ ေျပာင္းၾကည့္ျခင္း 4.13.1. Layerpaneထဲကို Projectionေျပာင္းခ်င္ေသာLayerထည့္ ထားလိုက္ပါ။ထိုLayer၏လက္ရွိ CoordinateReferenceSystemကိုသိခ်င္ပါကPropertiesGeneraltabမွာCoordinate reference system ဆိုတဲ့ အပိုင္းေလး ပါေနလိမ့္မည္။ EPSG code နံပါတ္ႏွင့္ projection အမည္ကို ေတြ႕ရပါမည္။ အဲဒီEPSGcodeနံပါတ္ကဘယ္လို ေပးထားတာလဲ ?GeodesySubcommittee of OGP's (International Association of Oil and Gas Producers) Geomatics Committeeဆိုတဲ့အဖြဲ႕ကလုပ္ေပးထားတာ။တရားဝင္ ဆိုဒ္က http://www.epsg.org/http://www.epsg-registry.org/မွာprojection အသစ္ေတြကိုparameterေတြႏွင့္တကြ စာရင္းသြင္းတင္ျပႏိုင္တယ္။အရင္ register လုပ္ စာရင္းသြင္းတဲ့ system အမည္ကို နံပါတ္ အစဥ္လိုက္ တပ္ထားတာ။ code နံပါတ္နဲ ႔ projection နာမည္နဲ႔ တြဲမွတ္ထားသင္႔ပါတယ္။ QGIS က ဒီ projection database/parameterေတြကိုအခမဲ့နဲ ႔ ယူသုံးထား ပါတယ္။ free software ေတြကို ျပန္လည္ အသုံးခ်ရန္အတြက္၎တို႕ရဲ႕TermsofUseကိုနမူနာယူစရာေလ့လာဖတ္ ရႈၾကည့္ႏိုင္ ပါတယ္ ။http://www.epsg.org/TermsOfUse 4.13.2. ထုိ Layer အမည္ ေပၚကို Right-click  Save as ေရြးၿပီး ႏွိပ္ေပးလိုက္ပါ။ ဒီေနရာမွာဒီလိုမ်ဳိးfileတစ္ခုကိုSaveasလုပ္ျခင္းသည္GISေဒတာကိုဖိုင္အသစ္တစ္ခုအေနျဖင့္ ေျပာင္းၿပီး Save လုပ္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ 4.13.3. ေပၚလာေသာ Save vector layer as ဆိုတဲ့ window ထဲမွာ ေျပာင္းခ်င္ေသာ File format ကို ESRI Shape file ဟုေရြးထားေပးလိုက္ပါ။ 4.13.4. Save as မွာ သိမ္းမည့္ ေနရာကို Browse လုပ္ေပးၿပီး Layer အသစ္နာမည္ ကိုရုိက္ထည့္ ေပးလိုက္ပါ။ ဒါဟာ QGIS မွ GIS file မ်ားကို Export ျပဳလုပ္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ Large Scale Mapping ဆိုတာ ဒီမွာေျပာတဲ့ large scale ဆိုတာက ေနရာေဒသ တစ္ခုကို ပိုမို၍ အေသးစိတ္ေရးဆြဲျခင္းကို ဆိုလိုျခင္းသာ ျဖစ္ၿပီး၊ ဧရိယာ အက်ယ္ႀကီးကို ေရးဆြဲသည္ဟုမဆိုလိုေပ။ Basic GIS Training 71 ဒီအခန္းၿပီးရင္စာဖတ္သူသည္QGISထဲကို GISေဒတာေတြImport၊Exportလုပ္နည္း အကုန္တတ္သြားပါၿပီ။ ဒါေလးမ်ား၊ ဘာမွ မခက္ဘူး။(^_^) 4.13.5. CRS မွာ ေျပာင္းမည့္ projection ကို ေရြးေပးရန္ အတြက္Browse ကို ႏွိပ္ေပးပါ။ 4.13.6. ေပၚလာေသာCoordinateReferenceSystemSelectorထဲကCoordinatereferencesystems of the world စာရင္းေတြထဲကUniversal Transverse Mercator (UTM) ဆိုတဲ့ အထိရွာ လိုက္ပါ။ 4.13.7. ေခါင္းစဥ္ကို အက်ယ္ ခ်ဲ႕ၾကည့္ၿပီး WGS 84 / UTM zone 47NEPSG:32647 ဆိုတာကိုေရြးေပးၿပီး OK ကိုႏွိပ္လိုက္ပါ။ အကယ္၍သာဒီေနရာမွာUTMZone46Nသို႔ေျပာင္းမည္ဆို္ပါကWGS84/UTMzone46N EPSG:32646 ဆိုသည္ကို ေရြးေပးၿပီး OK ကိုႏွိပ္ေပးရမည္ ျဖစ္ပါသည္။ MIMU Capacity Building Training 72 4.13.8. အဲဒီေနာက္ OK ကိုႏွိပ္လုိက္လွ်င္ Layer အသစ္သည္ projection ေျပာင္းၿပီး ျဖစ္ေနပါမည္။ 4.13.9. ဒီေနရာမွာ ကုိယ္ေျပာင္းခ်င္တဲ့ projection system ရဲ့EPSG နံပါတ္ကိုသိထားလွ်င္ လုပ္ရကိုင္ရတာ ပို၍ အဆင္ေျပ လြယ္ကူပါမည္။ကိုယ္သုံးမယ့္ ဧရိယာ အတြက္သိပ္မ်ားမ်ား စားစား မရွိပါဘူး။ 4.13.10.WorldGCSWGS84ကိုျပန္ေျပာင္းခ်င္ရင္EPSG:4326ကိုေရြးေပးလိုက္ပါ။Filterမွာ စမ္း႐ိုက္ၾကည့္ၿပီး ေျပာင္းၾကည့္လိုက္ပါ။ 4.13.11.ျမန္မာ အတြက္ Albers Equal Area ကိုေျပာင္းၾကည့္ပါ။ 4.13.12.Menu bar  Setting  Custom CRS 4.13.13.CustomProjectionတစ္ခုျပဳလုပ္ၾကည့္ပါ။CRS၏Parameterကို Editျပဳလုပ္ၿပီးStandard Parallel,CentralMeridianမ်ားေျပာင္းလဲၾကည့္လိုက္ပါ။ဒီေနရာမွာအဂၤလန္ကဂရင္းနစ္အရပ္ကို Central meridian အျဖစ္မထားဘဲ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ တည္ေနရာႏွင့္ ကိုက္ညီမႈ ရွိေအာင္ Central meridian လိုင္းကို East Longitude 96° တြင္ ေရြးေပးၾကည့္လိုက္ ပါ။ Standardparallelမ်ားကိုလည္းျမန္မာႏိုင္ငံ၏အက်ယ္အဝန္းကိုၿခံဳမိသြားေအာင္ ေတာင္ဘက္စြန္း NorthLatitude10° ႏွင့္ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ေျမာက္ဘက္စြန္းျဖစ္ေသာNorthLatitude28.5°ဝန္းက်င္ကို ထည့္ေပးလိုက္ပါ။ Coordinate မ်ား၏ စမွတ္အတြက္ North Latitude 10° ကိုထည့္ ေပးလိုက္ပါ။ Basic GIS Training 73 ထည့္သြင္းရမည့္ convention မွာ Lat 1 = 10, Lat_2 = 28.5, Lat_0 = 10, Lon_0= 96, MIMU Capacity Building Training 74 4.14.Assignment ေပးထားတဲ့Referenceစာအုပ္ထဲကOF90-284.pdfမွာProjectionအေၾကာင္းစာတမ္းကို အနည္းငယ္ ၿခံဳငုံမိေအာင္ ဖတ္႐ႈရန္။ ကမာၻ႔ေျမပုံမ်ားရဲ ႕ ပုံပန္းသဏၭာန္္ကိုၾကည့္ၿပီး သုံးထားတဲ့ Projection အမည္ ကိုေျပာလို႔ရႏိုင္ မလား။ 4.14.1.Myanmar map sizesin different scale ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ေျမပုံကို စာရြက္အျပည့္ျဖင့္ေရးဆြဲရာတြင္ဘယ္ႏွစ္ဆခ်ဳံ႕ၿပီးေရးဆြဲထားသနည္း။ မိမိကိုယ္တိုင္ ေရးဆြဲၿပီး၊ ေအာက္ပါ ကြက္လပ္တြင္ လိုအပ္ေနေသာ စေကးကို ျဖည့္ေပးပါ။ Paper SizeMap Scale (ျဖည့္ပါ) A41: 10 m ? A3 A2 A1 A0 Myanmar Datum 2000 ၏ အဓိက Parameter မ်ားကို ေဖၚျပပါ။ Basic GIS Training 75 5.GIS ေဒတာမ်ားျဖင့္ ကစားၾကည့္ျခင္း 5.1.Query ကိုအသုံးျပဳၿပီး Attribute မ်ားကို Filter လုပ္ျခင္း QueryဆိုတာကGISေဒတာထဲမွာပါရွိတဲ့informationေတြအကုန္လုံးထဲကကိုယ္လိုခ်င္တဲ့ အခ်က္ေလးကိုပဲ (selectiveinformation)လွမ္းၿပီးေတာ့ထုတ္ႏုတ္အသုံးျပဳတာကိုဆိုလိုပါတယ္။ ဘယ္လိုထုတ္သလဲဆိုေတာ့databaseruleတစ္ခုနဲ ႔သတ္မွ တ္ၿပီးေတာ့ ထုတ္ပါတယ္။အေျခခံထားတဲ့နည္း ကေတာ့ SQL database ကို SQL query command ေခၚ expression ေတြနဲ႔ အေျခခံ ထားပါတယ္။ SQLcommandေတြအကုန္လုံးကိုအေျခခံကေနအေသးစိတ္ စတင္ ေလ့လာခ်င္သူအတြက္online resource ျဖစ္ေသာ http://www.w3schools.com/sql/တြင္ ဆက္လက္ေလ့လာ ႏိုင္ပါသည္။ GISDatabaseထဲတြင္ေဒတာေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာတည္ရွိေနႏိုင္ပါသည္။ဥပမာ၊ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ေက်းရြာမ်ားကိုထဲ့ထားေသာVillageGISdatabaseကဲ့သို႔ျဖစ္ပါမည္။ဤdatabaseထဲက(databaseကို မေျပာင္းလဲ၊ မထိခိုက္ေစပဲ )ကိုယ္အသုံးျပဳမည့္ၿမိဳ႕နယ္တစ္ခု ထဲတြင္ရွိေနေသာေက်းရြာမ်ားကိုသာRetrieve လုပ္ကာဆြဲထုတ္ၿပီး၊Analysisျပဳလုပ္ျခင္း၊ေျမပုံထုတ္လုပ္ျခင္းစသည္တို႔ျပဳလုပ္ႏိုင္ပါသည္။ဤကဲ့သုိ႔ ျပဳလုပ္ႏိုင္ရန္အတြက္SQLcommandေတြထဲကSELECTဆိုတဲ့ commandတစ္ခုကို မသိမျဖစ္ သိထားရပါမည္။ဘာလို ႔လဲဆိုေတာ့ကြ်န္ေတာ္တို႔ကGISAttributeဖိုင္ထဲကေနကိုယ္လိုခ်င္တဲ့ အပိုင္းေလးကို သာ SELECT လုပ္ၿပီးေတာ့ သုံးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ SELECT ဆိုတဲ့command အတြက္ WHERE ဆိုတဲ့ condition နဲ႔ တြဲျပီး သုံးရပါတယ္။ ဥပမာ၊ ပင္းတယ ၿမိဳ႕နယ္ အတြက္ SELECT * FROM VillageFileWHERE Township = ‘Pindaya’ GISsoftwareမွာကShapefileအမ်ဳိးအစားကို သုံးထားရင္Layerဖိုင္အမည္ေပၚမွာSelectလုပ္ထားၿပီး၊ ၎ရဲ႕Attributetableကို Queryလုပ္ရမွာျဖစ္ပါတယ္။Databaseဖိုင္အမ်ဳိးအစားဆိုရင္ေတာ့import လုပ္ကတည္းကတခါတည္းSelectၿပီး၊Queryျပဳလုပ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။Selectဆိုတာကလြယ္ပါတယ္၊ Layerေပၚကိုmouseတစ္ခ်က္Clickေပးရုံပါပဲ။ဒီမွာwhereဆိုတဲ့ အေျခအေနကိုမွန္မွန္ကန္ကန္ ျဖစ္ေအာင္ထဲ့ေပးတတ္ဖို႔အေရးၾကီးတယ္။GISဖိုင္မ်ား၏Attributetableကို Queryလုပ္ဖို႕ရန္အတြက္ SELECT နဲ႔ WHERE command အသုံးျပဳ ပုံကို ေအာက္ပါ နမူနာမွာ ေလ့လာႏိုင္ပါတယ္။ WHERE ကို အသုံးျပဳပုံ မွာ SELECTcolumn_name FROM At t r i but e_table_name WHEREcolumn_nameoper at or value; SELECTcolumn_name(s) FROM At t r i but e_table_name WHEREcolumn_nameLI KEpattern; WHERE clause မွာ အသုံးျပဳႏိုင္တဲ့ Operator ေတြကေတာ့ OperatorDescription =Equal Not equal. Note: In some versions of SQL this operator may be written as != ွQuery Builder မွာ ဘာေရးရမွာလဲ တကယ္တမ္းေတာ့ QGISရဲ႕Query BuilderထဲမွာSELECTတစ္ခုလုံးအတြက္ အျပည့္အစုံေရးရတာမဟုတ္ ဘဲWHERE ဆိုတဲ့clauseအပိုင္းေလးအတြက္ကိုပဲ Expression ထည့္ ေရးေပးရတာပါ။ MIMU Capacity Building Training 76 >Greater than =Greater than or equal = 9700 4.2013 Band 6 အတြက္ Threshold value = 9700 ကိုသုံးပါ။ LC8 image အတြက္ Digital range က 0 - 22951.9 ရွိတယ္။ ေရ DN value က = ၉၇၀၀ ေအာက္မွာရွိတယ္။ Basic GIS Training 171 ၉၇၀၀ေက်ာ္ရင္ LandAreaျဖစ္တယ္။ဒါေၾကာင့္9700နဲ႔marginရဲ႕တန္ဖိုးကိုျဖတ္လိုက္တာ။ ဒါကအလြယ္နည္းကိုသုံးထားတာ။ေနာက္ Image တစ္ခု Threshold တန္ဖိုးေနာက္ တစ္ခုေပါ႔။ အဲဒါကိုRunလိုက္ရင္၊Conditionနဲ႔ကိုက္ညီတဲ့ေနရာက'1'တန္ဖိုးထြက္လာမယ္၊ မကိုက္ညီတဲ့ေနရာက '0' တန္ဖိုး ထြက္လာမည္။ Output = 1 ေျမ , 0 = other သို႔မဟုတ္water 5.2003 Band 6 အတြက္ Threshold value = 40 ေရ DN value က = 40ေအာက္မွာရွိတယ္။ 40 ေက်ာ္ရင္ Land Area ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ 40 နဲ႔ margin ရဲ႕ တန္ဖိုးကို ျဖတ္လိုက္တာ။ အဲဒါကိုRunလိုက္ရင္၊Conditionနဲ႔ကိုက္ညီတဲ့ေနရာက'1'တန္ဖိုးထြက္လာမယ္၊ မကိုက္ညီတဲ့ေနရာက '0' တန္ဖိုး ထြက္လာမည္။ Output = 1 ေျမ , 0 = other သို႔မဟုတ္water ရလာတဲ့ImageကDN01တန္ဖိုးေတြ ပါရွိၿပီးေတာ့၊အဲဒီဂဏန္းေတြရဲ႕အဓိပၸာယ္ကေျမေနရာ ဟုတ္တယ္၊ မဟုတ္ဘူး ဆိုတဲ့ အဓိပၸာယ္ ျဖစ္ပါတယ္။ 6.၂၀၀၃ ႏွင့္ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္အတြက္ Land-water boundary တို ႔၏ status ရရွိလာပါမည္။ B.Change Detection ျပဳလုပ္နည္း 7.Raster တြင္ ျပဳလုပ္နည္း a.Raster Calculator ကိုသုံးၿပီး လုပ္ရန္ MIMU Capacity Building Training 172 အထက္မွာရလာတဲ့Imageႏွစ္ခုစလုံးက1,0ေတြဲတူတူ ျဖစ္ေနတယ္။သူတို ႔ကိုေပါင္းလိုက္တဲ့ အခါက်ရင္ဘယ္ Imageကေန1,0ရလာသလဲဆိုတာကြဲသြားေအာင္၊ခြဲလို႔ရသြားေအာင္ နည္းနည္းေလးျပဳျပင္လိုက္မယ္။Changeကိုသိရေအာင္Imageႏွစ္ခုကိုေပါင္းမယ္။ အဲသလိုေပါင္းေလိုက္ရင္ class ေတြ ကြဲထြက္လာမည္။ Change matrix ေလးနဲ ႔ ရွင္းရေအာင္။ 2003 image (10= land, 0= water) Land Water 2013 image (1=land,0= water) Land11 (unchanged land)1 (land gained) Water10 (land lost)00 (unchanged water) b.Raster Calculator မွာ၂၀၀၃ Base image ကို x 10 ျဖင့္ေျမာက္လိုက္ပါ။ New image နဲ႔ Output မွာ Land Class ေတြကိုအလြယ္တကူခြဲျခားႏိုင္ေအာင္လို႔။ c.RasterCalculatorမွာေျမႇာက္ထားတဲ့၂၀၀၃land-watermaskနဲ႔၂၀၁၃land-watermask ကိုImageAddtionထပ္ လုပ္ပါ။ရလာေသာchangeimageတြင္ ေတြ ႔ရေသာDNတန္ဖိုး ကေတာ့ i.1 (land Gain) , 10 (Land lost), 11(Unchanged land), 0 (other no change) Vector တြင္ ျပဳလုပ္နည္း C. Shape file သို႔ေျပာင္းနည္း 8.RasterကိုPolygonသို႔ေျပာင္းလိုက္ပါ။MenubarRasterConversionConvertto Polygon.Landsat image တစ္ခ်ပ္လုံးကို ေျပာင္းပါက အၾကာၾကီး ၾကာပါမည္။ ဒါကိုလုပ္ႏိုင္ဖို႔ CPU ျမန္ျမန္ Memoryမ်ားမ်ားနဲ႔Computerေကာင္းေကာင္းတစ္လုံးလိုပါတယ္။ျဖတ္ၿပီးေျပာင္းပါကျမန္ပါမည္။ Process ျပီးလွ်င္Shape file Polygon ရလာပါမည္။ 9.Polygon ကိုသုံးျပီး Change Map Area တြက္ျခင္း ျပဳလုပ္ႏုိင္ပါသည္။ change map ထုတ္ႏိုင္ပါသည္။ 10. ရလာေသာPolygon၏Attributeထဲတြင္ GridCodeမ်ားပါရွိေနပါမည္။‘Class’ဟူေသာAttribute Column အသစ္တစ္ခု ထပ္ထည့္ေပးလိုက္ပါ။ 11. Inlandwaterbody(lake,aquafarming,fishpond,etc.)မ်ားကိုသပ္သပ္စီေရြးၿပီး‘Class’ AtrributeColumnတြင္အမည္ေပးလိုက္ပါ။ကုန္းတြင္းထဲကေျမေနရာေရျဖစ္သြားတာကိုသက္သက္ တြက္မယ္။ Aqua farming မွန္ခဲ့ရင္ Land Use change ထဲ ထည့္တြက္မယ္။ 12. ကမ္းနားက ေျမတိုက္စားျခင္း ခံရၿပီးေတာ့ ေရျပင္ျဖစ္လာတာကို သက္သက္ တြက္မယ္။ 13. ကမ္းနားက ေသာင္ထြန္းလာၿပီး ေရျပင္ကေန ေျမျပင္ျဖစ္လာတာကို သက္သက္ တြက္မယ္။ 14. Land-watermarginတြင္ရွိေသာအေျပာင္းအလဲရွိေသာေနရာမ်ားကို၎တို ႔ႏွင့္သက္ဆိုင္ရာClass အမည္မ်ားထည့္ေပးလိုက္ပါ။ 15. တူညီေသာ feature မ်ားကို Merge feature မ်ား လုပ္သင့္ပါက လုပ္ေပးလိုက္ပါ။ Basic GIS Training 173 16. ဤအေျပာင္းအလဲ (Gain,Loss)ရွိေသာအပိုင္းကိုစုစုေပါင္းareaမ်ားတြက္ေပးပါ။‘changearea’ အျဖစ္Statistic report လုပ္ေပးပါ။ 17. ရလာေသာShapefilePolygonကိုရွိၿပီးသားTownship/State-Regionshapefileႏွင့္Overlay လုပ္ၿပီး တိုက္ၾကည့္ လိုက္ပါ။ ကိုက္ညီမႈ ရွိသလား။ 18. ကိုက္ညီမႈ မရွိေသာ ေနရာေတြမွာ Land-water boundary ကို ျပန္ၿပီးေတာ့ Update လုပ္ေပးလိုက္ပါ။ The use of this output 1.Attribute တြင္ manually edit ျပဳလုပ္ၿပီး၊ Change Class ကို ထုတ္ေပးျခင္း။ MIMU Capacity Building Training 174 2.Final class မ်ားကို Area တြက္ေပး - Table နဲ႔ ျပ 3.ေရွ႕က Digitized လုပ္ထားေသာ Township boundary နဲ႔ ျပန္ၿပီး margin ကိုupdate လုပ္ရန္ အတြက္ သုံးမည္။ 4.Data Analysis ထပ္လုပ္ၾကည့္ရန္ Basic GIS Training 175 17.Near Real-time Flood Mapping Using MODIS Satellite Image Please see in separate Annex မွီ ျငမ္းကိုးကား www.qgis.org QGIS Training manual - http://www.qgis.org/en/docs/index.html QGIS User Guide - http://www.qgis.org/en/docs/index.html QGIS online tutorial A gentle introduction to QGIS http://docs.qgis.org/2.0/en/docs/index.html www.naturalearth.com Shape file Technical Description http://www.esri.com/library/whitepapers/pdfs/shapefile.pdf www.wikipedia.org Abbreviation SQLStructured Query Language SDISpatial Data Infrastructure GPSGlobal Positioning Systems GISGeographic Information Systems RSRemote Sensing TheMyanmarInformationManagementUnit(MIMU)providesinformationmanagementservices tosupporthumanitariananddevelopmentactivitiesinMyanmar,safeguardingacommondata repositorybasedoninformationgatheredfromvarioussourcesonallsectorscountrywideto promote improved coordination, planning and analysis. Our services include data management (collection, processing, analysis and standardization of data), mapping, year-to-year tracking of key baseline datasets, and capacity building in areas such as GIS, GPS, database management, and support to assessments and data management activities.