Khmer Grammar សៀវភៅវេយ្យាករណ៏ខ្មែរ

1.1 លំនំដ ើម មុនដំបូងំ្ញំគិតថាសរសសរអំពី ‚វិធ ីសរសសរតតងនិពនធ‛ សោយសសងះបបុស្ណ ោះ បុតនែសពលសរោយមក អស់សោកជាអនកផ្ដួចសផ្ដើមគំនិត សោកមានសំណូមពរ សូមឲ្យបតនែមសសចកដីតណនំមួយចំនួនទាក់ ទងសៅនឹងសិយាករណ៍ផ្ង សនោះសទើបំ្ញំក៏ពិចារ្សៅស ើញថា របសិនសបើមិនសចោះ ឬសចោះ សិយាករណ៍សសទើរៗ សសើៗ រញលៗ សនោះ ោរសរសសរតតងនិពនធ រាកដជាមានចំណុចំវោះខាតសរចើន មិនខាន ។ ដូសចនោះំ្ញំក៏យល់រសប ស ើយសសរមចបញ្ចូលចំណុចសំខាន់ៗ មួយចំនួនននចំសណោះខាង សិយាករណ៍តំែរ សៅភាគខាងសដើមននសសៀិសៅសនោះ ។ ស វើដូសចនោះ សោយចង់រំលឹកអនកចង់សចោះសរសសរ តតងនិពនធទាំងឡាយ មិនឲ្យសមើលរាលចំសណោះខាងសិយាករណ៍ របសិនសបើសគចង់សរសសរឲ្យាន លអ ។ លុោះោល្អនកអាន ឬអនកសិកាចាប់ាននូិតផ្នកសំខាន់ៗននសិយាករណ៍ ស វើឲ្យសគទទួល ាននូិពនលឺ និងសោលោរណ៍ននោរតតងនិពនធស ើយសនោះ សទើបំ្ញំជួយឲ្យអស់សោកសៅជួបនឹងចំសណោះ ដឹងជាារិនែទាក់ទងដល់ោរសរសសរតតងនិពនធ ។ សដើមបីកុំឲ្យសសៀិសៅសនោះរោស់សពក ស ើយសោយ យល់ស ើញថា សិយាករណ៍តំែរសនោះ មានសរៀមចបងមួយចំនួនានសរសសរលមអិតស ើយសនោះ ដូសចនោះំ្ញំ រោន់តតសូមជួយរំលឹកតតរតង់តផ្នកសំខាន់ំលោះ តដលអនកសរសសរតតងនិពនធរតូិដឹងសោយខានពុំាន ។ ឯសៅភាគទី II សនោះសទៀតសាត ក៏ំ្ញំពុំានស វើឲ្យមានោរលមអិតពិាដ រសរៅរជោះបុនែ នសទ ។ សំខាន់គឺ រោន់តតសលើកមកបង្ហា ញរតួសៗនូិចំណុចចាំាច់ំលោះ សដើមបីផ្ដល់ជូនអនកអាន អនកសិកានូិសញ្ញា ណ សែីពីរសបៀបសរសសរតតងនិពនធ ។ រសបៀប និងវិធ ីសរសសរមានសរចើន្ស់... ។ អស់សោករតូិំំ ពាយាមអានសសៀិសៅរគប់របសេទឲ្យានសរចើនទាំងបុរាណ ទាំងទំសនើប ទាំងកំ្ពយករមងតកិ និងអតែបទសរមាយ មែតា... ។ អរគុណតដលានចាប់អារមែណ៍ចំស ោះមុំិធជាា សនោះ ។ សូមជូនពរ ោរំិតំំសិកាទទួលានលទធផ្លលអ ។ សមៀចវបុណណ 2. 2 ផ្នែកទី ១ អំពីអកសរ ឬអកះរៈ អកសរ តាម កយសំស្រសកឹត មានន័យថា ទន់េលន់ អាចបត់តបនាន អាចយកសៅនចនាន តាមោរផ្សំជា មួយរសៈ តាមោររបកបជាមួយនឹងពយញ្ានៈមួយសទៀត ឬតាមោរផ្សំជាមួយសជើងអកសរ្មួយ ។ អកសរ ឬអកះរៈ អាចសៅានមាងសទៀតថា ‚ិណណ ៈ‛ មានតចកជាបីរកញមគឺ ៖ ១-ពយញ្ានៈ មាន ៣៣ តួ ។ ២-រសៈសពញតួ ១២ តួ ។ ៣-រសៈនិសស័យពីមុនមាន ២១ តតរតូិបតនែម ៧ សទៀតានសៅជា ២៨ តួ សបើគិតទាំងសំសេង ។ តតសបើគិតតតរូបមាន ២៧ តួ សរ ោះរសៈ (អ) មានសៅរគប់ពយញ្ានៈទាំងសោសៈទាំងអសោសៈ ។ ១-ពយញ្ានៈ ពយញ្ានៈទាំង ៣៣ តួ រតូិរាប់តាមលំោប់ពីសដើមដល់ចប់៖ កំគ ង ចឆជឈញ ដំឌឍណ តថទ ន បផ្ពេម យរលិ ស េអ ២-សជើងពយញ្ានៈ ពយញ្ានៈសរបៀបាននឹងមនុសសតដរ គឺមានសក់ (៊) មានតួំលួន (ក) មានសជើង (៊ក) ។ រូបនន សជើងពយញ្ានៈមានរទង់រទាយដូចោន នឹងតួអងគពយញ្ានៈតដរ បុតនែរោន់តតតូចជាងតួ និងពុំមាន"សក់"សទ ។ ខាងសរោមសនោះ គឺសជើងពយញ្ានៈ (Consonnes souscrites) ។ ៊ក ៊ះ ៊គ ៊ឃ ៊ង , ៊ច ៊ឆ ៊ា ៊ឈ ៊្ , ៊ដ ៊ះ ៊ឌ ៊ឍ ៊ណ , ៊ែ ៊ែ ៊ទ ៊ធ ៊ន , ៊ប ៊ផ ៊ព ៊ភ ៊ែ , ៊យ រ៊ ៊ល ៊វ ៊ស ៊ា ៊ឡ ៊អ រសបៀបសរសសរ សជើងពយញ្ានៈ ភាា ប់ជាមួយតួពយញ្ានៈ ដូចខាងសរោម ៖ កះំះគគ ឃងង ចចឆឆជាឈឈញ្ា ដែំះឌឌឍឍណណ តែថែទទ ធនន បបផ្ផពពេភមែ យយររលលិវ សស ាេឡអអ ៣-រសៈសពញតួ 3. 3 អនករាជ្ជំនន់មុនតចងថា រសៈសពញតួមាន ១៥ តួ សោយរាប់យក អ អា មកបញ្ចូលផ្ង ។ បុតនែអនករាជ្បចចញបបននសោកដកយក ‚អ‛ និង ‚អា‛ សនោះសចញពីរបព័នធរសៈសពញតួ សរ ោះសោក យល់ថា ‚អ‛ គឺជាពយញ្ានៈ តដលរតូបរាប់បញ្ចូលសៅកនញងរកញមពយញ្ានៈ ទាំង៣៣ តួសនោះវិធញ ។ ឯ ‚អា‛ គឺតួពយញ្ានៈបំតបក យកតួ ‚ អ‛ មកផ្សំជាមួយរសៈ ‚ ៊ ‛ ដូសចនោះរសៈសពញតួបចចញបបននសនោះ មានតត ១៣តួសទ គឺ ឥ ឦ ឧ ឩ ឪ ឫ ឬ ឭ ឮ ឯ ឰ ឱ ឳ ។ ចំស ោះអស់សោកអនករាជ្ំលោះសទៀតយល់ ថា កនញងចំស្មរសៈសពញតួទាំង១៣សនោះ រសៈ ឩ សគមិនសូិសរបើសទ ដូសចនោះ គួររាប់យករតឹមតត ១២ តួិធញ សរ ោះសពវនថងសគសរបើរសៈសពញតួ ឩ សនោះតត កយ ‚រពោះឩរូ‛ មួយមាត់គត់ តដលមានសៅកនញង កយ ‚ រាជស័ពទ ‛ មានន័យថា ‚ សៅល សសដច ‛ ។ ៤-រសៈនិសស័យ គឺតួអកសរ តដលជាទីពឹង ក់អារស័យននពយញ្ានៈ ។ សបើសរសសរតតរូបវាោច់តតឯងសនោះ នឹង ពុំមានន័យរាកដរបជាថាយាង្ៗសនោះសេើយ ។ ដូចជារសៈ ៊ រសៈ ស៊ មានតតរូប និង សំសេងផ្សំ តតពុំមានារៈអវីសទ ។ រសៈនិសស័យមាន ២១ តួ តាមោរកំណត់របស់កបួនពីមុនសនោះគឺ ៊ ៊ ៊ិ ៊ី ៊ឹ ៊ឺ ៊ុ ៊ូ ៊ួ ស៊ើ ស៊ ស៊ៀ ស៊ ត៊ ន៊ ស៊ ស៊ ៊ុ៊ំ ៊ំ ៊ ៊ំ ៊ោះ ។ បុតនែអស់សោកអនក អកសរាស្រសែសរោយមកសនែតថា មានតត២០តួិធញ សរ ោះថា រសៈ(អ) មានតតសំសេងតតោែ នរូប មិនគួរនឹងរាប់បញ្ចូលសទ ។ រសៈ(អ) សនោះមានបងកប់សៅរគប់ពយញ្ានៈទាំងអស់ សទាោះជាសោសៈកែី អសោសៈកែី បុតនែរបសិនសបើសគយកសៅផ្សំជាមួយនឹងពយញ្ានៈសំសេងសោសៈ សគអានតាមសំសេង ពយញ្ានៈ សោសៈ គឺសំសេង(អ) ឧទា រណ៍ ង្ហ ងិ ងី សោ សៅ ទុំ ទាំ ទោះ.... ។ សបើផ្សំជាមួយនឹង ពយញ្ានៈអសោសៈ វាមានសំសេង (អ) ដូចជា ោ កី សោ ចូ សចើ សច តច នច សចា... ។ ចំស ោះរសៈ ៊ួ ស៊ និង ស៊ៀ សទាោះសគយកសៅផ្សំនឹងពយញ្ានៈ សោសៈកែី អសោសៈកែី វាសៅតតមានសូរសំសេង ‚អួ‛ (សអ -សអៀ) ដូចោន សនោះវាជាករណីសលើកតលងសរមាប់រសៈនិសស័យរបស់តំែរសយើង ។ វរឯឯរសៈ៤ សទៀតដូចជា រសៈ ៊ុ៊ោះ ៊ិ៊ោះ ស៊ ៊ោះ វិធញសនោះ ោលពីមុនសោកមិនយកមករាប់បញ្ចូលកនញងរសៈ 4. 4 និសស័យសទ ។ បុតនែសៅសពលសរោយមក សោយានពិនិតយស ើញថា មាន កយជាសរចើន តដលរតូិោរ សរបើរសៈទាំងសនោះ សៅកនញង កយតំែរជាចាំាច់សនោះ សទើបសោកអនករាជ្ជាន់សរោយ ក៏ានសសរមច បញ្ចូលបតនែមរសៈទាំង៤សនោះ ស ើយរសៈនិសស័យក៏ានសកើនដល់ (២១-១)+៤ = ២៤ ស ើយសបើ បតនែមរសៈ ៊ឹ៊ោះ ,រសៈ ស៊ើ៊ោះ, រសៈត៊៊ោះ ពីសលើរសៈនិសស័យតដលធ្លល ប់ស ើញមានសៅកនញង ិចននុរកមសសមដច ជួន ្ត កដី កនញងអតែបទននកដីសទៀតសនោះ រសៈនិសស័យអាចសកើនសេើងដល់ ២៦ ឬ ២៧ [1] ។ ៥-ោរសរបើរាស់សជើងអកសរ សោយស តុថា មានករណីសោយតេកំលោះ តដល ក់ព័នធសៅនឹងសជើងអកសរពយញ្ានៈតំែរសយើង សនោះ ំ្ញំសូមអនុញ្ញា តជរមាបថា ៖ ក/ សជើង ‚តែ‛ និងសជើង ‚ដដ‛ មានរូបរាងដូចោន អាចរចេំ សរ ោះោរសរបើរាស់កនលងមក ហាក់ ដូចជារចបូករចបល់បនែិច ដូចជា កយ សដូកសដឹង, ផ្ែិល(ទឹក), ផ្ដដ ច់ផ្ែិល ។ បុតនែអនករាជ្ាន កំណត់សរបើសជើង(តែ) សៅសផ្្ើពីសរោមអកសរ (ន) វាមានសំសេងជាសជើង(តែ)ទាំងអស់ដូចជា បុតនែ, កតនែតរ៉ែ, កនែ ំង, អនែរាយ, បនែិចបនែួច ។ល។ សលើកតលងតត កយ ៤ មាត់សចញ តដលសជើង (៊ែ) យក សៅសផ្្ើនឹង (ន) សៅជាមានសំសេង‚ដ‛សនោះគឺ សសនែ ស, សនែ ន, ចិនែ , អនែរធ្លន ។ បុតនែសបើសជើង (៊ែ) សៅសផ្្ើសៅពីសរោមតួពយញ្ានៈ (ណ) វិធញសនោះ វាមានសំសេងជា ‚ដ‛ វិធញ ដូចជា សតណែ ក, ស្ដ ន់, កសណដ ៀិ, កណដញ រ, ក្ដ ល, អណែូ ង, អសណែ ើក[2] ។ល។ ំ/ ចំស ោះសជើង ‚ញ‛ សបើោល្រតូិយកសជើង (ញ) សៅសផ្្ើនឹងពយញ្ានៈ (ញ) សនោះ អកសរ(ញ)ខាងសលើរតូិកំបុតសជើង (តំនង ៊្) ។ វរឯឯសជើង(ញ)តដលយកសៅសផ្្ើនឹងតួ (ញ) សនោះ មាន សិទធិអាចរកាសជើង ( តំនង ញ្ា) សនោះាន ។ ឧទា រណ៍ បសញ្ាើតកអក, បញ្ាតែិ, អនុញ្ញា ត, កញ្ញា , សញ្ញា ។ គ/ សជើង េ មិនតដលសរបើសទ 5. 5 / សជើង (៊ព) និងសជើង (៊វ) អាចសរបើចូលោន ាន សោយយកសជើង (៊វ) សៅសផ្្ើពីសរោម ពយញ្ានៈ (ព) ដូចជា និញ្វន ។ សូមគូសបញ្ញា ក់ថា បុពវបុរសសយើងផ្ដល ស់បែូរ (ពៈ) ជា (ិៈ) គឺសរបើជាមួយោន ជំនួសោន ាន បុតនែសគមិនអាចយក សជើង (ព) សៅសផ្្ើនឹងតួ (ិ) សេើយ ។ ៦-អំពីិគគ ១-ិគគ (ក) កំគ ង ២-ិគគ (ច) ចឆជឈញ ៣-ិគគ (ដ) ដំឌឍណ ៤-ិគគ (ត) តថទ ន ៥-ិគគ (ប) បផ្ពេម ឯតួអកសរទាំង៨តួតដលសល់ពីិគគទាំង៥ខាងសដើមសនោះ សោកសៅថា សសសិគគ ានដល់ ៖ យ រ ល ិ ស េ អ ។ ៧-សំសេងពយញ្ានៈ ពយញ្ានៈ ៣៣ តួសនោះ តចកសចញសំសេងជាពីររបសេទគឺ អសោសៈ ានដល់ពយញ្ានៈតដលមាន សំសេងតូចរសួយ មិនោន់ឮគឹកកង មានដូចជា កំ ចឆ ដំណ តថ បផ្ ស េអ (១៥ តួ ) ។ សោសៈ ៖ ពួកពយញ្ានៈតដលមានសំសេង ំរគលរ គឹកកង ដូចជា គ ង ជឈញ ឌឍ ទ ន ពេម យរលិ (១៨ តួ)។ ពយញ្ានៈសំសេងសោសៈ របទាញរសៈនិសស័យ ឲ្យឮសូររគលរគឹកកងដូចវាតដរ ។ ៨-ពយញ្ានៈបែូរសំសេង សដើមបីមាន កយសរបើរាស់រគប់រោន់ សៅតាម កយទាំងបុនែ នកនញងភាាតំែរសយើង បុពវបុរស 6. 6 សយើងានតកនចន បំតបលងសំសេងពយញ្ានៈំលោះៗពីសោសៈសៅជាសំសេងអសោសៈ សោយយកសញ្ញា មូសិកទនែ ‚ ៊ ‛ មកោក់សមាល ប់ពីសលើ ,ឧ. ង, ញ, ប, ម, យ, រ៉ែ, ិ៉ែ (៧ តួ) ។ វរឯឯសញ្ញា រតីសពទ (៊) សនោះ សោកយកសៅោក់ពីសលើពយញ្ានៈអសោសៈមួយចំនួនបំតបលងសំសេង ឲ្យសៅជាសោសៈវិធញ ដូច ជា ៖ ប, ស, , អ, ( ៤ តួ ) ។ កំណត់សមាគ ល់ អកសរតដលោក់សញ្ញា រតីសពទ (៊) ស ើយសបើោល្មកជួបរបទោះនឹងរសៈ ៊ិ ៊ី ៊ឹ ៊ឺ ស៊ើ សនោះសគផ្ដល ស់រតីស័ពទសចញស ើយោក់ (៊ុ) ជំនួសវិធញសចៀសវាងោរសទើសតទងដូចជា កយ សុី ុឺហា ។ ឯ កយសមាល ប់សោយស ែញកណដញ រ ក៏យក(៊ុ) មកជំនួសមូសិកទនែតដរ ដូច កយ បុិន បុិច[3] ។ ករណីពិសសស កនញងោរសរសសរ កយ ‚ ប៊ិច ‛ ស្ែ ោះ ‚ ប៊ិម ‛ សគមិនអាចអនុិតែកបួនខាងសដើម សនោះានសេើយ សរ ោះសបើយករសៈ ‚ ៊ុ ‛ មកសរបើតាមកបួនខាងសលើ វាអាចរចេំនឹង កយ ‚ បុិច ‛ (បុិចពនលក) ឬទឹក ‚ បុិម ‛ ស ៀបនិង ូរចូលទូក ។ ៩-ពយញ្ានៈសផ្្ើសជើង សផ្្ើសជើង គឺជាវិធ ីយកសជើងពយញ្ានៈមួយ សៅផ្សំជាមួយនឹងពយញ្ានៈមួយសទៀត សដើមបីបសងកើតាន ជាសំសេងផ្សំពីរបញ្ចូលោន ឲ្យោន់ឮកនញងពាងគតតមួយ ។ សៅកនញងភាាតំែរសយើង សមបូរ កយតដល ផ្សំសំសេងពីររួមបញ្ចូលមកតតមួយពាងគ សរមាប់អាននិយាយសចញមកភាា ប់ោន ដូចជាសំសេងសភាល ោះ ។ ឧទា រណ៍ ក+៊ប = កប មានកនញង កយ ‚ កាល ‛ ំ+៊ស = ំស មានកនញង កយ ‚ ំសត់ ‛ ● រសបៀបយកសជើងសៅសផ្្ើ (ផ្សំ) ជាមួយពយញ្ានៈ ‚សោល‛ គឺពយញ្ានៈមានឋានៈជាមាច ស់មានរសបៀប តបលកោន ៖ ក-យកសជើងផ្សំោក់ពីសរោមតួពយញ្ានៈសោល ៖ ំលី, ឆ្មែ ។ 7. 7 ំ-យកសជើងផ្សំោក់ពីសឆវងតួពយញ្ានៈ ៖ តរស ។ គ-យកសជើងផ្សំោក់ពីសរោមនិងខាងាែ ំ ៖ សងឃ, អេិិឌឍ, សបាយ, រកា ។ ១០-ពយញ្ានៈបតនែម សដើមបីអាចសរមបតរមូិជាមួយសំណូរមាងតាមតបបសូរសសៀងជាភាាបរសទស តដល សយើងតតងតតំចីយកមកសរបើំលោះៗ មានភាាារាំង អង់សគលស.... សគយកតួពយញ្ានៈមកផ្សំជាមួយ សជើងពយញ្ានៈ ដូចជា កយ guitare= គីតារ, frein ស្រហាវ ំង, café =ោស វ, George Cœdès= សក សសតដស[4] ។ល។ ១១-សិថិល និង និត ក/ សិថិល គឺពយញ្ានៈតដលមានសំសេងរាលរបមូលផ្ែញំសចញសំសេងោច់តតមួយ ពុំមាន ំយល់ផ្សំពីពយញ្ានៈ្សផ្សង ៖ ក គ ច ជ ដ ឌ ត ទ ប ព ។ ំ/ និត រាល់ពយញ្ានៈតដលមានគួបផ្សំសោយសំសេង ‚ ‛ មានដូចជា ំ< ក+ ; ឆ< ច+ ; ំ< ដ+ ; ថ< ត+ ; ផ្< ប+ ; < គ+ ; ឈ < ជ+ ; ឍ < ឌ+ ; < ទ+ ; េ < ព+ ។ ១២-ពយញ្ានៈគូ សៅកនញងតួពយញ្ានៈទាំង ៣៣ តួ កនញងិគគនីមួយៗ តតងតតមានពយញ្ានៈជាគូនឹងោន តដលមួយមាន សំសេង អសោសៈ ស ើយមួយសទៀតមានសំសេងសោសៈ គឺ ៖ ក/ តផ្នកអសោសៈ ៖ ក គូនឹង ំ; ច គូនឹង ឆ; ដ គូនឹង ំ; ត គូនឹង ថ ។ ំ/ តផ្នកសោសៈ ៖ គ គូនឹង ; ជ គូនឹង ឈ; ទ គូនឹង ; ព គូនិង េ ។ ចំស ោះពយញ្ានៈសសសគូ សៅចុងិគគទាំង ៥ មាន ង, ញ, ណ, ន, ម និងពយញ្ានៈសសសិគគទាំង ៨តួ មាន ៖ យ រ ល ិ ស េ អ សនោះពុំមានគូសទ ។ 8. 8 តផ្នកទី ២ ិណណ យុតែិ (Signe Diacritique) ិណណ យុតែិ គឺជាសញ្ញា ទាំងឡាយតដលបសងកើតសេើង សដើមបីតកតរប ផ្ែួលសំសេងពយញ្ានៈ ឬ កយសពចន៍ ំលោះ ឲ្យសមរសបសៅតាមតរមូិោរសរបើរាស់ កនញងភាារបស់សយើង ។ មិនតតបុស្ណ ោះ សញ្ញា ទាំង សនោះ ក៏អាចជួយបំតបលងសំសេងនន កយំលោះ តដលមានរបេពមកពីភាាាលី ឬសំស្រសកឹតផ្ងតដរ ។ ិណណ យុតែិទាំងឡាយតចកសចញជាពីរពួកគឺ ៖ ក/ ិណណ យុតែិតដលបតនែមសលើពយញ្ានៈ សដើមបីលសមអៀងស័ពទឲ្យំលីឲ្យមានសូរសផ្សង ឲ្យតបលកពី សំសេងសដើម (Signes diacritiques) ។ ំ/ ិណណ យុតែិ តដលសរបើជាមួយនឹង កយ កនញងោល របកប សដើមបីោត់ោល ជារបសយាគជាសង្ហក ត់ សដើមបីសមាគ ល់ន័យសសចកែីសផ្សងៗ ។ ិណណ យុតែិពួកសនោះសៅថា ‚ ំណឌ សញ្ញា ‛( Signe de ponctuation ) ។ ១-មូសិកទនែ ឬស ែញកណែញ រ ‚ ៊ ‛ ជាសញ្ញា សរបើសរមាប់សមាល ប់, បំតបរសំសេងពយញ្ានៈ ៧ តួ តដលមានសំសេងសោសៈ ឲ្យ សៅជាអសោសៈ គឺ ង, ញ, ប, ម, យ, រ, ិ, ឲ្យសៅជាសំសេងអសោសៈវិធញ ង, ញ, ប, ម, យ, រ៉ែ, ិ៉ែ, ។ តបលកតតតួ ‚ ប ‛ មួយ តដលមានសំសេងអសោសៈរាប់ បុតនែរោន់តតលសមអៀងសូរពី ប សៅ ប បុស្ណ ោះ ។ អកសរបែូរសំសេងទាំងសនោះ រតូិានសរបើកនញង កយ ងក់ង, តញងញង, បាច់បសាច, តមឪ, យាប់យុឺន, សរ ងរា៉ែ ិ, ិ៉ែូងវា៉ែ ង ។ ● ចំ្ំ ៖ ោល្ កយទាំងសនោះសៅរបទោះនឹងរសៈ ៊ិ ៊ី ៊ឹ ៊ឺ ស៊ើ ឧទា រណ៍ ៖ ផ្ទោះបុិត យាប់ យុឺន, តលបងចាបុឹក... ។ សគរតូិយកសញ្ញា (៊ុ) មកជំនួសស ែញកណែញ រ តដលោក់ពីសលើ សដើមបីកុំឲ្យ ិណណ យុតែិសនោះ សទើសតទងោន ជាមួយរសៈខាងសលើ ។ ឧទា រណ៍ សុី សបុើង វរងងបុឹង ។ 9. 9 ២-រតីស័ពទ ( ៊)[5] ជាសញ្ញា សរមាប់ោក់សលើពយញ្ានៈ ៤ តួ ជាអសោសៈ ប, ស, , អ, ឲ្យសៅជាសោសៈវិធញ ៖ ប, ស, , អ, ។ ពយញ្ានៈបែូរសំសេងទាំងសនោះ រតូិានយកសៅសរបើកនញង កយ ាបូ, សមលសុប, ហាន, រទអូ... ។ ោល្សញ្ញា រតីស័ពទសនោះជួបរបទោះនឹងរសៈ ៊ិ ៊ី ៊ឹ ៊ឺ ស៊ើ ក៏រតូិតរបរបួលរូបមក ជា (៊ុ) ដូចករណីខាងសលើតដរ ឧទា រណ៍ សុីាយ, សលង ុី... សលើកតលងតត កយ ប៊ិច, អុីចុោះ អុីចឹង... ។ ៣ រសសសញ្ញា ឬបនែក់ (៊់) សរមាប់សរបើោក់តថមសលើតួរបកបនន កយ តដលសកើតសេើងពីរសៈ ‚ អ ‛ និងរសៈ ‚ អា ‛ ស ើយោត់ស័ពទតិងឲ្យសៅជាំលី តដលរតូិអានសល នរ ័ស។ ឧទា រណ៍ ៖ ោត = ស័ពទតិង, ោត់ = ស័ពទំលី, ចប = ស័ពទតិង, ចប់ = ស័ពទំលី ។ ● កំណត់សមាគ ល់ ក/ ចំស ោះតួពយញ្ានៈរបកបនឹងអកសរ ‚ ម ‛ រតង់សំសេងរបកបលំោប់ទី២សនោះ មិនាច់សរបើ សញ្ញា ‚រសសៈ‛ ឬបនែក់សទ ឧទា រណ៍ ៖ ចាម់ ។ កនញងករណីសនោះ សគសរបើនិគគ ិត( ៓) ឬរសៈ ‚ ៊ ៊ំ‛ ‚ ចាំ ‛ ជំនួសវិធញ ។ ំ/ វរឯឯតួពយញ្ានៈរបកបនឹងអកសរ ‚ យ ‛ រតង់សំសេងរបកបលំោប់ទី២សនោះ ក៏មិនាច់សរបើ ‚ រសសសញ្ញា ‛ ឬបនែក់តដរ, ដូចជា កយ ‚ ចាយ់ ‛ កនញងករណីសនោះសគយករសៈ ‚ ន៊ ‛ មកជំនួសវិធញ សរ ោះមានសំសេងដូចោន ។ គ/ ចំស ោះ កយទាំងឡាយ្ តដលោល យមកពីភាាាលីឬសំស្រសកឹត មិនរតូិសរបើសញ្ញា (៊់) សនោះសេើយ ដូចជា កយ បទ, សព, េព, កុសល, ផ្ល កិចចកល នធ្លន រសជាតិ ោមក ... កយទាំងសនោះមានសំសេងំលីសរសចស ើយ តាមទមាល ប់អានតបបាលីនិងសំស្រសកឹត ។ ៤-សំសយាគសញ្ញា (៊័) 10. 10 ក/ សគសរបើិណណ យុតែិសនោះសរមាប់លសមអៀងស័ពទរបស់ កយោល យមកពីភាាាលី ឬសំស្រសកឹត ដូចជា ៖ េយ > េ័យ, ជយ > ជ័យ, នយ > ន័យ, អារសយ > អារស័យ[6], អាលយ > អាល័យ ។ ំ/ សញ្ញា សនោះក៏សរបើសលើ កយតំែរំលោះ តដលមានសំសេងសសទើររសៈ ‚ អ ‛ និង រសៈ ‚ អា ‛ សដើមបីឲ្យមានសូរសំសេងមួយរតូិចំនឹងសំសេងពិតនន កយសនោះ គឺ ញ័រ, ជ័រ, ទំព័រ... ។ គ/ សរមាប់សរបើសរមួលសំសេងោល យពី កយបរសទសំលោះៗ ដូចជា ដុកទ័រ, ាសទ័រ, អាំង ស សនីញ័រ, កុំពយូទ័រ, រតាក់ទ័រ [7]។ ៥-រាទ (៊) ិណណ យុតែិសនោះ ជាតំ្ងអកសរ ‚ រ ‛ តដលសគោត់យកកាលខាងសលើរបស់វា មករកាទុកស វើ ជាសញ្ញា រាទ (៊) ។ សគសរបើិណណ យុតែិសនោះ សរមាប់ោក់សលើ កយតដលោល យមកពីភាាសំស្រសកឹត សដើមបីសរមួលសំសេងអានតាមតបបសំសេងតំែរ ។ សគកត់សមាគ ល់ថា កយាលី្ តដលសរសសរ តរមួតសនោះ ោល្សយើងសរសសរជា កយសំស្រសកឹតោល យតំែរ សគរតូិោក់ (៊) រាទសនោះជំនួសវិធញ ។ 11. 11 ៦-អាែ (៊៏) ិណណ យុតែិសនោះ គឺមានរទង់ទាយជាសលំ ៨ បុតនែបរងួញឲ្យតូច សដើមបីង្ហយយកមកោក់សលើ ពយញ្ានៈ ‚ ក ‛ និង ‚ ដ ‛ តដលជានិាតស័ពទ ។ ឧទា រណ៍ ៖ ំ្ញំក៏សៅ, អនកក៏សៅ, សទាោះបីយាង ្ក៏សោយ ...។ សរៅពីសនោះសគសរបើសលំអាែ សរមាប់ោក់សលើ កយឧទានស័ពទំលោះ ជា កយភា្ ក់ សសងើច រំសេើប... ឱ ន៏ នុោះ ន៏ ។ ៧-ទណឌ ោត ឬបដិសស (៊៍) ិណណ យុតែិសនោះ មានរូបស្ះ នដូចសក់សលំ ‚ ៩ ‛ ។ សគសរបើទណឌ ោត សដើមបីោក់សលើអកសរ ពយញ្ានៈ្ តដលសគមិនអាន បុតនែសគរតូិតតរកាទុកពយញ្ានៈសនោះជាចាំាច់ កនញងន័យរកាអកះរាវិធរុទធ របស់ កយ និងជាសរគឿងសមាគ ល់ជាតិស័ពទរបស់ កយ ។ ឧទា រណ៍ ៖ ទូរទសសន៍, របសយាជន៍, គមនគមន៍, រពឹតែិោរណ៍, កយសពចន៍, សិយាករណ៍, រត័យរតន៍ ។ សគសរចើនសរបើទណឌ ោតសលើ កយ ោល យពីាលីនិងសំស្រសកឹត ។ សញ្ញា សនោះ ក៏យកមកសរបើចំស ោះ កយំចីពីបរសទសំលោះ សរមាប់រកាលំនំ អកះរាិធរុទធសដើមរបស់ កយទាំងសនោះ ដូចជា សុីមងត៍, សអដស៍, អាល់តបរត៍...។ ៨-វិធសជនី (៊ោះ) ឬរោះមុំ សគសរបើសញ្ញា សនោះ សរមាប់របកបជំនួសំយល់ ‚ ‛ ជា កយោត់កំបុតំលី ស ើយអានសោយ សបើកចំ មាត់ដូចជា តិោះ, វរធោះ, ចុោះ, ចសងកើោះ (ចងកឹោះ) ស្ែ ោះ, ទោះ, សោោះដូរ, សោតសផ្ដល ោះ ។ល។ វាមាន សូរសំសេងរសសដៀងនឹង កយតដលរបកបនឹងពយញ្ានៈ ‚ ស ‛ តដរ ។ ៩-យុគលពិនទញ(៊ៈ) ឬសៅថា ‚ ចុចពីរ ‛ ក៏ាន [8] សគសរបើិណណ យុតែិសនោះសរមាប់ ៖ ោក់សៅចុង កយមានកំសណើតពីាលី ឬសំស្រសកឹត តដលមាន សូរ ‚ អាក់ ‛ ឬ ‚ អាក់ ‛ ដូចជា សោេៈ, សមា ៈ, សទាសៈ... ● ចំ្ំ ៖ សបើ កយទាំងសនោះសៅខាងសដើមសគ ដូចជា ពលកមែ, ិណណ កមែ សចចភាព, 12. 12 សំមរភាា សនោះសគមិនចាំាច់ោក់យុគលពិនទញសទ សរ ោះ កយទាំងសនោះជាសមាសនម ។ ● សលើកតលងតត កយ ៖ គណៈ តដលសទាោះបីវាសៅសដើមសគ ឬក្ែ លសគកែី ក៏រតូិតតសរបើ យុគលពិនទញជាដរាប ឧទា រណ៍ គណៈរបតិេូ, គណៈកមែោរ, គណៈសងឃ, គណៈរដះមស្រនែី, គណៈរបធ្លនរដះ... សរ ោះថាកនញង កយទាំងសនោះ ‚គណៈ‛ មិនចូលកនញងសមាសនមតាមកបួនខាន ត សិយាករណ៍ាលី ។ ● សលើកតលងតត កយ ៖ គណបកស, គណន, គណសនយយ... តដលសគមិនរតូិសរបើយុគលពិនទញ សទ ។ ● វរឯឯ កយ ៖ ោលៈសទសៈ សគរតូិសរបើយុគលពិនទញកទាំងពីរមាត់តតមែង ។ ក៏បុតនែ សបើសគ សរសសរ កយសនោះ ‚ បស្រញ្ញច ស ‛ មកវិធញ ‚ សទសោល ‛ សនោះ សគមិនរតូិសរបើយុគលពិនទញសេើយ ។ ● កនញងសម័យសនោះ សគយកយុគលពិនទញមក សរបើោល យកនញងោល របសយាគំលោះតដរ សរមាប់រាប់រាយ ស្ែ ោះអវីៗ ដូច កយថា ទង់ជាតិារាំងមាន ៣ ពណគឺ ៖ ស, សំៀិ, រក ម ។ បុតនែជាទូសៅ អនក និពនធទាំងឡាយតតងតតសរបើ ‚ទវិពិនទញសលំ‛ កនញងករណីសរៀបរាប់, ឧសទទស បង្ហា ញ... សរ ោះោរសរបើ សញ្ញា ំណឌ តបបសនោះរតឹមរតូិ និងសមស តុសមផ្លជាង ។ សយើងនឹងានស ើញរពមទាំង អ ិបាយពនយល់ អំពីំណឌ សញ្ញា សនោះសៅទំព័រខាងមុំ ។ ១០-រជាញសញ្ញា ឬស សញ្ញា (-) ‚Trait d’union‛ ជាសញ្ញា បនទ ត់សផ្ដកំលីសរមាប់សរបើរាស់ានសរចើនយាងសៅកនញងោរសរសសរអតែបទ ឬតតង និពនធជាសដើម ។ ក/សរមាប់បំតបកពាងគនន កយមួយ កុំឲ្យអានរចេំជារបកប នំឲ្យំុស កយដូចជា ទូក-ង, កុក-ស, សមបញរ-ស,តំស-ក...។ ំ/សរមាប់តភាា ប់ កយមួយ តដលសរសសរមិនទាន់ចប់សៅចុងទំព័រ ស ើយរតូិរតេប់មក សរសសរសៅសដើមបនទ ត់វិធញ ។ គ/ សរមាប់ភាា ប់ កយមួយតដលោច់ោន សដើមបីតរមូិចាប់ចុងចួនកនញងកំ្ពយ ។ 13. 13 / សរមាប់បញ្ញា ក់អំពីោរផ្ដល ស់បែូរោល សនទនននតួពីរ ឬសរចើននក់ ។ ង/ សរមាប់សមាគ ល់នូិោរសរៀបរាប់ ជាលំោប់លំសោយ អំពីគំនិត ឬចំណុចតបលកៗ ។ ១១-ោកាទ ឬសជើងតកអក (+) គឺជាបនទ ត់ំលីពីរ មួយសផ្ែកមួយសទៀតបញ្ឈរ គូសោត់តំវងោន ចំ ក់ក្ែ ល ។ សគសរបើ ិណណ យុតែិសនោះ សរមាប់ោក់សលើ កយឧទានស័ពទំលីៗមួយចំនួន តដលមានសូរសសៀងបងអូស ឬតអូញថងូរ ដូចជា កយ ចាោះ ! ាទ ! ្ ! ន, នុោះ, ណោះ, អូ, អាា ... ។ ខាងតផ្នកនពវនែ សគសរបើសញ្ញា សជើងតកអក ជាសញ្ញា បូក, ឧទា រណ៍ ៖ ១៥+៣៨ ។ ១២-សលំសទា (ៗ) សញ្ញា សនោះសគសរបើសរមាប់ ក/- ផ្ទួន កយតដលតរមូិឲ្យថា ឬអានពីរដង, ំ/- សរមាប់បញ្ញា ក់អំពីចំនួនសរចើន ឬ ព ុិចនៈ ។ ● ចំ្ំ ៖ មិនតមនកំណត់ថា រគប់តត កយតដលរតូិថាឬអានពីរដងសនោះ រតូិតតោក់សលំ សទាទាំងអស់សនោះ សទ ។ កយាលីំលោះតដលយកមកសរបើកនញងភាាតំែរ ដូចជា នន មែសសងវគ សគ រតូិសរសសរ កយ ‚នន‛ សនោះរតួតោន ពីរដង សោយសោរពសៅតាមវិធធ្លនាលី ។ ដូចជា កយថា ឯ ិមម...? ។ សបើសរបើជាមួយគុណនម និយាយអំពីពណសនោះ កយសទួនសោយសរបើសលំសទា ចង់ បញ្ញា ក់អំពីរបសេទពណ សោយតេកៗរបស់ិតែញ ។ ចំស ោះ កយតំែរំលោះ តដលមានសំសេងដតដលៗពីរដងដូចជាបបរ កករ រតូិតតសរសសរពីរដង ជាន់ោន ដូសចនោះជាដរាប ។ ហាមោច់ខាត មិនឲ្យសរសសរ បរៗ, ករៗ, តបបសនោះសេើយ ។ ● សលំសទាសរបើកនញងករណីបញ្ញា ក់ និងសរបៀបស ៀប ។ ● សលំសទាសរបើជាមួយ កយមួយពាងគ ។ ● សលំសទាសរបើជាមួយ កយពីរមាត់ ។ ● សលំសទាសរបើជំនួស កយបីមាត់ឬសរចើនពាងគ ។ 14. 14 ● ចំ្ំ ៖ សលំសទាមិនអាចសរបើផ្ទួនានសៅខាងចុង កយពិពណន អំពីរូបរាងមនុសឬសតវ ដូចជា កូនសោសនោះធ្លត់រទលុកលុក មុំសេើងកំបលង់បលង់ដូចិង់ចស្រនទ ។ សគមកំរពឹងរពឹង ។ ● មិនរតូិសរបើសលំសទាសនោះកនញងករណីសរបើ កយដតដលសរចើនដង តផ្នកទី៣ ំណឌ សញ្ញា (Signes de ponctuation) ំណឌ សញ្ញា គឺជាសញ្ញា មានរូបភាពតបលកៗ សរមាប់សរបើកនញងោរសរសសរអតែបទសផ្សងៗ សដើមបី សមាគ ល់លកះណៈ ទរមង់តបបបទ តដលជាលំនំឲ្យង្ហយយល់ ឲ្យអានានរតឹមរតូិ ។ ១-សកបៀស ( , ) ឬកណដ កសញ្ញា (La virgule)[9] សញ្ញា សនោះ សរបើសរមាប់តញក កយកនញងរបសយាគឲ្យោច់ពីោន សទាោះ កយសរៀបរាប់សនោះ ជានម កែី ជាគុណនមកែី ជាកិរធយាស័ពទកែី ។ គួរកត់សមាគ ល់ថា ោរសរបើសកបៀសកនញងោរសរសសររបស់តំែរ សយើង ក៏របហាក់របត លនឹងោរសរបើសកបៀសរបស់សោកខាងលិចតដរ ។ ក/ ោរសរបើសកបៀសកនញងោរពិពណន សរៀបរាប់ជំពូកនម ំ/ ោរពិពណនសរៀបរាប់អាធ្លរណនម គ/ ោរពិពណនសរៀបរាប់គុណនម / ោរពិពណនសរៀបរាប់កិរធយាស័ពទ ● កំណត់សមាគ ល់ សៅកនញងោល របសយាគបរសទសដូចជា ភាាារាំង អង់សគលស សអសាញញលជាសដើម សនោះ របសយាគលបោះ្តដលតំែរសយើងរតូិសរបើដកោល សគសរបើសកបៀសទាំងអស់ ។ សនោះអាចជាទមាល ប់ ភាាសគ ឬក៏ស វើសៅតាមោរតរមូិចាំាច់ ននកបួនសិយាករណ៍ របស់សគ ។ អតែបទតំែរសយើងពីបុរាណ តដលចារសៅសលើរោំងកដី ាស្រាែ សលឹករងតកដី សៅកនញងោល របសយាគទាំង អស់សនោះ ពុំតដលមានសរបើសកបៀសទាល់តតសាោះ ។ សយើងកត់សមាគ ល់ស ើញថា ចាប់តាំងពីរបសទស សយើង ំិតសរោមរបបអា្និគមារាំងមក របត លសោយារានទទួលឥទធិពល ពីរសបៀបរបប 15. 15 សរសសរតបបារាំង សយើងក៏ចាប់សផ្ដើមសរបើសកបៀសជាសរៀងរ ូតមក ។ បុតនែសទាោះជាយាងសនោះកដី សយើង សសងកតស ើញមានទំសនរពីរគឺ ៖ ក/-របសេទជនតដលានសរៀនសូរតសចោះដឹងសរៅរជោះភាាារាំង សរចើនសរសសរសរបើសកបៀស ។ ំ/-របសេទជនតដលសចោះតតភាាតំែរ ក៏ទទួលយកទមាល ប់មតកពីបុពវបុរសជាន់សដើម ស ើយ សរសសរឥតសរបើសកបៀសសទ ។ និយាយរួមមក ោរសរបើដកោល ជំនួសសកបៀស ឬសរបើដកោល ផ្ង និងសរបើសកបៀសផ្ង គឺមិនមានអវីតបលក ោន ខាល ំងសពកសនោះសទ ។ បុតនែោរសរបើសកបៀស វាមានចរធតចាស់ោស់រាកដរបជាជាង[10] ។ ២-ទវិពនទញសលំ ឬ ចំណុចពីរគូស (៖) សញ្ញា តដលមានគំនូសសផ្ែកសៅំណឌ ចសនល ោះសូនយពីរ សលើមួយសរោមមួយសនោះ សគសរបើសរមាប់ ៖ ក/ ោក់សៅចុងបញ្ចប់ននរបសយាគ កនញងន័យកត់រតាសមែីរបស់បុគគល្មួយ តដលសគរសង់ យកមកោក់កនញងសញ្ញា អញ្ារបោស(‚ ‛) សគកត់សមាគ ល់ស ើញថា សញ្ញា តបបសនោះ សរចើនតតសរបើកនញង ទរមង់រចនបថរបសយាគពណនកនញងសរ ងសរពង, សរ ងនិទាន, ោរនិយាយរាប់ោន ពីស តុោរណ៍ អតីតោល ។ល។ ំ⁄ សរមាប់ោក់សៅចុងរបសយាគ្ តដលរតូិបនែសៅដល់ោរសរៀបរាប់ សោយចាត់ជាពួក, ជាតផ្នក ។ សមាគ ល់ ៖ មិនរតូិរចេំយុគលពិនទញ (៊ៈ) ជាមួយនិងទវិពិនទញសលំ (៖) សទ ។ យុគលពិនទញ រោន់តតចុច ចំណុចពីរសលើសរោមបុស្ណ ោះ, វរឯឯទវិពិនទញសលំ គឺមានសូនយសលើ ( ° ) សូនសរោម (°) ស ើយមាន រជាញសញ្ញា ំណឌ ចំក្ែ ល គឺយាងសនោះ (៖) ។ សពវនថងសនោះ សយើងស ើញសគសរបើយុគលពិនទញតាមតបប អឺរ៉ែុប ជំនួសទវិពិនទញសលំ សោយមកពីទរមង់ពុមពអកសរលីមុន (font Limon) ពុំមានសញ្ញា ទវិពិនទញសលំ ក៏តាំងតតយកយុគលពិនទញមកសរបើជំនួសឲ្យតតានៗ សិន រង់ចាំអនកបសចចកសទសរកស ើញសញ្ញា ទវិពិនទញ សលំ សនោះនឹងយកមកសរបើឲ្យានរតឹមរតូិតាមវិធធ្លនសិយាករណ៍។ 16. 16 បុតនែសគអាចសរបើយុគលពិនទញាន សៅកនញងទរមង់លិំិតំលោះៗដូចជា កមែិតែញ[11] ៖ សសនើសុំ អាហារូបករណ៍សៅសិកាសៅរបសទសជបុនសយាងៈ លិំិតសលំ... ចុោះនថងទី.... កំណត់សមាគ ល់អំពីោរសរបើ ឬមិនសរបើយុគលពិនទញសៅពីមុំ កយ ‚ថា‛ ៖ ក/ មិនសរបើយុគលពិនទញ ចំស ោះតត កយ ‚ថា[12]‛ ្តដលជានិាតស័ពទ តដលអាចសរបៀប នឹងភាាារាំងថា ‚Que‛ ានដល់ កយតដលរតូិកត់រតាសមែីមិនផ្ដទ ល់របស់តួអងគ មាននិយាយ កនញង‚ Style indirect ‛ របស់ភាាារាំង ដូចជា កយ ៖ ស លថា, និយាយថា, ទំនយទាយថា, តិោះសដៀលថា, សជរថា, រាប់ថា... កយទាំងសនោះ សគមិនរតូិសរបើោក់យុគលពិនទញ (៊ៈ) ពីមុំសទ ។ ំ/ រតូិសរបើយុគលពិនទញ សគសរបើសញ្ញា យុគលពិនទញ (៊ៈ[13]) កនញងករណីកត់រតា កយសមែីផ្ដទ ល់ របស់អនកនិពនធ រតូិោន នឹងទរមង់របស់ភាាារាំងថា (Style direct) ។ ៣-បុចឆនសញ្ញា (?) (Point d'interrogation) ជាសញ្ញា សរបើសរមាប់ោក់ពីខាងសរោយ កយ, ោល , លបោះ សចាទសួរជានិចច ។ សៅកនញង កយ, លបោះ, ោល , របសយាគតដលសចាទសួរ សគតតងសរបើជាចាំាច់នូិ កយ ឬរូបមនែសផ្សងមានជាអាទិ៍៖ សតើ, សរ ោះអវី, ស តុអវី, ដូចសមែច, (ក៏, ឬ, ានជា...) យាងសមចក៏..., អវីសៅ, សអីសគ, អង្ហក ល់, ោល្, ... ។ល។ កយសរមាប់សួរអាចសៅសដើមោល ឬ សៅចុងោល ក៏ាន ។ ជួនោលសគមិនចាំាច់ សរបើ កយសួរ សគរោន់តតោក់បុចឆនសញ្ញា សៅក៏ានតដរ ។ -លបោះ, ោល , កយសំណួរំលីៗ ៖ ោល នអវី? សមចក៏យំ? សៅាោ? សដើរ? ជិោះកង់ ? -គបបីកត់សមាគ ល់ថា សំណួរដតដលរោន់តតផ្ដល ស់បែូរោក់ កយ្មុន កយ្សរោយ ក៏ ឲ្យន័យ ឬ រំសលចន័យំុសោន តដរ ។ សរៅពីសនោះ រាល់សំណួរតដលសុទធតតមានបុចឆនសញ្ញា សៅចុងលបោះដូចោន សនោះ អាចមានន័យ ំុសតបលកោន សៅតាមសំសេងសលើកោក់ថាន ក់ថនម គំ កកំត ង អងវរករលន់តួ ។ មានបុចឆនសញ្ាមួយតបបសទៀត តដលសរចើនស ើញសរបើសៅកនញងរូបគំនូរកំតបលង (Caricature) 17. 17 ។ ៤-ឧទានសញ្ញា (!) (Point d'exclamation) សញ្ញា បសង្ហគ លបញ្ឈរតដលមានចំណុច (!) មួយសៅពីសរោមសនោះ សគសរបើសរមាប់ោក់សៅពី សរោយ កយ ោល លបោះ ភា្ ក់សផ្អើលតក់សលញត សសងើច េ័យ អាសនន ខាល ច បញ្ញា ោច់ខាត តបបន់ អ ិោះ ន សតរមកជយសោស គំរាមកំត ង ។ ជួនោលសគក៏សរបើឧទានសញ្ញា ជាមួយនឹងោល កំ ឹង បសនទ ស ឬ សជរផ្ងតដរ ។ ៥-អញ្ារបោស[14] ( ‚...‛ ) គឺជាសញ្ញា ោន បមាង តដលសៅខាងសដើមមានរាងសោងំវឹកកួចពីរសេើងសៅសលើ ឯខាងចុងជា សញ្ញា ំវឹកពីររាងសោង កួចទមាល ក់ចុោះសរោម ។ សគសរបើសញ្ញា សនោះសរមាប់៖ ក/ ោប ឬកត់រតាដករសង់សសចកែីសំខាន់របស់ជន្មាន ក់ ទុកជាសសចកែីពិសសសសោយ តេក ជាោររំសលច ឬបញ្ញា ក់ឲ្យតបលកពីន័យរបស់បរធបទ ។ ំ/ ដករសង់គំនិត, សមែីរបស់តួអងគ្មួយកនញងសរ ង ។ គ/ ដករសង់តួអងគ្មួយ តដលមានកិតែិស័ពទលបីលាញ / ដករសង់សសចកែីឬអតែន័យមានលកះណៈសលចសធ្លល ។ ៦-អពភនែរសញ្ញា [15] (‘...’) សញ្ញា សនោះ ំុសតបលកពីអញ្ារបោស សោយសរបើតតំវឹកសញ្ញា មួយសៅខាងសដើម និងសកបៀស សញ្ញា មួយសៅខាងចុង ។ រសបៀបសរបើនសអពភនែរសញ្ញា ំុសោន បនែិច ពីសញ្ញា អញ្ារបោស សោយសរបើ អពភនែរសញ្ញា ជាោន ប កយំិតសៅកនញងរងវង់តផ្ន កយ តដលោក់ោន បសោយសញ្ញា អញ្ារបោស ។ សូមអនុញ្ញា តជរមាបថា៖ សៅកនញងសសៀិសៅឯការជាទូសៅ សគករមស ើញអនកនិពនធសរបើសញ្ញា សនោះ ្ស់ ។ ជួនោលសគសរបើអពភនែរសញ្ញា ឬអញ្ារបោស កនញងសោលសៅតតមួយដូចោន ។ សៅកនញង 18. 18 សសៀិសៅសិយាករណ៍របស់សោក ពូិ អុម សោកចាត់ទុកអពភនែរសញ្ញា ថា ជាសញ្ញា អញ្ារបោស ( សសៀិសៅសិយាករណ៍ ពូិ អុម ទំព័រ ៨ ) ចំតណកសៅកនញងិចននុរកមសសមែចជួន្ត ទំព័រ ១៦៥៦-៥៧ វិធញ ក៏បង្ហា ញអពភនែរសញ្ញា ‚ ....‛ មានរូបស្ះ នយាងសនោះតដរ ។ សោកានពនយល់ កយអពភនែរសញ្ញា យាងសនោះថា ៖ កយសនែតសៅិណណ យុតែិ តដលពួកសិយាករណ៍បណឌ ិតកនញង របសទសអឺរ៉ែុប បសងកើតសេើងសរមាប់សរបើរាំង កយ ឬសសចកែីមានរូបស្ះ នពីរតបបគឺ (‚...‛) ឬ («...»)[16] ។ ដូសចនោះ សោយយល់ស ើញថា កិចចោរសរសសរតតងនិពនធនសពលបចចញបបននសនោះ មានសភាពលអិត លអន់សុីជសរៅ និង ែត់ចត់ សយើងគួរតតបញ្ចូលអពភនែរសញ្ញា តដលមានរូបស្ះ នតបបសនោះ ( ‘... ’ ) មកសរបើបតនែមសទៀត សោយបំតបកសចញពីអញ្ារបោស ( ‚...‛ ) ។ ៧-មចឆណឌ សញ្ញា ឬ ពងរតី (...) (point de Suspension) ជួនោលសគសៅថា (ចំណុចរាយ) ផ្ងក៏មាន ។ សញ្ញា តដលមានចំណុចបីបនែបនទ ប់ជាប់ោន សនោះ សរមាប់សមាគ ល់របសយាគ្មួយ តដលសៅមានសសចកែីបនែសទៀត បុតនែអនកសរសសរានផ្ដអ ក បញ្ឈប់តលងពណន សោយោក់សញ្ញា ពងរតីសនោះ រាប់ជាដំណឹង ។ រសបៀបសរបើពងរតីមានតបប តផ្នតបលកៗដូចតសៅ ៖ ក/ ជាសញ្ញា ោត់ កយសមែីគូសនទនមាន ក់ តដលកំពុងនិយាយឲ្យោច់ក្ែ លោល ។ ំ/ ជាសញ្ញា សរមាប់ផ្ដអ ក កយសមែី មិនចង់និយាយបនែសោយទុកឲ្យគូសនទនយល់ ឬ ក៏ បងកប់ទុកនូិ កយគំរាមកំត ង កយប្ែ ា... ។ គ/ ផ្ដអ កសសចកែីរតឹមបុណណ ឹងសិន ឬសសលោះទុក សោយមិនចង់ឲ្យសសចកែីមានន័យដូចោន សនោះ តិង អនល យសពក ។ / សរមាប់រាប់អំពី កយោល តដលាត់រលុបមានសសចកែីមិនចាស់ ដកយកសចញពី សិោចារងកជាសដើម ។ 19. 19 ៨-ិង់រកចក ឬនំសញ្ញា ( ) ានជាសគឲ្យស្ែ ោះដូសចនោះ សរ ោះវាមានស្ះ នរាងសោងដូចិង់រកចកសយើងពិតៗ ។ សគសរបើ សញ្ញា ិង់រកចកសរមាប់ ៖ ក/ ោប កយ ឬសសចកដី តដលសគចង់ពនយល់ន័យ ។ ំ/ ោប កយតដលសរសសរជាអកសរោត់ ។ ៩-ិង់តសងកៀប [.....] សៅកនញងភាាតំែរសគមិនរសូិសរបើសញ្ញា ិង់តសងកៀបសនោះសទសរ ោះសយើងមានិណណ យុតែិ និងំណឌ សញ្ញា យាងសរចើន សមរសបនឹងសរបើកនញងអតែបទជាភាាតំែររគប់រោន់អស់ស ើយ ។ បុតនែសៅកនញង ោរគណនសលំតផ្នកពីជគណិត(Algèbre) សយើងយកមកសរបើតាមពួកអឺរ៉ែុប ។ ១០-រា៉ែ ត់ ឬោន ប ( } ឬ { ....} ) (Accolade) សញ្ញា សនោះ តំែរំលោះសៅថា ពុកមាត់សមអំសៅ ។ ក/ សៅកនញងមុំវិធជាា ពីជគណិត រសបៀបសរបើោន ប ឬរា៉ែ ត់មានន័យដូចោន នឹងោរសរបើតសងកៀប ឬ ិង់រកចកតដរ ។ សគតតងតតសរបើរា៉ែ ត់មួយសរមាប់សបើក ( { ) និងរា៉ែ ត់មួយសទៀតសរមាប់បិទ ( } ) គឺ តបបសនោះ {.....} ។ ំ/ រា៉ែ ត់សបើក និងរា៉ែ ត់បិទសនោះ សរបើសរមាប់ោប កយពីរ ឬសរចើនជាោរសមាគ ល់ថា កយទាំង សនោះមានមុំង្ហររួមដូចោន មិនាច់សរសសរដតដលសរចើនដងនំខាតសពល ។ ១១-សបយាលៈ ឬ លៈ (។ល។) សគមិនសូិអានថា សបយាលៈសទ សរ ោះតិងសពក សគអានោត់យកតតខាងចុងរតង់សូរថា ឡាក់, េៈ សរសសរថា ៖ (។ល។) រតូិនឹង កយារាំងថា (et cetera) សរសសរអកសរោត់ថា (etc.) ។ សគ សរបើសរមាប់បំរពួញសសចកែីឯ្នីមួយ ឬោរសរៀបរាប់តដលតិងឲ្យសៅំលី សោយគិតថា អនកអានក៏ ដឹងថា សៅមាន កយ និងសសចកែីអវីំលោះសទៀត ។ 20. 20 ១២- ំណឌ ឬ ំណឌ សញ្ញា (។) សគសរបើសញ្ញា ំណឌ សនោះ សរមាប់រាំងខាំងរបសយាគ ឬសង្ហក ត់ននសសចកែីនីមួយៗ ឲ្យោច់រសេោះ ពីោន ។ ោល្របសយាគមួយចាប់សសចកែីស ើយ សគរតូិោក់សញ្ញា (។) សនោះ មុននឹងបនែសៅ របសយាគមួយសទៀត ។ ំណឌ សញ្ញា ស វើឲ្យសគង្ហយយល់ អាចតញកសសចកែីពីរបសយាគមួយសៅ របសយាគមួយ មិនឲ្យរចេំន័យ នំរចបូករបបល់ ។ ស ើយសៅចសនល ោះ ំណឌ សញ្ញា ោរដកោល ក៏ ជួយសរមួលឲ្យអនកអានង្ហយយល់ ង្ហយចាប់សសចកែីាន ។ មានតតោរបុិនរបសប់របស់អនក សរសសរតតងនិពនធសទ តដលអាចយល់ដឹងដល់ោរចាំាច់ននោរដកោល ោរោក់ំណឌ សញ្ញា ឲ្យាន រតឹមរតូិសទ សទើបស វើឲ្យអតែបទមានតនមល មានន័យគួរជាទីចាប់អារមែណ៍ ។ បុតនែោល្សគរតូិបែូរគំនិតចូលសៅិគគ ឬកថាំណឌ ថែីសនោះ សគរតូិោក់សញ្ញា ំណឌ សៅចុងបញ្ចប់ របសយាគ រួចស ើយរតូិចាប់សរសសរសោយចុោះសៅបនទ ត់ថែី ជាមួយនឹងោរសចាលលំ បនែិចតដលសគ តតងនិយមសៅថា ំណឌ ចុោះបនទ ត់ឬសចាលបនទ ត់ និងចាប់សដើមបនទ ត់ (សនោះជាោររាប់ដំណឹងរបស់ អនកសៅសរសសរតាមសូរត ) ១៣- ំណឌ ចប់ ( ៕ ) ជាសញ្ញា សរមាប់ោក់បញ្ចប់អតែបទ ឬសរ ងមួយតតរតឹមសនោះពុំមានតសសចកែី ឬសរ ងរា៉ែ ិសៅ មុំសទៀតសេើយ ។ ១៤- អាទិសសងកត ( . ) គឺជាចំណុចមួយតដលោក់ពីមុំអកសរ តដលសគសរសសរោត់ដូចជា ស.រ.អា. (ស រដះ អាសមរធក), អ.ស.ប. (អងគោរស ររបជាជាតិ) គ.ជ.ប. (គណៈកមែោរជាតិសរៀបចំោរសាោះ សឆ្មន ត) ជួនោលសគសរបើអាទិសសងកត សដើមបីោក់ពីមុំសលំសរៀង មាតិោតដលសរៀបរាប់ចំណងសជើងរង (Sous-titre) ដូចជា ៖ ១. មងគលោរ អបមងគល 21. 21 ២. ាវ សអប់សចក តកអកសអប់ពងមាន់ ៣. ចង់រត់សចញពីសងគម... ជួនោលកនញងករណីដូចខាងសលើសនោះ សគសរបើរជាញសញ្ញា (-) ំលោះ ៗ តដរ ។ ១៥- កុកកញដសនរត ឬ តេនកមាន់ (៙) បុពវកវិឯនិពនធតំែរធ្លល ប់សរបើសញ្ញា សនោះ សរមាប់ចាប់សផ្ែើមសរសសរអតែបទ ឬសសចកែីសរ ងអវីមួយ សដើមបីកំណត់ទុកជាចំណុចចាប់សផ្ែើម ។ តតសពលបចចញបបននសនោះ អនកនិពនធ កិឯតលងសរបើសញ្ញា សនោះស ើយ ។ ជាពិសសសសៅសពលចាប់សផ្ែើមសរសសរកំ្ពយ សនោះកិឯបុរាណសយើងសរចើនសរបើសញ្ញា (៙) ដូសចនោះ ។ បចចញបបននសនោះ មានកិឯសម័យទំសនើបំលោះក៏សផ្ែើមសរបើសញ្ញា តផ្នកមាន់ តដលមានសកបៀសពីរសនោះ សៅ សពលចាប់សផ្ែើមសបើកបទកំ្ពយ ។ ១៦-ំណឌ បរធសយាាន ឬ សោមូរត (។៚) គឺជាសញ្ញា យកតាមរូបស្ះ នោនសនមសោ តដលសនមផ្ងសដើរផ្ង ប្ែ លឲ្យមានរាងកងិ កងក់តបបសនោះ ស ើយតំែរបុរាណក៏សនែតយកមកស វើជាសញ្ញា ំណឌ បញ្ចប់ តដលសៅតាម កយាលី ថា ‚សោមូរត‛ គឺសនមសោដូសចនោះសៅ ។ ចាស់បុរាណសោកសរបើំណឌ បរធសយាាន ឬ បរធយាន ឬសោ មូរតសនោះ សរមាប់បញ្ញា ក់សសចកែីនិយាយពីសរ ងរា៉ែ ិអវីមួយឬអតែបទ បទាទាលីោថា្មួយ ។ សពវនថងសនោះ អនកនិពនធមួយចំនួន ានសរបើសញ្ញា ពីរគឺ៖ ឬមួយ ៕ ឬមួយ ។៚ ។ ោរសរបើសោមូរតសនោះ គឺចង់រកាសមបតែិិបប មពីបុរាណឲ្យសៅគង់ិងស ។សយើងស ើញអនកោតសតមួយចំនួន មានសរបើ សញ្ញា សោមូរតផ្ងតដរ ៕៚ ១៧-អំពីសលំតំែរ តាំងពីយូរមកស ើយ តំែរសយើងសរបើសលំ រពមជាមួយនឹងោរបសងកើតតួអកសរ សរមាប់ចារងក និងកត់រតាស តុោរណ៍សផ្សងៗ ។ សលំមានារៈសំខាន់ ជាពិសសសកនញងោរកត់រតាចំនួនលុយោក់ សោរកបី តរសេលឺ ំ្ញំកំដរ... ។ កត់រតា អាយុ (ចំនួនឆ្មន ំ) តដលំលួនរស់សៅកត់រតាចំនួនរាក់ តដលសគ 22. 22 មកំចីបុល... ។ សៅសពលបចចញបបនន សលំរតូិានសរបើរាស់សរមាប់គណនលុយោក់ថិធោចំណូលចំ្យ ។ ពិសសសាែ ប័ន ិរញ្ាិតែញ, ាែ ប័នសសដះកិចច, នោរ, ណិជាកមែ រតូិោរសរបើរាស់តួសលំជា ចមបងបំផ្ុត ។ សរ ោះតត ‚សលំ‛ មានតួនទីសំខាន់សៅកនញងសងគមសនោះស ើយ សទើបមាន កយសាល ក មួយោល តចងថា៖‚សមែីជាឯក សលំជាសទា អកសរជារតី ‛ តាំងពីសម័យសដើមមកទល់សពលសនោះ ទរមង់តបបតផ្នសលំតដលតំែរសយើងសរបើរាស់មាន៖ ក/ សលំទំសនើបតដលតំែរសយើងសរបើសពវនថងគឺ ៖ 0, ១, ២, ៣, ៤, ៥, ៦, ៧, ៨, ៩ ។ ំ/ សលំអារា៉ែ ប់ ៖ 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 ។ សសទើរតតសៅសលើសកលសោក សគសរបើសលំសនោះ ទុកដូចជាសលំអនែរជាតិសៅស ើយ ។ គ/ សលំតំែរបុរាណ សលំរបសេទសនោះ មានតតពួក ‚ សហារា ‛ (Astrologue) បុស្ណ ោះ តដលសរបើកនញងោរទសសន៍ ទាយ សជាគតារាសីឲ្យមនុសសទូសៅ និងទសសន៍ទាយសមើលសុំទុកះ, រពឹតែិោរណ៍, ទឹកសេលៀង ឬសកណឌ ធ្លរាាស្រសែផ្ោផ្លរបចាំឆ្មន ំ សរមាប់ចុោះផ្ាយកនញងមហាសស្រង្ហក នែ ។ សគរាប់សលំសនោះថា ៖ ឯក, សទា, រតី, ចតាវ , បញ្ច, ឆ, ស័បែ, អដះ, នព, សំរធទធិ ។ សូមបង្ហា ញជូននូិរូបសញ្ញា ននសលំតំែរបុរាណ ដូចខាងសរោម ៖ ៪, ៫, ៬, ៭, ៮, ៯, ៰, ៱, ៲, ៳ ។ /សលំរ៉ែូមាុ ំង (Chiffre romain) សលំរ៉ែូមាុ ំង សរចើនសរសសរ ៖ ក- សៅសលើមុំនេិោសាលពយួរជញ្ញា ំង 23. 23 ំ- សរមាប់កត់រតា ភាគ, ជំពូក, តផ្នក, ននអតែបទ ឯការសសៀិសៅសផ្សងៗ ។ខាងសរោម សនោះ គឺរូបសញ្ញា តួននសលំរ៉ែូមាុ ំង I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X [17]។ សៅកមពញជាសយើង សគសរបើទាំងអស់ សលំទាំងបុនែ នតដលានបង្ហា ញជូនខាងសលើ ។ សលើកតលង តតអស់សោក‚សហារា‛ សទ តដលសរបើសលំតំែរបុរាណ កនញងោរគណនទសសន៍ទាយ តាមសលំអតែៈ ទសសន៍ទាយ សជាគជតារាសី ។ ១៨-ោរចុោះោលបរធសចឆទ ោរចុោះោលបរធសចឆទមានតួនទីសំខាន់ជាចមបង សរ ោះតាមរយៈោលបរធសចឆទ សគអាចដឹងអំពី ោលសិោ តដលរពឹតែិោរណ៍របិតែិាស្រសែននានសកើតសេើង ។ ឧ. ោលបរធសចឆទននោរសេើង សាយរាជយននសសែចអងគ្មួយ, ោលបរធសចឆទននោរកាងរាាទ... ោលបរធសចឆទននជ័យជមនោះ របស់ជាតិសយើង សៅសលើគូសរតូិ ោលបរធសចឆទននោរចាកសចាលរកញងអងគរ... ោលបរធសចឆទននោរ ផ្ដល ស់បែូររាជធ្លនី ។ល។ សៅកនញងរគួារមួយ ោរាងសង់ផ្ទោះថែី ក៏មានចារងកោលបរធសចឆទទុកជា សមាគ ល់ សរមាប់ឲ្យសមាជិករគួារជំនន់សរោយៗានដឹង។ សៅតាមសចតិយ មុងបញ្ចញោះសព ក៏ រគួារនីមួយៗ តតងតតសរសសរស្ែ ោះ បុគគលជាាច់ោតិតដលាល ប់ ។ - ោរចុោះោលបរធសចឆទតាមតបបបុរាណ ចាប់ពីរវាងសតិតសទី១៦ រ ូតមកទល់សដើមសម័យេនំសពញបុពវបុរសសយើងសរបើរសបៀបមាង សរមាប់ ស វើជារូបមនែននោរចុោះោលបរធសចឆទ ។ សោលសំខាន់ននរូបមនែសនោះ គឺសោកោក់សញ្ញា ំណឌ (។) ទុក ជាសោលសរមាប់ស វើសនូលក្ែ ល ។ សយើងស ើញោរចុោះោលបរធសចឆទរសបៀបសនោះ សៅសលើសចតិយ សៅសលើសំណង់សផ្សងៗ ខាងពុទធាសន ជាពិសសស សយើងស ើញសៅរគប់តតសនលឹកខាងសដើមបំផ្ុត ឬ សនលឹកចុងបញ្ចប់ននាស្រាែ សឹលកវរងត ។ ឧទា រណ៍៖ នថងអង្ហគ រ ១១ សកើត ពិាំ ព.ស. ២៥៤៩ គ.ស. ២០០៥ សនោះសគសរសសរតបបសនោះិធញ ៖ ព.ស. ២៥៤៩ 24. 24 ៣ ᧫ ៦ ឆ្មន ំមតម ____________ គ.ស. ២០០៥ សនោះគឺជារសបៀបចុោះោលបរធសចឆទតបបសសងះបំលី ។ ំ្ញំរោន់តតសូមជរមាបថា សដើមបីសចោះចុោះោល បរធសចឆទរសបៀបបុរាណសនោះ សគរតូិសចោះចាំនថងទាំង ៧ ឲ្យាទ ត់ គឺ អាទិតយ (សលំ១) ច័នទ (សលំ២) អង្ហគ រ (សលំ៣) ពុ (សលំ៤) រប សបតិ៍ (សលំ៥) សុរក (សលំ៦) សៅរ៍ (សលំ៧) ។ រួចស ើយ រតូិសចោះ រាប់តំចនទគតិឲ្យាទ ត់ សោយោក់សលំឲ្យតំនីមួយៗផ្ងគឺ៖ មិគសិរ (សលំ១) បុសស (សលំ២) មា (សលំ៣) ផ្លគញន (សលំ៤) សចរត (សលំ៥) ពិាំ (សលំ៦) សជសះ (សលំ៧) អាាឍ (សលំ៨) រាពណ៍ (សលំ៩) េរទបទ (សលំ១០) អសសញជ (សលំ១១) កតែិក (សលំ១២) ។ ោរគិត សំនើត រសនច គឺសោកកំណត់ឲ្យោក់សំនើតសៅខាងសលើសញ្ញា ំណឌ , ឲ្យោក់រសនចសៅខាង សរោមសញ្ញា ំណឌ ។ ឧទា រណ៍ ៖ នថងសៅរ៍ ៣ សរាច តំ អាាឍ គ.ស. ២០០១ ព.ស. ២៥៤៨ រតូិសរសសរដូចខាងសរោម ៖ ព.ស. ២៥៤៨ ៧᧳៨ ឆ្មន ំឆលូិ ____________ គ.ស. ២០០៤ ១៩-អំពីទរមង់សផ្សងៗ ននអកសរតំែរ ( Les différents types de caractères Khmers ) អកសរតំែរ មានរទង់រទាយសរចើនតបប, មានដូចជា ៖ ក/ អកសរសរជៀង (Ecriture penchée) ៖ អកសរសរជៀង គឺជាអកសរនដ (manuscrit) មានជំ ររាងសរទតសៅមុំ ។ ំ/ អកសររតង់ (Eeriture droite) គឺជាទរមង់អកសរ តដលសគសរសសរ ឲ្យមានជំ ររតង់ សៅសលើតាមទំនងបនទ ត់បញ្ឈរ (vertical) ។ បុតនែ សគករមស ើញទរមង់អកសរ សរសសរសរទតសៅខាងសឆវង្ស់ (សរទតសៅសរោយ) ។ 25. 25 គ/ អកសរមូល[18] អកសរមូល គឺជារបសេទអកសរ តដលមានទរមង់មូល ។ សគសរចើនសរសសរអកសរមូល សៅកនញង សសៀិសៅ ម ជាភាាាលី ឬ សំស្រសកឹត ។ មាងសទៀត ោរសរសសរមនែអាគមោថា សលើកតនសង យ័នែសលើអាិសតជោះ ាក់សលើំលួនរាណ, ក៏សគនិយមសរបើអកសរមូលតដរ ។ សៅទូទាំងរសញកសសៀម(នថ) ោល្សគសរសសរាលីោថា មនែអាគម គឺសគសរសសរអកសរមូលតំែរទាំងអស់ ។ សគនិយមយល់ ថា ោល្សគសរសសរអកសរ (សសៀម) សៅសលើយ័នែ មនែអាគមោថា សនោះមិនពូតកសកែិសិទធិ ដូច សរសសរអកសរមូលតំែរសទ ។ ករណីសលើកតលង បុតនែសោយតេក ស ើយសនោះជាករណីពិសសស តដលជាទមាល ប់របស់តំែរសយើងរាប់ផ្ង សៅ សលើាល ក (Enseigne) យីសហាផ្ទោះជំនួញ ាល ករបស់មនទីររកសួងនន ស្ែ ោះចំណងសជើងសសៀិសៅ ស្ែ ោះអនកនិពនធ... សនោះសគសរចើនតតសរសសរអកសរមូលផ្ងតដរ ។ ឧទា រណ៍ ៖ សរាងចរកមុង ួត, រកសួងឧសា កមែ តរ៉ែ និង ថាមពល, ិចននុរកមារាំង-តំែរ សោយសោក តិប យក់, ថាិ-គនធ សម ថាំង... ។ល។ / អកសរំម[19] អកសរំមសនោះ មានទរមង់រទង់រទាយមូល របហាក់របត លនឹងអកសរមូលតដរ បុតនែមាន ចំណុចតបលកោន ំលោះៗ ដូចជា៖ -អកសរ ‚ក‛ មានពីរជាន់ សជើងបីតបបសនោះ ‚ក‛ ។ -រគប់តួអកសរ សរចើនតតមានសងៀងរជញងបនែិច សៅរតង់ចុងមុម ។ -អកសរ ‚ឞ ‛ មានបនទ ត់ ិោះស ោះភាា ប់ពីមាះ ងដល់មាះ ង ‚ម‛[20] ។ 26. 26 -រសៈ ‚ ត៊ ‛ មានទរមង់តបបសនោះ ‚ត៊‛[21] សគសរបើសរសសរអកសរ ំម របហាក់របត លោន នឹងអកសរមូលតដរ តតមិនសរសសរកនញងយ័នែ ោថាសទ ។ សគសរចើនសសសរចុោះចំណងសជើងសសៀិសៅ , ចំណងសជើងអតែបទ , ស្ែ ោះជំពូក, ិគគ, តផ្នក ននសសៀិសៅមួយ ។ សោយចង់តថរកាទរមង់អកសរ បនសល់ទុកមកសោយបុពវបុរសតំែរ សគចមលងគំរូ អកសរំមសនោះ ពីសិោចារងក សរោយអងគរំលោះ ពីាស្រាែ សលឹកវរងតំលោះ រកាទុកជាសករមតកខាងអកសរ ាស្រសែ កុំឲ្យាត់បង់ ។ ២០-ោរសរបើស្ែ ោះតំតាមតបបារាំង តាំងពីរបសទសសយើងំិតសៅសរោមរដះោរអា្ពាាលារាំងមក សរៅពីសរបើោលបរធសចឆទ តាមតបបចនទគតិ តំែរសយើងសរបើោលបរធសចឆទតបបសុរធយគតិតាមារាំង សរ ោះរដះោររបស់ារាំងនិង តំែរសយើង មានោររារស័យទាក់ទងោន ជារបចាំ ។ មាងសទៀតឥទធិពលារាំង ទាំងនសយាាយ និង ិបប ម តតងតតរគបសងកត់មកសលើសយើងជានិចច ។ សូមជរមាបបញ្ញា ក់ថា ារាំងពុំមានសរបើស្ែ ោះឆ្មន ំ ជូត, ឆលូិ, ខាល, សថាោះ, សរាង.... ដូចសយើងសទ គឺសគសរបើឆ្មន ំតាមរគិសែសករាជ ។ ឧទា រណ៍៖ រគិសែសករាជ ២០០៧ ។ សរៅពីសរបើឆ្មន ំតាមរគិសែសករាជ ារាំងសរបើតំសុរធយគតិដូចជា Janvier ( សង់វិឯសយ), Février (ស វរិឯសយ), Mars (មាស់), Avril (អារិឯល), Mai (សម), Juin (យូវាុ ំង), Juillet (សូសយត), Août (អូត), Septembre (សសបតមរបិ៍), Octobre (អុកតូរបិ៍), Novembre (ណូិ៉ែមរបិ៍) និង Décembre (សដសមរបិ៍) ។ សរោយមក កនញងរវាងប្ែ ឆ្មន ំ ទសិតសទី៦០ គណៈកមែោរិបប មជាតិ ានបសងកើតស្ែ ោះ តំ សុរធយគតិទាំង១២ ជាភាាាលីជំនួសតំសុរធយគតិារាំង ដូចខាងសរោមសនោះ ៖ ១- Janvier = យាុ ំងវិឯសយ = មករា ២- Février = ស វរិឯសយ = កុមភៈ ៣- Mars = មារស = មីន ៤-Avril =អារិឯល= សមា ៥- Mai = សម = ឧសភា៦- Juin = យូវាុ ំង = មិថុន ៧- Juillet = 27. 27 សូសយត= កកកោ ៨- Août = អូត = សីហា ៩- Septembre =សសបតមរបិ៍=កញ្ញា ១០- Octobre = ឧកតូរបិ៍=តុោ ១១- Novembre=ណូិ៉ែមរបិ៍=វិធចឆិោ ១២- Décembre= សដសមរបិ៍ = នូ ។ សនោះជាដំ្ក់ោលននោរវិធិតែន៍របស់ភាា និងអកសរាស្រសែតំែរសយើង កនញងជំហានថែីមួយ សទៀត ។ បុតនែ សូមជរមាបថា ស្ែ ោះតំថែីរបស់តំែរសយើង តដលយកមកជំនួសតំសុរធយគតិារាំង (ឬសកល) សនោះពុំអាចយកសៅសរបើរាស់កនញងតផ្នកសហារាាស្រសែសរមាប់ទសសន៍ទាយ សជាគជតារាសី សរោោះោច សរោោះជា... ានសនោះសេើយ ។ សហារាតំែរសៅតតសរបើតំខាងចនទគតិ សរមាប់គន់គូរដតដល ដូចជា -មិគសិរ= សលំ ១ -សជសះ = សលំ ៧ -បុសស = សលំ ២ -អាាឍ = សលំ ៨ -មា = សលំ ៣ -រាពណ៍= សលំ ៩ -ផ្លគញន = សលំ ៤ -េរទបទ = សលំ ១០ -សចរត = សលំ ៥ -អសសញជ = សលំ ១១ -ពិាំ = សលំ ៦ -កកែិក = សលំ ១២ កយអញ្ារតស័ពទ (Les mots exceptionnels) គឺជា កយមានលកះណៈពិសសស ំុសតបលកពី កយឯសទៀតៗសោយ អកះរាិធរុទធមិនចំណុោះនិងសូរ សំសេង។ ឧទា រណ៍ 28. 28 -អនក= អានថា =‚នក់‛ សរសសរជា អ + ៊ន + ក=អនក=អនក=នក់ ។ -អញ=អានថា =‚អាញ់‛ សរសសរជា =អញ ។ -(ខាង)លិច(ទិស) អានថា=‚េិច‛ សរសសរជា =លិច ទិសតដលរពោះអាទិតយលិច ។ -មាតា=អានថា =‚មាោ‛ សរសសរជា =មាតា= ត> ដ; ាលីមាតា(មា+តា) អានជាសំសេង តំែរ=តម ។ -មណឌ ប. ន. អានថា មាន់ដប់ = វិធមាន, សរាង ។ -េនំរពោះសុសមរុ = អានថា ‚រពោះសុតម‛ េនំំពស់ជាងសគកនញងសោក ។ -សំតែ = អានថា ‚តំត‛ មកពីាលី សំតែ=តរស ។ -វិធសសស= អានថា ‚វិធតសស‛ មកពីាលី វិធសសស= ភាពតបលក ។ -សសពគប់= អានថា ‚តសបគប់‛ ទាក់ទងរាប់រក; ាលីោល យតំែរ ។ -សតមិយៈ= អាថា ‚ឌីតម ឬ រពោះឌីតម‛ សរ ងទី ១ កនញងទសជាតក; ... ។ -សតសជា= អានថា ‚តដសជា‛ មកពីាលី ‚សតជ‛= អំ្ច ។ -បណឌ ិត=សៅោល យជា ‚អនទិត‛ មកពី កយាលី=ជនអនកមានរាជា្ ។ -សបតី= អានថា ‚តបតី‛, ោល យមកពី ‚បីតិ‛ ។ -សចតិយ= អានថា ‚តចដី‛ មកពី កយាលី=ទីតដលសគសោរពបូជា ។ -សចាែ = អានថា ‚តចាែ ‛ មកពីសំស្រសកឹត=សង្ហវ តរបឹងតរបង ។ -សចតន= អានថា ‚តចតា្‛ មកពីាលី= ផ្ែួចគិត, សផ្ដែ តចិតែ ។ -រពោះ រណី= អានថា ‚រពោះ រនី‛ មកពីាលី,សំស្រសកឹត= តផ្នដី[22] ។ -របនពណី= អានថា ‚របនពនី[23]‛ មកពីាលី= ទំសនៀម, ពូជពងស ។ -អនុសោម= អានថា ‚អនុសឡាម‛ មកពីាលី= បស្ែ យតាម, យល់តាម ។ 29. 29 ំ្ញំរសង់ កយ ‚អញ្ារតស័ពទ‛ ំលោះៗបុសណណ ោះ យកបង្ហា ញជូនអស់សោក រោន់ានជាគំរូបុស្ណ ោះ ។ សៅ មាន កយរបសេទសនោះសរចើនសទៀត ។ សូមអស់សោកជួយរាិរជាិបតនែម តាមោរគួរ ។ សសងកត ៖ កនញងចំស្មអញ្ារតស័ពទទាំងអស់សនោះ សយើងសសងកត ស ើញមានលកះណៈពិសសស ៥ យាង គឺ ៖ ១- កយទាំងសនោះ សរចើនតតោល យមកពី កយាលី និងសំស្រសកឹត ។ ២-យកសំសេង ‚ ដ ‛ មកជំនួស សំសេង ‚ ត ‛ ; ឧ. បីោ ‹ បិតា ។ ៣-យករសៈ ‚ ត៊ ‛ មកជំនួសរសៈ ‚ ស៊ ‛ ឧ. តចដី ‹ សចតិយ ។ ៤-យកពយញ្ានៈសំសេង ‚ អ ‛ មកជំនួសពយញ្ានៈសំសេង ‚ អ ‛ ; ឧ. រពោះ រនី ‹ រពោះ រណី, របនពនី ‹ របនពណី ។ ៥-យកយពយញ្ានៈសំសេង ‚ អ ‛ មកជំនួសពយញ្ានៈសំសេង ‚ អ ‛ ឧ.ទិសខាងេិច ...។ ាតុ េូតអញ្ារតស័ពទ គឺជា ‚សាេ័ណភាា‛ តដលទាំងអនកអកសរាស្រសែ ទាំងមហាជនរពមសរពៀងោន របឌិតសេើង សរមាប់សរមួលោរនិយាយសែី ឲ្យរសួលមាត់ ។ វរឯឯោរសរសសរវិធញ រតូិតតសោរព អកះរាិធរុទធសោយអនុសោមសៅតាមជាតិសពទ(Etymologie) របស់ កយ ។ ២១- អកសរោត់ សៅកនញងោរសរសសរអតែបទសផ្សងៗ ជួនោលសគសរសសរ កយសៅកនញងោល ្មួយសោយសរបើ កយសពញសលញទាំងរសញងតតមដង ។ ឧ. អងគោរសុំភាពពិេពសោក (O.M.S.) ។ ជួនោលកនញងោលៈសទសៈំលោះសទៀត សោយសគចង់ចំសណញសពល ចំសណញរកោស សគតតងតត វរធោះរកវិធ ីបំរពួញសសងះប កយសពញសលញសនោះឲ្យំលី បុតនែសៅតតរកាានអតែន័យំលឹមារវាទាំងរសញង ដតដល ។ ឧ. អងគោរស របជាជាតិ រួមមកសៅរតឹម អ. ស. ប. ស រដះអាសមរធក ស. រ. អា. 30. 30 គណកមាែ ិោរជាតិភាាតំែរ គ. ជ. េ. ំ. សសចកដីជូនដំណឹង ស. ជ. ណ. វិធ ី៖ សគសរជើសយកពយញ្ញា នៈកនញង កយ្មួយស វើជាសោល ។ កយសោលសៅកនញងោល ្មួយសនោះ រតូិានកំណត់សរជើសសរឯសយកមកោក់តសរមៀបជាបនែបនទ ប់រ ូតដល់អស់ កយសោល ដូចមាន បញ្ញា ក់ជូនសៅកនញងឧទា រណ៍ខាងសលើរាប់ ។ ២២- ឋានៈរបស់ កយ ក/ ចំស ោះរពោះសងឃ និងរពោះរាជា សដើមបីរាប់កំណត់ចំនួន រពោះរាជាសនោះ សគសរបើ កយភាា ប់ថា ‚អងគ‛ ៖ ឧ. រពោះមហាកសរតា កសរតី យាងចូលរបថាប់កនញងរាជសរាងមាន ១៧ អងគ ។ សដើមបីកំណត់ចំនួនរពោះសងឃ សគសរបើ កយភាា ប់ថា ‚អងគ‛ ៖ ឧ.កនញងពិ ីចសរមើនរពោះបរធតែបុណយទកះិ្នុបបទានសនោះ សគនិមនែរពោះសងឃ ១០ ‚អងគ‛ ។ បញ្ញា ក់ ៖ កយសងឃស័ពទ និងរាជស័ពទ មួយចំនួន គឺជាន់ោន តតមួយសរបើ កយដូចោន ដូចករណីខាង សលើជាេសែញតាងរាប់ ។ រពោះរាជាឈឺ និងរពោះសងឃឈឺ សគអាចសៅថា ‚ អា ‛ ដូចោន ាន តត ចំស ោះរពោះរាជា មាន កយមាងសទៀតថា ‚ របឈួន ‛ ។ តំែរសយើងសរបើ កយពិសសសៗ សរមាប់តរមូិនឹងឋានៈមនុសសកនញងសងគម ។ ដូសចនោះ រពោះសងឃ និង រពោះរាជា ជាជនមានឋានៈំពស់កនញងសងគម តដលសគអាចសនែតថា ជា ‚ ឧតែមសេទ‛ ដូសចនោះរតូិតតមាន កយំពង់ំពស់យកមកសរបើ ឲ្យរតូិសៅតាមឋានៈនទី កនញងសងគមដូចជរមាបខាងសលើ ។ ំ/ ចំស ោះមនុសសតដលមានឋាននែរសកែិំពង់ំពស់ សដើមបីកំណត់ចំនួនមនុសសមានយសសកែិំពង់ំពស់វិធញ សគសរបើ កយ ‚រូប‛ ៖ ឧ. សៅកនញងពិ ីសសមាព ោរោះ ន សៅសំតែកំពង់ចាម មានអស់សោករដះមស្រនែី តំ្ងរាស្រសែ ចូលរួមរបមាណ ៣០ រូប ។ 31. 31 គ/ ចំស ោះមនុសសាមញ្ា មែតា កនញងោររាប់កំណត់ចំនួនមនុសសាមញ្ា មែតា សគភាា ប់ កយ ‚នក់‛ ៖ ឧ. សៅកនញងពិ ីបុណយ សុំទឹកសេលៀងសៅទីទួលអនកតាសដើមស ិ៍ មានមនុសសរបញសរសី សកែងចាស់ ចំនួនរបមាណជាង៥០០ នក់ ចូលរួម ។ / ចំស ោះសតវទូសៅ កនញងោរគិតគន់គណនចំនួនសតវទូសៅ សគតតងសរបើ កយ ‚កាល‛ ៖ ឧ. សគពិោតសោ និងរជូកអស់ចំនួន ៤ កាល ។ -តតសោយតេក, សបើចំស ោះសសៀិសៅវិធញ ក៏សគសៅថា ‚កាល‛ សសៀិសៅ ១០ កាល (តដរ) ។ ង/ ចំស ោះិតែញសផ្សងៗ -ផ្ទោះ សគសរបើ កយ ‚ ំនង ‛ យកមកភាា ប់ពីសរោយ ឧ. ផ្ទោះ ៣ ំនង ។ -អិដះ សគសរបើ កយ ‚ ដុំ ‛ យកមកភាា ប់ពីសរោយ ឧ. អិដះ ២០០ ដុំ ។ -សកបឿង សគសរបើ កយ ‚ សនលឹក ‛ យកមកភាា ប់ពីសរោយ ឧ.សកបឿង ៥០០០ សនលឹក ។ -សងកសី សគសរបើ កយ ‚ សនលឹក ‛ យកមកភាច ប់ពីសរោយ ឧ. ស័ងកសី ៧០ សនលឹក ។ -ោែ រ សគសរបើ កយ ‚ សនលឹក ‛ យកមកភាា ប់ពីសរោយ ឧ. ោែ រ ១៨០ សនលឹក ។ -រកោស សគសរបើ កយ ‚ សនលឹក ‛ យកមកភាា ប់ពីសរោយ ឧ. រកោស ១០០០ សនលឹក ។ -សរគឿងសឈើស វើសំណង់ សគសរបើ កយ ‚ ផ្ដល ន ‛ យកមកភាា ប់ពីសរោយ រនូត, រត, របសម, សផ្ដទ ង ៤០ ផ្ដល ន ។ -រថយនែ, កាល់,ទូក សគសរបើ កយ ‚ សរគឿង ‛ យកមកភាា ប់ពីសរោយ ឧ. រថយនែ ៣ សរគឿង ។ ឧ. កាល់ ២ សរគឿង ។ ឧ. ទូក ៥ សរគឿង ។ ច/ ចំស ោះរុកះជាតិ ដំ្ំសដើមសឈើ ំៗ សគសរបើ កយ ‚ សដើម ‛ យកមកភាា ប់ពីសរោយ ៖ 32. 32 ឧ. ំនញរ ៣០ សដើម ដូង ៥០ សដើម ។ ឆ/ ចំស ោះសតវទូសៅ សដើមបីរាប់កំណត់ចំនួនសតវសរមាប់ទឹម, សគតតងយក កយ ‚ នឹម‛ មកភាា ប់ពីសរោយ ។ ជ/ ចំស ោះដំ្ំវារ, សរទើងតូចតាច សដើមបីគណនចំនួនដំ្ំរបសេទសនោះ សគសរបើ កយ ‚គុមព‛មកភាា ប់ពីសរោយ ៖ ឧ. កសិករគំរូសៅេូមិសំសរាង ានោំដំ្ំបតនលជាសរចើន សរមាប់លក់ និងសរមាប់បរធសភាគ កនញងរគួារដូចជា ៖ -រតឡាច ២០ គុមព ។ -នសពសមែ ១០០ គុមព ។ -ខាត់្ ៥០ គុមព ។ ឈ/ ចំស ោះដំ្ំយកសលឹក, តផ្ល, ជាិលលិ៍ កនញងោរគណនរាប់ដំ្ំរបសេទសនោះ សគសរបើ កយ ‚ជនលង់‛ពីខាងសរោយ ៖ ឧ. ពូឡាយ ហាក់ តដលមានចមាក ររបសេទដីរក ម, ោត់ោំសរមច៥០០ ជនលង់ ដីមួយង្ហរសៅ ខាងសរោយផ្ទោះ, ោត់ោំ មលូរក ម ២០ ជនលង់ ។ ញ/ ចំស ោះសសមលៀកបំ ក់ ឬិតែញសផ្សងៗសទៀត សបើរាប់សខាមួយ អាិមួយ ឬសំពត់មួយ អាិមួយ, សគថា ‚របោប់‛ ៖ -គឺសខាអាិ, សំពត់អាិ ១ របោប់ ។ -ឬសខាអាិ ១ កុំសបល ។ -សបើរាប់ ឬគណនសំពត់ សគសរបើ កយ ‚កបិន‛ គឺ សំពត់ ១ កបិន ។ -សបើរាប់កំណត់ទំ ំលែម ោត់សខាអាិានសគថា‚អាិ‛ ឧ. កំ្ត់ ១ អាិ ។ -សបើរាប់គណនតសបកសជើង, សគសរបើ កយ ‚សរមាប់‛ ឧ. តសបកសជើង ១ សរមាប់ ។ -សបើរាប់គណនសតរងក, សគសរបើ កយ ‚សរមាប់‛ ឧ. សតរងក ១ សរមាប់ ។ 33. 33 -សបើរាប់គណនចងកឹោះ, សគសរបើ កយ ‚គូ‛ ឧ. ចងកឹោះ ១ គូ ។ -សបើរាប់ ឬគណនតំសវិធញ សគភាា ប់ កយ ‚កនទញយ‛ ពីខាងសរោយ ឧ. តំសសោ ១ កនទញយ ។ -សបើរាប់ ឬគណនចានវិធញ សគភាា ប់ កយ ‚រាក់ ឬេូ‛ ពីខាងសរោយ ៖ ឧ. ចាន ១ រាក់ ឬ ចាន ១ េូ ។ ដ/ ចំស ោះតផ្លសឈើ សបើរាប់ ឬគណនតផ្លសឈើ, សគភាា ប់ កយ ជាសរចើនរបសេទដូចខាងសរោម ៖ -សបើតផ្លសឈើ ៤ សគថា តផ្លសឈើ ‚១ ដំប‛ ។ -សបើតផ្លសឈើ ៤០ សគថា តផ្លសឈើ ‚១ ផ្លូន‛ ។ -សបើតផ្លសឈើ ៤០០ សគថា តផ្លសឈើ ‚១ សលឹក‛ ។ រសបៀបរាប់សំ្ប តដលដកចងជាក្ែ ប់បរមញងយកសៅសទូង ក៏សគគិតជា ‚ដំប‛, ‚ផ្លូន‛, ‚សលឹក‛, ដូចតផ្លសឈើតដរ ។ -សបើរាប់តផ្លាល សគគិតជា ‚នដ‛ កនញង ១ នដមាន ១០ តផ្ល (ាល ) ។ -សបើរាប់មលូ សគគិតជា ‚សសនើ‛ កនញង១សសនើ មាន ១០ សនលឹក (មលូ) ឬសគគិតជា ‚រតបក‛ កនញង ១ រតបកមាន ២០ សនលឹក (មលូ) ។ -សបើរាប់ដូង សគគិតជា ‚ធ្លល យ‛ គឺចសង្ហក មតផ្លដូងតដលសចញពី ទងមួយ ។ -សបើរាប់ាល សគគិតជា ‚តសែង‛ គឺចសង្ហក មតផ្លាល តដលសចញពីទងមួយ ៖ ឧ. ដូង ១ ធ្លល យ, ាល ១ តសែង ។ -សបើរាប់សសមលៀកបំ ក់ តដលសគសិច សគសៅថា ១ ឬ ២ បសងវច ។ -សបើរាប់សសមលៀកបំ ក់ តដលសគសិចលែមាព យាន សគសៅថា ១ ឬ ២ សមាព យ ។ -សបើរបស់អវីតដលសគយកមកឆ្មវ យានសគសៅថាតំសមួយចង្ហវ យ ។ -សបើរបស់អវីតដលសគយកមកយួរាន សគសៅថា មួយយួរ ។ 34. 34 ំ/ ោរវាស់សពលសិោតាមតបបបុរាណ ោលសដើមសេើយ តំែរសយើងពុំទាន់មានវិធ ី ឬឧបករណ៍សរមាប់វាស់សពល (លមអិតំលី) ដូចរោ បចចញបបននសេើយ ។ ស តុសនោះ ចាស់បុរាណ សោកកំណត់សពលតិងំលីតាមរយៈោរបសងកើត កយសផ្សងៗ ស ើយ កយំលោះ សៅតតសរបើរ ូតមកទល់សពវនថង មានដូចជា ៖ “ យាម៖ កនញង ២៤ សមាង សោកតចកជា ៦ ឬ ៨ យាម កនញងមួយយាមៗ មានរបមាណពី ៣ សមាង សៅ ៤ សមាង ។ សគគិតរាប់យាម១ ចាប់ពីនថងរោះ គិតជាយាម៣ ឬយាម ៤ សៅសពលនថងលិច ។ កនញង ១ យប់ គិតជា ៤ យាម គឺពីរពលប់គិតជាយាម ៤... ដល់េលឺ គិតជាយាម ៨ ។ “ ំួប៖ ោរគិតអាយុសកែង សគរាប់ពីតំ តដលវាសកើត រ ូតមួយជុំ ដល់នថងដតដលសនោះវិធញ សគ សៅថាមួយំួបគឺរតូិជា ១២ តំ ។ ឧ. សបើសកែងសកើតសៅ នថង ២ សកើត តំមា ..... លុោះដល់វិធលមួយ ជុំំួបមកដល់នថង ២ សកើត តំ មា សនោះ សគសនែតថា សកែងសនោះ អាយុាន ១ ំួបស ើយ ។ ោររាប់ ឆ្មន ំកំសណើត តំែរសយើងមិនគិតតាមពុទធសករាជឬរគិសែសករាជសទ គឺកំណត់តាមឆ្មន ំទាំង ១២ គឺ ឆ្មន ំ ជូត, ឆលូិ, ខាល, សថាោះ, សរាង, មាញ់, មមី, មតម, ិក, រោ, ច, កុរ ។ កនញង ១ ជុំ ំួបមាន ១២ ឆ្មន ំ ... ។ “ មួយសនទញោះ៖ គឺជារយៈសពលជាកំណត់មួយ អាចាែ នានរបត លជា ១ សមាង ។ ឧ. សដើរ ានមួយសនទញោះ ក៏ចូលដល់នរព ំមួយ.... ។ “ មួយសាក៖ គឺជារយៈសពលជាកំណត់មួយ របមាណជាកនលោះសមាង ។ ឧ. សដកានមួយ សាក ភា្ ក់សេើងេលឺលែម ។ “ មួយារឯ៖ គឺជារយៈសពលរបមាណ ១៥ នទី ។ ឧ. រចកថាន ំចំនួនសពល ១ ារឯ អនកជំងឺក៏ ដឹងំលួនវិធញ ។ “ មួយាបាល ៖ រយៈសពលរបត ល ២០ នទី ។ ឧ. ចមាង យផ្លូិពីេូមិ លកសរទតសៅ សឈើ ទាលរជំ សគរតូិសដើរ តត១ ាបាល បុស្ណ ោះ នឹងានសៅដល់ស ើយ ។ 35. 35 “ ចំ្ំ៖ សពល ១ ារឯ គឺរយៈសពល តដលសគជក់ថាន ំអស់ ១ ារឯ ឯសពល ១ ាបាល គឺរយៈ សពលតដលអនកសុីាល កំណត់ថាាល ាបអស់រសជាតិ រតូិខាា ក់សចាលោកាល ស ើយ ។ “ មួយរសសេត៖ គឺរយៈសពលំលី របមាណ ៥ សៅ ១០ នទី ។ ឧ. ស ែចមួយរសសេតសៅ ក៏ យល់សបែិស ើញដំរឯសដញ... ។ “ មួយតេលត៖ សសែើនឹងរយៈសពល ៥ នទី ។ ឧ. កុំតាមតមអី តមសៅតតមួយតេលតនឹងវិធលមកវិធញ ស ើយ ។ 36. 36 ឯការពិសរោោះ ១- មូលវិធជាា សំមរភាា ។ ២- សិយាករណ៍ ន់ ុិន ។ ៣- ភាាតំែរថាន ក់ទី ១០ រកសួងអប់រំ ។ ៤- សិយាករណ៍តំែរពិាែ រ ពូិ - អុម ។ ៥- មូលភាពននោរបសងកើត កយ សកងវា៉ែ ន់ាក់ ។ ៦- សិយាករណ៍តំែរ ឹន សុំ ។ ៧- សិយាករណ៍តំែរ រកសួងអប់រំ ។ ៨- សិយាករណ៍ ទរមង់និយមននភាាតំែរទំសនើប រពញំ មល់ ។ ៩- ោរតតងនិពនធ ជួរ ោរឯ ។ ១០- និពនធសសចកែីតំែរ វិធជាា និពនធ គិត ហាង ។ ១១- ផ្ដក រសស ន នូ ហាច ។ ១២- កុោបនបលិន ញញក តថម ។ ១៣- សិសសនែរជាតក រពោះអងគដួង ។ ១៤- សរ ងរតនិងស ។ ១៥- អកសរសិលប៍តំែរ លី ធ្លមសតង ។ ១៦- ជិនិងស អរធយោមុនី ុីង ។ ១៧- ោកី រពោះអងគដួង ។ ១៨- សិសសនែរជាតក ។ 37. 37 [1] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ មានរសៈ ៥ សទៀត ស លគឺ ៊ ៊ោះ (ឧ. ចាោះ, អាោះ) ៊ី៊ោះ (ឧ. យីោះ !) ៊ឺ៊ោះ (ឧ. អឺោះ, អុឺោះ, វិុោះ, បឺោះ ៗ ! ទឺោះ ៗ !) ស៊ៀ៊ោះ (ឧ. សិៀោះសិៀន) និង ស៊៊ោះ (ឧ. សចោះ) ។ -> ចំស ោះរសៈ ៊ួ ស៊ និង ស៊ៀ ជាមួយនឹងពយញ្ានៈអសោសៈនិងសោសៈ តំែរសយើងបសញ្ចញ សំសេងដូចោន តមន តតជនជាតិតំែរសៅសំតែចនទបុរឯ (សពវនថងសៅរបសទសសសៀម) និងសៅតំបន់េនំ រកវាញ ោល្ថា កួរ និង គួរ, សក និង សគ , ស ើយនិង សកៀ និង សគៀ សៅតតបសញ្ចញសំសេង មិនដូចោន សទ ពីសរ ោះជាមួយនឹងពយញ្ានៈអសោសៈ បសញ្ចញសំសេងរាល (ឬសៅ សំសេងតូច) ស ើយជាមួយពយញ្ានៈសោសៈ បសញ្ចញសំសេង ងន់ (ឬសំសេង ំ) ។ [2] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ កយ សសនែ ស, សនែ ន, ចិនែ និង អនែរធ្លន រតូិសរសសរនឹង នែ សដើមបីរកាជាតិសពទ សរ ោះជា កយមកពីសំស្រសកឹត-ាលី ។ ពីសដើម តំែរសយើងធ្លល ប់មានសជើង ‚ដ‛ មានរូបស្ះ នដូចំលួនអកសរ ដ តតាត់សក់ សរមាប់តត កយ សំស្រសកឹត-ាលី ។ សជើងសនោះ ំ្ញំាទរបទោះស ើញកនញងសិោចារងកនគរិតែសម័យសរោយអងគរ ឧទា រណ៍ កនញងសិោចារងកសលំ ១ និង ៣ (សូមសមើល សិោចារងកនគរិតែ និង បទានុរកម សរៀបសរៀងសោយមហាពិទូររកសសម េនំសពញ ពុទធាសនបណឌ ិតយ សាោះពុមពសលើកទី ២ គ.ស. ១៩៥៨ ព.ស. ២៥០១ ទំព័រទី ១២៦, ១៤០, ១៤១) និងកនញងទសសនិដែី កមពញជសុរធយា សលំដំបូង ៗ សោកានសរសសរ កយ « ទសសនិដែី » នឹងសជើង ដ ពុំតមនជាសជើង ត សទ ។[3] ទសសនៈសោក ាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ សរសសរ រតីស័ពទ ំ្ញំាទយល់រសបជាមួយសោក តតកនញង ិចននុរកមតំែរ សរសសរថា រតីសពទ វិធញ ។ តតរតង់សម កយ សពទ សរសសរថា សពទ ឬ ស័ពទ ។ ំ្ញំាទមិនដឹងជាអកះរាិធរុទធ្រតូិជាង ។ 38. 38 [4] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ រសៈ œ កនញងភាាារាំងតសស សរចើន អានថា ស៊ មិនតមនជា ៊ឺ ។ កនញង ិចននុរកមតំែរ របស់ពុទធាសនបណឌ ិតយ សោកានសរសសរ ស្ែ ោះសនោះថា សក សសតដស ។ [5] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ សរសសរ រតីស័ពទ ំ្ញំាទយល់រសបជា មួយសោក តតកនញងិចននុរកមតំែរ សរសសរថា រតីសពទ វិធញ ។ តតរតង់សម កយ សពទ សរសសរ ថា សពទ ឬ ស័ពទ ។ ំ្ញំាទមិនដឹងជាអកះរាិធរុទធ្រតូិជាង ។ [6] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ ‚អាសយ‛ ជា កយាលី ោល យជា ‚អាស័យ‛ តាមអកះរាិធរុទធតំែរ ។ វរឯឯ ‚អារស័យ‛ វិធញ ជា កយោល យមកពីសំស្រសកឹត ‚អាររយ‛ (និងតួ រ តដលតំែរសយើងសៅថា ស-គ) ។ [7] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ ៊័រ កនញងភាាតំែរមារតោះ ន (ភាាតំែរ សែង់ោរ) មានតតជាមួយនឹងពយញ្ានៈសោសៈ ដូចសោកានសរសសរ ។ តតំ្ញំាទស ើញថា សពវ នថងសនោះ (តាមពិត គឺតាំងពីទសិតសរ៍ឆ្មន ំ ១៩៦០) សគសរចើនសរសសរនឹងពយញ្ានៈអសោសៈវិធញ ។ ឧ. ប័រ (ខាល ញ់ទឹកសោោះសោ) សទាោះជាកនញងិចននុរកមតំែរ សោកថា រតូិសរសសរ ប៊័រ ; សបៀរមាក អានឆ័រ ; ារព័តមានកំបូដស័រ ។ ំ្ញំាទគិតថា គួរតតរំឭកកូនតំែរឲ្យសរសសរ ប៊័រ អានឈ័រ និងកំបូដស៊័រ វិធញ សរ ោះថា កនញងរោមភាាតំែរមួយចំនួន ឧទា រណ៍សៅរសញករសិៀងកនញងសំតែរពោះ វិធហារ ឬសៅសំតែសុរធនទ ំ្ញំាទានឮបងបអូនតំែរ មិនរចេំ ៊័រ និង ៊៊័រ សេើយ ។ ឧទា រណ៍ សគថា « អ័រ-ក » (អារ់ក គឺ អារ-ក) ស ើយ កយថា អ័រ សគបសញ្ចញសសមលងំលី (អារ់) ំុសពី ‚អារ‛ (ឧ. របពនធអារ) មានសូរសសមលងតិង ។ កយទាំងសនោះ ឮ ‚រ‛ របកបយាងចាស់ ។ « ស វើោរ » សគនិយាយថា « ស វើោរ » (ឮទាំងរសៈអាតិង និង រ របកប) ំុសពី « សមតឆកក័រ (ោរ់) កូន » (គឺ សមតឆកោរកូន) ស ើយំុសពី « តមមានគ័េ » (ឮថា គ័រ) គឺថា ‚ោរ‛ ‚ក័រ‛ និង ‚គ័រ‛ មានសំសេងំុសោន សៅកនញងសំតែទាំងសនោះ ។ 39. 39 [8] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ យុគលពិនទញ មានសរបើកនញង កយតំែរមួយ ចំនួនតូច ដូចជា រយៈ ស ៈ ឬ ត ៈ (សូរោន់មាត់) អុីថាៈ ិូមិៈ ! អាា ៈ ! និង កយមួយមកពី ចិន ៖ បុិកួៈ (ដំេូងរលួស) (សនោះគឺជាអកះរាិធរុទធរបស់ិចននុរកមតំែរ តតំ្ញំាទស ើញថា សគសរចើន សរសសរ បុិគក់ វិធញ កនញងសសៀិសៅស វើមាូប) ។ កនញងិចននុរកមតំែរ សោកសៅយុគលពិនទញថា ជា ិណណ យុតែិ តតកនញងវិធស័យភាាាស្រសែ ំ្ញំាទយល់ថា អាចទុកថា សៅកនញងចំស្មរសៈ ឬ រសៈ និង ក របកប វិធញ ។ [9] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ គួរសរសសរ កណក កសញ្ញា វិធញ សទាោះ ជាអានថា កណែ ក់ ក៏សោយ សរ ោះ កណែ ក ជា កយាលី មានន័យថា បនល ។ [10] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ សរ ងសកបៀសជាសរ ងសំខាន់បំផ្ុត សបើ និយាយពីសរ ងតួសលំ តដលគួរតតយកមកពិភាកា សោយស តុតត ពីមុន តំែរសយើងានទទួល ឥទធិពលពីារាំងតសសយាងខាល ំងោល ។ « ពីរកនលោះ » សយើងសរសសរថា ២,៥ តាមទមាល ប់ារាំង (សរបើសកបៀស) ។ តតសពវនថង ឥទធិពលបរសទសមកពីអាសមរធោំងវិធញ ស ើយពួកអាោំងសរសសរថា ២.៥ (សរបើចំណុច) ។ សពវនថង ស ើញថា មានពួកសកែង ៗ និយមសរសសរដូចអាសមរធោំងតដរ ។ « បី ន់ » អាសមរធោំង (ឬពួកអង់កលូាក់សុងជាទូសៅ) សរសសរជាសលំថា ៣,០០០ (សសៀមក៏ សរសសរដូសចនោះតដរ ៖ ๓,๐๐๐) ឯារាំងវិធញ សរសសរថា ៣ ០០០ (ោក់ចសនល ោះភាា ប់សរោយពីំទង់ ន់) ឬ ៣០០០ ឬ ៣.០០០ ក៏ាន ។ តំែរធ្លល ប់ស វើតាមារាំងយូរមកស ើយ ជាងមួយសតិតស តតរតូិ សសរមចចិតែ យករសបៀប្ របស់អាសមរធោំង ឬ របស់ារាំង ? [11] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ តាមសយាបល់ំ្ញំាទ សទាោះជាមានសគ និយមសរសសរ ‚កមែិតែញៈ‛ ‚សយាងៈ‛ ។ល។ សនោះគួរមិនទុកថា រតឹមរតូិ សទ សរ ោះស វើឲ្យរចេំតួនទី របស់យុគលពិនទញនិងទវិពិនទញសលំ ។ គួរសរសសរ ‚កមែិតែញ‛ ៖ ‚សយាង‛ ៖ វិធញ សរ ោះសពវនថង សយើង មានយូនីកូដតំែរ ។ 40. 40 [12] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ តាមសយាបល់ំ្ញំាទ កូនសិសសតំែរ តដលសរៀនកបួនខាន តអកះរារកមនិងសិយាករណ៍តំែរ មិនអាចយល់កថាំណឌ ខាងសលើ សរ ោះពួកសគមាន ភាាតំែរជាភាាកំសណើត ស ើយមិនសចោះភាាារាំង សរ ោះស តុថា ភាាារាំង ពុំសូិមាន អនក្សរៀនសពវនថងសនោះ ។ មានតតមនុសសតដលានទទួលោរអប់រំសៅសម័យអា្ពាាល ឬ សងគមនិយម តដលអាចយល់ាន ។ ស ើយសបើសិនជារតូិោរំណឌ សញ្ញា គួរសរបើទវិពិនទញសលំ (ចំណុចពីរគូស ៖) ជំនួសយុគលពិនទញ (៊ៈ) វិធញ ។ [13] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ ំ្ញំគិតថា គួរសរបើ (៖) វិធញ សរ ោះមាន ចុចពីរកនញង កយថា អុីថាៈស ើយ អាចនំឲ្យមានោរយល់រចេំ ។ ឧ. « ឯងថា មិនឲ្យោន សៅអុី ថាៈ ានជាោន មិនសៅ ! » ។[14] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ សោក នួន បុត សៅសញ្ញា សនោះថា វិធឡារសញ្ញា , អញ្ារបោស ឬ សោណសញ្ញា ស ើយសរសសរថា « » មានស្ែ ោះដូចោន ។ [15] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ សោក នួន បុត សៅសញ្ញា សនោះថា អនែរសញ្ញា ។[16] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ របោរសនោះជាោរពិាក និងសែញគាែ ញបនែិចដូចសោកានយកមកពិភាកា សរ ោះំ្ញំស ើញថា អនករាជ្តំែរទាំងឡាយ មិន សរបើស្ែ ោះដូចោន សទ ។ ឧទា រណ៍ សោក នួន បុត សៅ ‚ ‛ និង « » ថា វិធឡារសញ្ញា ស ើយ ថា សៅថា អញ្ារបោស ក៏ាន ។ រួចសោកថា « នឹងសៅថា សោណសញ្ញា សដើមបីឲ្យរសួល ចំ្ំកុំឲ្យរចេំោន ាន » ។ ភាាារាំង សគសៅសញ្ញា « » សនោះថា វិធឡារសញ្ញា ារាំងតសស និង ‚ ‛ ថា វិធឡារសញ្ញា អង់សគលស អាចសរបើទាំងពីរាន តតវិធឡារសញ្ញា អង់សគលសទុកជាសញ្ញា រង គឺមានតួនទីំុសោន បនែិច ។ ឧ. « អនកោន់សបឡា ាននិយាយមកោន់ំ្ញំថា ៖ ‚សូមសមើល ‘ាស់សព័រ’ របស់សោកបនែិច ។‛ ំ្ញំក៏ ុចលិំិតឆលងតដនរបស់ំ្ញំឲ្យោត់ » ។ សញ្ញា « » សនោះ ពួកអង់សគលសនិងអាសមរធោំងមិនតដលសរបើសេើយ សរបើតត ‚ ‛ បុស្ណ ោះ ។ សូមអនករាជ្តំែរសៅ 41. 41 ពុទធាសនបណឌ ិតយ សមតាែ ោក់ស្ែ ោះំុសោន ឲ្យំណឌ សញ្ញា ទាំង ៣ យាងសនោះ ស លគឺ « », ‚ ‛ និង ‘ ’ កុំឲ្យកូនតំែររចេំ ។ [17] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ សលំរ៉ែូមាុ ំងមានតួសរចើនសទៀត សរ ោះ មិនអនុិតែតាមរាប់ទសភាគ ស ើយសលំរ៉ែូមាុ ំងពុំមានសលំសូនយ ។ តួសលំដនទសទៀត គឺ ៖ L (៥០) C (១០០) D (៥០០) M (១០០០) ។ [18] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ ោលំ្ញំាទានសរៀនអកសរតំែរ ំ្ញំាទ ក៏ឮរគូ ៗ របស់ំ្ញំាទសៅអកសរតបបសនោះថា អកសរមូល (ស ើយំ្ញំាទកត់សមាគ ល់ថា សពវនថងសនោះ សកែង ៗ ជាសរចើនមិនាគ លស្ែ ោះសនោះ សៅថា អកសរឆ្មល ក់វិធញ) ។ តតតាមោររាិរជាិរបស់ំ្ញំ ាទ សៅអកសរតបបសនោះថា អកសរមូល ក៏ជាោររចេំតដរ ។ សទាោះបីជាតួអកសរមានរាងមូលតមន ក៏សោយ តាមពិតគឺជាអកសរំម ។ ក ំ គ ង សនោះ គឺជាអកសរំម មិនតមនជាអកសរមូលសទ ។ សៅរសញកសសៀម សគសរបើអកសរតបបសនោះកនញងាស្រាែ សលឹកវរងត និងរោំង (សពវនថងសនោះ មានមនុសសតិច ្ស់ តដលសចោះអាន សរ ោះសសែចសសៀមសៅចុងសតិតសទី ១៩ សដើម ស.ិ. ទី ២០ ចង់ផ្សពវផ្ាយតត អកសរសសៀម សោយយកសលសថា ជាអកសរពិាកសរៀន និងពិាកសរបើកនញងោរសាោះពុមពសសៀិសៅ តតតាមទសសនៈំ្ញំាទ គឺមកពីទសសនៈជាតិនិយម តដលានសលចសេើងសៅសម័យសនោះ) ។ ដូច សោកមានរបាសន៍ កនញងសម័យបចចញបបនន សសៀមសៅតតសរបើអកសរតបបសនោះសរមាប់សរសសរោថា សលើយ័ស្រនែ ឬ ាក់សលើំលួនមនុសស សរ ោះជាតួអកសរស័កែិសិទធិ ។ វរឯឯអកសរសសៀមវិធញ រោន់តតជា អកសរសរមាប់តផ្នដី កិចចោររាជោរនិងរដះាលបុស្ណ ោះ សទាោះបីជារពោះនរតបិដកជាភាាាលី សគ សរសសរជាអកសរសសៀមវិធញ ។ ពីសដើម សសៀមមិនតដលសរសសរោថាាលី ឬ ពុទធិចនជាភាា ាលី ជាអកសរសសៀមសេើយ ។ សសៀមសៅអកសរតបបសនោះថា អកសរំម សរ ោះំម គឺជាជនជាតិតំែរ ។ សសៀមសៅតំែរសម័យអងគរថា ំម ៗ ។[19] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ ក ំ គ ង សនោះ គឺជាអកសរមូល មិនតមនជាអកសរំមសទ ។ ំ្ញំានសមើលគមពីរសសៀម 42. 42 ជាភាាសសៀមនិងាលី តតសរសសរជាអកសរំម (អកសរតំែរ) (រ ូតដល់ចុង ស.ិ. ទី ១៩ សសៀម សរសសរសសៀិសៅសទសន៍ភាាសសៀមជាអកសរំម) ។ កនញងាស្រាែ ទាំងសនោះ ំ្ញំាទមិនតដល ស ើញសសៀមសរសសរ ក មានរូបស្ះ នជា ក ឬ ង ជា ង សេើយ ។ សគសរសសរដូចតសៅជានិចច ៖ ក និង ង ។ ំ្ញំាទានាកសួរនិសសិតជាតិោណឺមាកមាន ក់ សពវនថង កំពុងស វើសរ្រាិរជាិ សែីពីសរ ង រពោះមាល័យ របស់សសៀម ជាភាាសសៀម តតសរសសរជាអកសរតំែរ ។ ោត់ានរាប់ំ្ញំថា ោត់ានអានរោំងនិងាស្រាែ សលឹកវរងតសរចើនចាប់ សរចើនតំស មកពីរបសទសសសៀម ានរបទោះស ើញ តួ ក តតមែងគត់ កនញងោល ចុងបញ្ចប់សរ ងមួយ (សរសសរជាភាាសសៀម) ។ ចំតណកឯរសបៀប សរសសរតួ ក ំ គ ង ំ្ញំាទានរបទោះស ើញជាញឹកោប់បំផ្ុតកនញងាស្រាែ សលឹកវរងត វាន និង សសៀិសៅសរសសរតដលពួការាំងាននំមកសរបើសៅរបសទសកមពញជាសៅចុងសតិតសទី ១៩ ។ តដល អនករាជ្សពវនថង រចេំអកសរមូលនិងអកសរំម ំ្ញំាទគិតថា មានមូលស តុ ២ ។ ទី ១ សៅ របសទសកមពញជា អកសរំមមានរបជារបិយភាពខាល ំងសៅ ស.ិ. ទី ២០ ស ើយសគានយកអកសរសនោះ សរមាប់យីសហា ាល ក ។ល។ ទី ២ ដល់សពលយកតបបអកសរសនោះ ស វើជាសំណអកសរពុមព សគានស វើ ឲ្យតួអកសរតបបសនោះ មានរាងសថាល ស និងមូលសទៀត ។ ឯអកសរមូលវិធញ សគមិនានស វើឲ្យសំណពុមព មានរាងសថាល ស ។ មាងសទៀត សគានស វើឲ្យមានរូបរជញងបនែិច ។ តដលំ្ញំានសរៀបរាប់សនោះ របត លជាោរយល់ំុសពីំ្ញំាទ តតំ្ញំាទានរបមូលឯការជា េសែញតាង តដលំ្ញំានសសកន និងសូមជូនកនញងឯការមួយសទៀត ។[20] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ ឞ តួសនោះ ពុំតមនជាពយញ្ានៈ ម (ម) សទ គឺជាតួពយញ្ានៈ ឞ (សៅ សប) ជាពយញ្ានៈសរមាប់តតភាាសំស្រសកឹត ពុំមានកនញងភាាាលីនិងតំែរសទ ។ ភាាសំស្រសកឹតមាន ពយញ្ានៈ ‚ស‛ បីតួ (បសញ្ចញសសមលងំុសោន ) គឺ រ (សៅ សក) ឞ (សៅ សប) និង ស (អាចសៅ សល) ាន ។ វរឯឯភាាាលី មានតតតួ ស បុស្ណ ោះ ។ តំែរធ្លល ប់សរបើ រ និង ឞ តាំងពីសម័យមុន អងគររ ូតដល់សម័យសរោយអងគរ ។ ឧ. សូមសមើល សិោចារងកនគរិតែ និង បទានុរកម សរៀប 43. 43 សរៀងសោយមហាពិទូររកសសម េនំសពញ ពុទធាសនបណឌ ិតយ សាោះពុមពសលើកទី ២ គ.ស. ១៩៥៨ ព.ស. ២៥០១ ។ [21] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ សៅកនញងសសៀិសៅសាោះពុមពផ្ាយសៅ រសញកតំែររ ូតដល់សម័យសងគមរាស្រសែនិយម រសៈ ត៊ សនោះ ក៏មានរូបស្ះ នដូចសនោះ ត៊ ផ្ងតដរ ។ [22] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ សៅភាគក្ែ លននរបសទសកមពញជា សគបសញ្ចញសសមលងថា រពោះ រនី តតសៅសុរធនទ សគបសញ្ចញសសមលងថា រពោះ រណី មិនបសញ្ចញសសមលង ថា រពោះ រនី (ស ើយចំស ោះតំែរសុរធនទ សសមលងសនោះមិនតមនជាឥទធិពលសសៀម សរ ោះសសៀមមិនអាច បសញ្ចញំយល់ ៊ី (អី) ដូចតំែរសទ ។ [23] ទសសនៈសោកាស្រាែ ចារយ មីតសាល ឫទធី អង់តតលែ ៖ កនញងចសរមៀងមួយចំនួន ំ្ញំាទានឮសគ ថា របនពណី តាមអកះរាិធរុទធ សទាោះជាតំែរភាគសរចើនថា របនពនី ដូចសោកមានរបាសន៍ ។ សូមតថលងអំណរគុណដល់ សោកាស្រាែ ចារយវ ីងវ ុកឌីវនិងសោកាស្រសែចារយវមីតសាលវឫទធីវអង់តតលែវ តដលានជួយពិនិតយឯការសនោះវ។