64413865605

Archive of SID «83 ‫ﭘﮋوﻫﺸـﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻮم اﻧﺴـﺎﻧﯽ: ﺷﻤﺎره 65، زﻣﺴﺘﺎن 6831 »89 ـ‬ Human Sciences: No. 56‚ Winter 2008 « 127 - 142 » ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎ‬ ‫* ﺑﻬﻤﻦ ﻧﺎﻣﻮرﻣﻄﻠﻖ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﻦﻫﺎي دﯾﮕﺮ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ و ﭘﺴﺎﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﯽ‬ ‫ﭼﻮن ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا، ﺑﺎرت، رﯾﻔﺎﺗﺮ، ژﻧﺖ و... ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ژوﻟﯿﺎ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑـﺎر در دﻫـﻪ 0691 اﺻـﻄﻼح ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿـﺖ‬ ‫( را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﻮع ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻦﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻄﺮح ﮐﺮد. ﭘﺲ از آن ژرار ژﻧـﺖ ﺑـﺎ ﮔـﺴﺘﺮش داﻣﻨـﻪ‬Intertextualite) (Transtextualite) ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا ﻫﺮ ﻧﻮع راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﻦﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ واژه ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ﻧﺎمﮔﺬاري ﻧﻤﻮد و آن را ﺑﻪ ﭘﻨﺞ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﯾﮑﯽ از اﻗﺴﺎم آن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد. اﻗﺴﺎم دﯾﮕﺮ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿـﺖ‬ ‫( و ﺑ ـﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿ ـﺖ‬Metatextualite) ‫(، ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿ ـﺖ‬Paratextualite) ‫(، ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯿ ـﺖ‬Arcitextualite) ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨ ـﺪ از: ﺳ ـﺮﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫( ﮐﻪ ﻫﺮﯾﮏ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي دﯾﮕﺮي را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد. از اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ و ﺑﯿﺶﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ‬Hypertextualite) ‫ﻣﯿﺎن دو ﻣﺘﻦ ﻫﻨﺮي ﯾﺎ ﻣﯽﭘﺮدازد و ﺳﺎﯾﺮ اﻗﺴﺎم ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ و ﺷﺒﻪ ﻣﺘﻦﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن ﺗﻮﺟﻪ دارد. ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ و ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﮔﺴﺴﺘﻪ آن اﺷﺎره دارد. ﻓﺮاﻣﺘﻦ راﺑﻄﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮي ﯾﮏ ﻣﺘﻦ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ و ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ دارد ﻣﯽﭘﺮدازد. در‬ .‫اﯾﻦ ﻣﺠﺎل ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ از ﻧﻈﺮ ژﻧﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‬ ‫ﮐﻠﯿﺪواژهﻫﺎ: ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ، ﭘﺴﺎﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ، ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ، ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯿﺖ ژﻧﺖ‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬ Transtextual Study Bahman Namvar Motlagh Assistant Professor, Research Department Iranian Academy of Arts Abstract A text relation with other texts has been an important subject, which attracted the attention of researchers such as Kristeva, Barthes, Riffattere, Jeant, ete. within Structuralism and Post-Structuralism. In the 1960s, it was Julia Kristeva who used "Intertextualite" for the first time, indicating any relation between different texts. Thereafter, Gerard Jeant expanded the study domain of Kristeva, and called relation between a text with other texts or different from its own as "transtextualite" and subdivided this type into five categories where intertextualite was only one type. Other categories were called "arcitextualite", "paratextualite", "metatextualite" and "hypertextualite", each with their own subcategories. Of all these categories, Intertextualite and Hypertextualite study the relationship between two artistic texts, whereas Transtextualites is the study of the relation of a text to the related hypertext. On the other hand, Paratextualite probes into the relation of a text to other connected or separated texts. Metatextualite investigates the analytical elation of a text in respect to another one. And Arcitextualite deals with the relation between a text and a text of its kind. Here, we will elaborate on the Intertextualite from Jeant's point of view. Keywords: Structuralism, Post-Structuralism, Transtextuality, Jeant's Intertextuality ________________________________________________________ .‫* دﮐﺘﺮاي ادﺑﯿﺎت ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ از داﻧﺸﮕﺎه ﮐﻠﺮﻣﻮن ﻓﺮاﻧﺴﻪ. اﺳﺘﺎدﯾﺎر ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻨﺮ‬ www.SID.ir ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ 48‬ ‫141 ‪Transtextual Study‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎز و‬ ‫ﭘﺴﺎﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﯾﻮﻟﯿﺎ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا، روﻻن ﺑﺎرت1،‬ ‫ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ رﯾﻔﺎﺗﺮ2، ﻟﻮران ژﻧﯽ3 و ژرار ژﻧﺖ4 ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﺎي دور و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ آنﻫﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺪﯾﻊ در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﺘﺼﻮر ﺷﻮد. ﺣﺘﯽ در ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر وﯾﮋه‬ ‫و ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه را ﻣﯽ ﺗﻮان در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮﻣﻨﺪي5 ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ﺑﺎﺧﺘﯿﻦ،6 ﺑﯿﻨﺎذﻫﻨﯿﺖ،7 ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﺎن، ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ،8 ﯾﻮﻟﯿﺎ، ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا9 و‬ ‫دﯾﮕﺮان و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ01 ژرارژﻧﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد. اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﮥ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن دو ﻣﺘﻦ ﯾﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ را ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ، اﻣﺎ در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﻮدﻧﺪ. از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺮگ ﻣﺆﻟﻒ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ دوﺑﺎرة آن،‬ ‫ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ، ﭘﺴﺎﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ و واﺳﺎزي11 و ﻧﻘﺪﻫﺎي ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ و ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺮ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺑﻪﺳﺰاﯾﯽ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ. اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻣﻮرد از‬ ‫رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ژرار ژﻧﺖ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و از‬ ‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺪاﻗﻞ ژﻧﺖ در ﭼﻨﺪﯾﻦ اﺛﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ‬ ‫آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ، ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺬرا ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﺻﻮل اﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺤﺪود ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. در واﻗﻊ،‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ در ﺧﺼﻮص ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ راﺑﻄﮥ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻫﺎي دﯾﮕﺮ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‬ ‫ﺑﺎ ﻏﯿﺮ ﺧﻮدش ﻣﯽﭘﺮدازد. ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر آن ﻫﺎ را دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪي و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ آن ﻫﺎ ﻣﯽﭘﺮدازد.‬ ‫________________________________________________________‬ ‫‪1 - Roland Barthes‬‬ ‫‪2 - Michael Riffaterre‬‬ ‫‪3 - Laurent Jenny‬‬ ‫‪4 - Gérard Genette‬‬ ‫‪5 - Dialogisme‬‬ ‫‪6 - Mikhaïl Bakhtine‬‬ ‫‪7 - Intersubjectivité‬‬ ‫‪8 - Intertextualité‬‬ ‫‪9 - Julia Kristeva‬‬ ‫‪10 - Transtextualité‬‬ ‫‪11 - Déconstruction‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎ 58‬ ‫041 ‪Human Sciences‬‬ ‫از ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻪ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ژرار ژﻧﺖ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ و ﻧﻈﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪﺗﺮ از ﯾﻮﻟﯿﺎ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا و روﻻن ﺑﺎرت، ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﯾﮏ‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﻦﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﭘﺮدازد. ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژﻧﺖ ﻗﻠﻤﺮو ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎز و ﺣﺘﯽ ﭘﺴﺎﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﯾﯽ‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻫﻤﯿﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﻣﯽدﻫﺪ ﺗﺎ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ را ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻣﺘﻐﯿﺮات آن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ. او ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﯾﻦ رواﺑﻂ را ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ.‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ارﺗﺒﺎط ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﻦﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﺳﺖ. ژﻧﺖ اﯾﻦ رواﺑﻂ را ﺑﻪ ﭘﻨﺞ دﺳﺘﮥ‬ ‫ﺑﺰرگ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ، ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ، ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ، ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ، ﺑﯿﺶﻣﺘﻨﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﭘﯿﺶ از‬ ‫اﯾﻦﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ رواﺑﻂ ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد، ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺄﻣﻞ اﻧﺪﮐﯽ درﺑﺎرة‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮاﯾﯽ و ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ژﻧﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ.‬ ‫ﯾﻮﻟﯿﺎ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا ﺳﻬﻢ ﺑﺰرﮔﯽ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯽ دارد. در واﻗﻊ، او ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ وﺿﻊ واژة‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ اﻓﻖ ﻧﻮﯾﻨﯽ را در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﮔﺸﻮد و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﻤﭽﻮن روﻻن ﺑﺎرت و‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري دﯾﮕﺮ را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﻤﻮد. اﻟﺒﺘﻪ وﺿﻊ واژة ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا در ﻣﻮرد ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ ﺑﺎﺧﺘﯿﻦ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢ او ﻫﻤﭽﻮن ﮔﻔﺘﮕﻮﻣﻨﺪي‬ ‫و ﭼﻨﺪﺻﺪاﯾﯽ21 اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮد. ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﻪﺳﺰاﯾﯽ در اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺣﻠﻘﮥ ﺗﻞ ﮐﻞ31 ﮐﻪ‬ ‫ﺳﻮﻟﺰ،41 ﺑﺎرت، درﯾﺪا،51 ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا و ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﻋﻀﻮ آن ﺑﻮدﻧﺪ،‬ ‫ﮔﺬاﺷﺖ. ﺑﺮاي ﯾﻮﻟﯿﺎ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻋﻠﯽرﻏﻢ ﺗﺼﻮر اﻏﻠﺐ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻫﯿﭻوﺟﻪ ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺮ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺴﺖ. ﺧﻮد ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎرت اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎرﻫﺎ‬ ‫اﻋﻼم ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ از ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ. در ﻧﻈﺮ آﻧﺎن‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﮑﻞ دﻫﻨﺪة ﻣﺘﻦ اﺳﺖ؛ ﻋﻨﺎﺻﺮي ﮐﻪ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎن آنﻫﺎ‬ ‫را ﺑﻪﻃﻮر وﺿﻮح ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻗﺮار داد و ﻧﯿﺎزي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﻧﯿﺴﺖ. اﯾﻦ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﻮﯾﺎﯾﯽ و ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﯾﯽ در ﻣﺘﻦ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﯿﭻ ﻣﺘﻨﯽ ﻋﺎري از ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻦ ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﺎرت ﺑﻪ‬ ‫وﺿﻮح اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ: »ﻫﺮ ﻣﺘﻨﯽ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻦ اﺳﺖ.«‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮاﯾﯽ از ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ژﻧﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد، زﯾﺮا ژﻧﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﺮاﺣﺖ در ﺟﺴﺘﺠﻮي رواﺑﻂ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري و ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ و ﺑﻪ وﯾﮋه در رواﺑﻂ ﺑﯿﺶﻣﺘﻦ‬ ‫________________________________________________________‬ ‫‪12 - Polyphonique‬‬ ‫‪13 - Tel Quel‬‬ ‫‪14 - Philippe Sollers‬‬ ‫‪15 - Jaques Derrida‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ 68‬ ‫931 ‪Transtextual Study‬‬ ‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻣﯿﺎن دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﺘﻦ را ﻣﺤﻮر اﺻﻠﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻞ ﺑﻪ‬ ‫آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮاﯾﯽ ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎي رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ را در ﯾﮏ ﮔﻮﻧﮥ ﺑﺰرگ‬ ‫ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ اﺳﺖ، ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و در اﯾﻨﺠﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻫﻢ ﻋﺮض‬ ‫ﻣﯽ ﭘﺮدازد. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺮﯾﺴﺘﻮاﯾﯽ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن دو ﻣﺘﻦ در ﻋﺮض‬ ‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ، اﻣ‪‬ﺎ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ژﻧﺘﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺮرﺳﯽ رواﺑﻂ ﻫﻢ ﻋﺮض ﻣﯿﺎن دو‬ ‫ﻣﺘﻦ، ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻃﻮﻟﯽ ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﯽ ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪ و ژاﻧﺮ ﺧﻮد را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ داﯾﺮه و ﺳﻄﺢ ارﺗﺒﺎﻃﺎت‬ ‫ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺿﻮع دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮاﯾﯽ را از ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ژﻧﺘﯽ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ‬ ‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.‬ ‫اﻧﻮاع ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ژﻧﺖ ﭘﺲ از ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﻋﻨﻮان ﮔﺰﯾﻨﯽ، در ﭘﺎﯾﺎن واژة ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ را ﺑﺮاي ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ اﯾﻦ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺰﯾﻨﺪ. ﻧﺰد ژﻧﺖ، ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪة ﮐﻠﯿﮥ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ ﻫﺎي‬ ‫دﯾﮕﺮ اﺳﺖ. ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﺧﻮدش در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺻﻔﺤﮥ »اﻟﻮاح ﺑﺎزﻧﻮﺷﺘﻨﯽ« ﭘﺲ از ﺑﺤﺚ درﺑﺎرة‬ ‫ﻧﺎم ﮔﺬاري اﯾﻦ رواﺑﻂ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد واژة ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ: »ﺗﺮﺟﯿﺤﺎً اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻃﻮر‬ ‫ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ، ﯾﺎ اﺳﺘﻌﻼي ﻣﺘﻨﯽ ﻣﺘﻦ اﺳﺖ، ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﮐﻼن ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻔﺶ ﮐﺮدهام: »ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ ﯾﺎ آﺷﮑﺎر ﻣﺘﻦ را در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻣﺘﻦ ﻫﺎ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ«."61 ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ داراي ﭘﻨﺞﮔﻮﻧﻪ. ﭘﯿﺶ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺑﯽ ﻓﺎﯾﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ژﻧﺖ در ﺳﻪ اﺛﺮ ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ: اﻟﻮاح‬ ‫ﺑﺎزﻧﻮﺷﺘﻨﯽ71، آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻫﺎ81، ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ91. ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ. در اﻟﻮاح ﺑﺎزﻧﻮﺷﺘﻨﯽ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب اﺻﻠﯽ او در ﻣﻮرد ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﺖ اﺳﺖ و ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي اﺻﻠﯽ‬ ‫و ﻣﺸﻬﻮر ﺧﻮد ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﮔﻮﻧﮥ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ را در آن ﮐﺘﺎب اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ، ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﺖ و اﻧﻮاع آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﯿﺶﻣﺘﻨﺖ ژﻧﺘﯽ ﺣﺠﻢ ﮔﺴﺘﺮدة‬ ‫________________________________________________________‬ ‫7 :‪16 - Palimsestes‬‬ ‫‪17 - Palimsestes‬‬ ‫‪18 - Seuils‬‬ ‫‪19 - Introduction à l’architexte‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎ 78‬ ‫831 ‪Human Sciences‬‬ ‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت او را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدﻫﺪ. در ﮐﺘﺎب آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻫﺎ او ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽﭘﺮدازد ﮐﻪ‬ ‫ﭘﺲ از ﺑﯿﺶﻣﺘﻨﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع از ﻣﯿﺎن ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد.‬ ‫ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻔﺼﻠﯽ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دو ﻣﻮﺿﻮع دﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﻣﻘﺎﺑﻞ، ژﻧﺖ ﻫﯿﭻ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ را ﺑﻪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ و‬ ‫ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺪاده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در اﯾﻦ ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوي ﭘﯿﺶ ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺣﺘﯽ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ژﻧﺖ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﺸﺨﺺ‬ ‫ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﺑﺨﺶ ﻫﺎي اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد، ﻧﺎﺷﯽ از ﻫﻤﯿﻦ روﯾﻪ اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ و ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﮐﻮﺷﺶ ﮐﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﻸﻫﺎ ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت‬ ‫را ﺑﻪ ﻗﺪر وﺳﻊ ﭘﺮ ﮐﻨﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ ﭼﻨﺪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ اي در ﻣﻮرد ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ﻧﺰد ژﻧﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻧﺴﺒﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ.‬ ‫1ـ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ژﻧﺖ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ از ﯾﮏ اﺛﺮ را ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ اﺧﺘﺼﺎص‬ ‫ﻧﺪاده اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ژﻧﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺮي ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ، ﻣﯽﺗﻮان آن را از ﺳﺎﯾﺮ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺘﻬﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ﮐﺮﯾﺴﺘﻮاﯾﯽ ﺟﺪا ﮐﺮد. او در ﻣﻘﺪﻣﮥ ﮐﺘﺎب »اﻟﻮاح ﺑﺎزﻧﻮﺷﺘﻨﯽ« در ﺧﺼﻮص ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ:‬ ‫»ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آنﻫﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﻮﻟﯿﺎ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا ﺑﺎ ﻧﺎم ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﭘﺎراداﯾﻢ واژهﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺎ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﺪ. ﻣﻦ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮدم آن را ﺑﯽﺷﮏ ﺷﯿﻮهاي ﻣﺤﺪود ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﯾﮏ راﺑﻄﮥ ﻫﻢ ﺣﻀﻮري ﻣﯿﺎن دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬ ‫02‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻢ، ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪﻃﻮر اﺳﺎﺳﯽ و اﻏﻠﺐ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر واﻗﻌﯽ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ در دﯾﮕﺮي.«‬ ‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪة اﻟﻮاح ﺑﺎزﻧﻮﺷﺘﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻧﺰد ژﻧﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻧﺰد ﮐﺮﯾﺴﺘﻮا ﮔﺴﺘﺮة ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارد. زﯾﺮا ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ژﻧﺘﯽ‬ ‫داراي اﺑﻌﺎد ﻣﺤﺪودﺗﺮي اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ راﺑﻄﮥ ﻣﯿﺎن دو ﻣﺘﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻢ ﺣﻀﻮري‬ ‫اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺨﺸﯽ از ﯾﮏ ﻣﺘﻦ )ﻣﺘﻦ 1( در ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮي )ﻣﺘﻦ 2( ﺣﻀﻮر‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، راﺑﻄﮥ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو راﺑﻄﮥ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد.‬ ‫________________________________________________________‬ ‫8 :‪20 - Palimsestes‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ 88‬ ‫731 ‪Transtextual Study‬‬ ‫ژﻧﺖ در ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮ ژﻧﺖ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﮥ ﺑﺰرگ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ: ﺻﺮﯾﺢ و ﻟﻔﻈﯽ، ﮐﻤﺘﺮ ﺻﺮﯾﺢ و ﻏﯿﺮﺻﺮﯾﺢ و ﺑﺎز ﮐﻤﺘﺮ ﺻﺮﯾﺢ. ﻣﺎ اﯾﻦ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ را ﺑﺎ‬ ‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ زﯾﺮ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺨﺘﺼﺮي ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ: ﺻﺮﯾﺢ و اﻋﻼم ﺷﺪه، ﻏﯿﺮﺻﺮﯾﺢ و ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه،‬ ‫ﺿﻤﻨﯽ.‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺻﺮﯾﺢ و اﻋﻼم ﺷﺪه‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺻﺮﯾﺢ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺣﻀﻮر آﺷﮑﺎر ﯾﮏ ﻣﺘﻦ در ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت روﺷﻦﺗﺮ، در اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻮع ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺘﻦ دوم در ﻧﻈﺮ ﻧﺪارد ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺘﻦ ﺧﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺘﻦ اول را ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻨﺪ. ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺣﻀﻮر ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮي را در آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد. از اﯾﻦ ﻣﻨﻈﺮ، ﻧﻘﻞ‬ ‫ﻗﻮل ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد. ژﻧﺖ ﻧﯿﺰ ﺧﻮد ﻧﻘﻞ ﻧﻘﻞ را ﻣﺜﺎل ﻣﯽزﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ: »در‬ ‫12‬ ‫ﺻﺮﯾﺢﺗﺮﯾﻦ و ﻟﻔﻈﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻠﺶ ﻋﻤﻞ ﺳﻨﺘﯽ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل )ﺑﺎ ﮔﯿﻮﻣﻪ و ﺑﺎ ﯾﺎ ﺑﺪون ارﺟﺎع( اﺳﺖ.«‬ ‫در ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺘﻦ دوم ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻦ را ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺣﻀﻮر ﯾﮏ ﻣﺘﻦ‬ ‫دﯾﮕﺮ را در آن ﻣﺘﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد. ﻧﻘﻞ ﻗﻮل را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ دو دﺳﺘﮥ ﺑﺰرگ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﺑﺎ ارﺟﺎع و‬ ‫ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﺑﺪون ارﺟﺎع ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮد.‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻏﯿﺮﺻﺮﯾﺢ و ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻏﯿﺮﺻﺮﯾﺢ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺣﻀﻮر ﭘﻨﻬﺎن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ در ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻮع ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽﮐﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺮﺟﻊ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻦ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﭘﻨﻬﺎنﮐﺎري ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬ ‫ﺿﺮورتﻫﺎي ادﺑﯽ ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻓﺮا ادﺑﯽ دارد. ﺳﺮﻗﺖ ادﺑﯽ ـ ﻫﻨﺮي ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ‬ ‫اﻧﻮاع ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻏﯿﺮﺻﺮﯾﺢ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد. ﺳﺮﻗﺖ ادﺑﯽ ـ ﻫﻨﺮي اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺘﻨﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺪون‬ ‫اﺟﺎزه و ذﮐﺮ و اراﯾﮥ ﻣﺮﺟﻊ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺳﺮﻗﺖ ادﺑﯽ ـ ﻫﻨﺮي ﻫﻤﻮاره ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮاﺟﻊ‬ ‫ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻘﯿﺐ و ﭘﯿﮕﯿﺮي اﺳﺖ. ژﻧﺖ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ: ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ »در ﺷﮑﻞ‬ ‫ﮐﻤﺘﺮ ﺻﺮﯾﺢ و ﮐﻤﺘﺮ رﺳﻤﯽ آن ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﺮﻗﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎرﯾﺖ ﺑﺪون اﻋﻼم، وﻟﯽ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻟﻔﻈﯽ‬ ‫22‬ ‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.«‬ ‫________________________________________________________‬ ‫8 :‪21 - Palimsestes‬‬ ‫8 :‪22 - Palimsestes‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎ 98‬ ‫631 ‪Human Sciences‬‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺿﻤﻨﯽ‬ ‫ﮔﺎﻫﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺘﻦ دوم ﻗﺼﺪ ﭘﻨﻬﺎنﮐﺎري ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻦ ﺧﻮد را ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ‬ ‫را ﺑﻪﮐﺎر ﻣﯽﺑﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻦ را ﺗﺸﺨﺺ داد و ﺣﺘﯽ ﻣﺮﺟﻊ آن را ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ. اﻣﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻﺮﯾﺢ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ‬ ‫ادﺑﯽ ﺑﻪ اﺷﺎرات ﺿﻤﻨﯽ ﺑﺴﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺿﻤﻨﯽ ﻧﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺻﺮﯾﺢ‬ ‫ﻣﺮﺟﻊ ﺧﻮد را اﻋﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻨﺎﻣﻨﯿﺖ ﻏﯿﺮﺻﺮﯾﺢ ﺳﻌﯽ در ﭘﻨﻬﺎﻧﮑﺎري دارد. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫دﻟﯿﻞ در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻋﺪة ﺧﺎﺻﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ اول ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫)ﻣﺘﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ( آﮔﺎﻫﯽ دارﻧﺪ، ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ‬ ‫اﺷﮑﺎل اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻦ ﮐﻨﺎﯾﺎت، اﺷﺎرات، ﺗﻠﻤﯿﺤﺎت و... اﺳﺖ. ژﻧﺖ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ:‬ ‫»ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ« در ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺻﺮﯾﺢ و ﻟﻔﻈﯽاش، ﮐﻨﺎﯾﻪ اﺳﺖ، ﯾﻌﻨﯽ ﮔﻔﺘﻪاي ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ‬ ‫ذﮐﺎوت ﻓﺮاواﻧﯽ دارد ﺗﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن آن ﻣﺘﻦ و ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺿﺮورﺗﺎً ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ را ﺑﻪ آن ﺑﺎز‬ ‫32‬ ‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ، درﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮد.«‬ ‫ژﻧﺖ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪاي ﺑﺤﺚ در ﻣﻮرد ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﮐﺮﯾﺴﺘﻮاﯾﯽ و‬ ‫ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺧﻮد ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ داده ﺑﻮد، در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻮﺗﺎه ﺑﻪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻧﺰد ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ‬ ‫رﯾﻔﺎﺗﺮ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻧﺰد رﯾﻔﺎﺗﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮده و در ﺣﺪ‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ اوﺳﺖ. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺮ ﺧﻮاﻧﺸﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﯾﻔﺎﺗﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ، ﺗﺄﮐﯿﺪي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ.‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺎرت در ﺧﺼﻮص ﺧﻮاﻧﺶ را ﻧﯿﺰ ﯾﺎدآوري ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻌﻨﺎدار اﺳﺖ. در ﭘﺎﯾﺎن‬ ‫ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺪاقﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ژﻧﺖ در ﺧﺼﻮص اﻧﻮاع ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽآورد در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻨﻮع آن ﺑﻪ وﯾﮋه در ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﻨﺮ اﯾﺮاﻧﯽ وﺟﻮد‬ ‫42‬ ‫دارد ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺤﺜﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ.‬ ‫2 ـ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ﻫﯿﭻ ﻣﺘﻨﯽ ﺑﺪون ﭘﻮﺷﺶ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﯾﺎ ﭼﻨﺎنﮐﻪ ژﻧﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ، ﺑﻪ ﻧﺪرت ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺮﯾﺎن‬ ‫وﺟﻮد دارد و ﻫﻤﻮاره در ﭘﻮﺷﺸﯽ از ﻣﺘﻦ واژهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬ ‫________________________________________________________‬ ‫8 :‪23 - Palimsestes‬‬ ‫42 ـ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﯿﺖ در ﻫﻨﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺘﻘﻞ ﯾﮏ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﮕﺎرﻧﺪة اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻮده ﮐﻪ در ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﺸﺴﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻫﻨﺮ‬ ‫ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ در ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ اراﺋﻪ ﺷﺪه و ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﻪ زودي ﭼﺎپ ﺷﻮد.‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ 09‬ ‫531 ‪Transtextual Study‬‬ ‫در ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ. اﯾﻦ ﻣﺘﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﻫﻮاره ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ، ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬ ‫ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ ﻫﻤﭽﻮن آﺳﺘﺎﻧﮥ ﻣﺘﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﺘﻦ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﯾﺪ از‬ ‫وروديﻫﺎ و آﺳﺘﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮔﺬر ﮐﺮد. اﯾﻦ آﺳﺘﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ،‬ ‫ژﻧﺖ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ اﺧﺘﺼﺎص داده »آﺳﺘﺎﻧﻪﻫﺎ« ﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﺳﺖ.‬ ‫ژﻧﺖ ﻣﻘﺪﻣﮥ ﮐﺘﺎب آﺳﺘﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﺪ: »اﺛﺮ ادﺑﯽ ﺑﻪﻃﻮر اﻧﺤﺼﺎري ﯾﺎ‬ ‫اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ )ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﺗﺎه( ﺑﺮ ﯾﮏ ﺗﺪاوم ﮐﻤﺎﺑﯿﺶ ﺑﻠﻨﺪ‬ ‫ﺳﺨﻦﻫﺎي ﮐﻼﻣﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻧﺎم ﻣﺆﻟﻒ، ﻋﻨﻮان، ﭘﯿﺶ درآﻣﺪ و ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﻣﯽآﯾﺪ.«52 ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ژﻧﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻣﺮﮐﺰي و ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎور دارد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﻦﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﯿﺮون و ﻧﯿﺰ اذﻫﺎن ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻣﯽﮐﻨﺪ.‬ ‫ﻃﺒﯿﻌﺖ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ. ﻣﯽﺗﻮان از ﺧﻮد ﭘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ را‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﯿﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ؟ ژﻧﺖ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ: »ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪاﺗﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﯽداﻧﯿﻢ آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺘﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﯿﻢ ﯾﺎ ﻧﻪ، اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت آن را‬ ‫درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺗﺪاوم ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﻗﯿﻖﺗﺮ آن را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ.«62 اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺑﯿﻨﺎﺑﯿﻨﯽ‬ ‫و اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻫﻢ ﻣﺘﻦ و ﻫﻢ ﻧﻪ ﻣﺘﻦ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎﺳﺖ.‬ ‫اﻧﻮاع ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ داراي اﻧﻮاع و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻋﻨﻮان، ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻋﯽ، ﭘﯿﺸﮑﺶ‬ ‫ﻧـﺎﻣﻪ، ﭘﯽﻧﻮﺷﺖ، ﻃﺮح روي ﺟﻠﺪ، ﻣﻘﺪﻣﻪ، ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ، ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت و... را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. ژﻧﺖ اﯾﻦ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ را ﺑﻪ دو دﺳﺘﮥ ﮐﻠﯽ: درون ﻣﺘﻦ و ﺑﺮون ﻣﺘﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﺗﺮﮐﯿﺐ درون ﻣﺘﻦ و ﺑﺮون ﻣﺘﻦ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب »آﺳﺘﺎﻧﻪﻫﺎ« ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ:‬ ‫»ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ = درون ﻣﺘﻨﯿﺖ + ﺑﺮون ﻣﺘﻨﯿﺖ.«‬ ‫درون ﻣﺘﻦ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦ دروﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻣﯿﺪ، ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و‬ ‫ﺑﯽواﺳﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ و ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﺑﻪ آن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ‬ ‫________________________________________________________‬ ‫7 :‪25 - Seuils‬‬ ‫7 :‪26 - Seuils‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎ 19‬ ‫431 ‪Human Sciences‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ را اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ. ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ داراي وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﺎص ﺧﻮد‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎﺗﯽ را در ﻣﻮرد ﻣﺘﻦ اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺪون اﯾﻦ‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺘﻦ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ. ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي دروﻧﯽ ﯾﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﯾﮏ اﺛﺮ ﮐﺘﺎﺑﯽ‬ ‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از: ﻋﻨﻮان، ﻋﻨﻮان دوم، زﯾﺮ ﻋﻨﻮان )ﻋﻨﻮان ﻓﺮﻋﯽ(، زﺑﺮﻋﻨﻮان، ﻋﻨﻮانﻫﺎي ﻣﯿﺎﻧﯽ، اﻧﺪازة‬ ‫ﮐﺘﺎب، ﻃﺮح روي ﺟﻠﺪ، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ، ﭘﯿﺸﮑﺶﻧﺎﻣﻪ، ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ، ﻣﻘﺪﻣﻪ، ﭘﯽﻧﻮﺷﺖ، و...‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي دروﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﮥ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ: ﻧﺎﺷﺮي، ﻣﺆﻟﻔﯽ، ﺷﺨﺺ‬ ‫دﯾﮕﺮ. اﯾﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺮﺟﻊ ﺧﻠﻖ و ﮐﻨﺸﮕﺮان ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، ﻣﻼك و ﻣﯿﺰان ﺗﻤﺎﯾﺰ اﻧﻮاع ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ، ﻣﺆﻟﻔﺎن آنﻫﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ.‬ ‫ﻧﺎﺷﺮي‬ ‫ﻧﺸﺮ و ﺗﻬﯿﻪ در ﺣﻮزة ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ داراي ﻧﻘﺶ و اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ. زﯾﺮا، در ﺑﺴﯿﺎري‬ ‫از ﻫﻨﺮﻫﺎ ﻧﺎﺷﺮ ﯾﺎ ﺗﻬﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﻘﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬار و ﺳﻔﺎرش دﻫﻨﺪه را ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ‬ ‫اﺳﺎس ﻧﻈﺮات و ﺳﻠﯿﻘﻪﻫﺎي ﺧﻮد را ﻧﯿﺰ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ. در ﺣﻮزة ﮐﺘﺎب ﻧﺎﺷﺮ در ﺧﺼﻮص ﺑﺮﺧﯽ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ را دارد. در ﻗﯿﻤﺖ و اﻧﺪازه ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ و در ﻃﺮح روي ﺟﻠﺪ و ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي و ﻋﻨﻮان اﺛﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ را اﯾﻔﺎء ﻣﯽﮐﻨﺪ.‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﯽ‬ ‫ﮔﺮﭼﻪ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ ﻣﺆﻟﻒ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ، ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﯽ از ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر اﻧﺤﺼﺎري ﯾﺎ ﻏﯿﺮاﻧﺤﺼﺎري ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﻟﻒ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد. ﻣﺆﻟﻒ در ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻣﺆﻟﻒ، در‬ ‫ﭘﯿﺸﮑﺶ ﻧﺎﻣﻪ، ﻋﻨﻮان و ﭘﯽﻧﻮﺷﺖﻫﺎ، ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ را دارد و در ﻣﻮرد ﻃﺮح روي ﺟﻠﺪ داراي ﻧﻘﺶ‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ اﺳﺖ. اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي در ﺣﯿﺎﺗﯽ‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﯿﺮد. ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﻣﺮگ ﯾﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﻗﺮاردادﻫﺎ و ﺗﻌﻬﺪات ﻧﻘﺶ و ﺣﻘﻮق ﻣﺆﻟﻒ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﻣﯽﺷﻮد.‬ ‫ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻮاﻗﻊ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦ ﭘﺮدازان ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻏﯿﺮ از ﻣﺆﻟﻒ و ﻧﺎﺷﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﺑﯿﺸﺘﺮ‬ ‫آﺛﺎر ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎري از ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﺆﻟﻒ ﯾﺎ ﻧﺎﺷﺮ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﮔﺎﻫﯽ اﯾﻦ‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ 29‬ ‫331 ‪Transtextual Study‬‬ ‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎرﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻃﺮح روي ﺟﻠﺪ ﻧﯿﺰ ﻧﺎم آن ﺷﺨﺺ آورده ﻣﯽﺷﻮد. اﻣﺎ‬ ‫ﻓﻘﻂ در ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﻀﻮر ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮ را ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد ﮔﺎﻫﯽ ﺣﺘﯽ در‬ ‫ﻋﻨﻮان ﮔﺰﯾﻨﯽ اﺛﺮ در ﻃﺮاﺣﯽ و ﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻋﻬﺪه‬ ‫ﺑﮕﯿﺮد.‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي ﺑﺮوﻧﯽ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي ﺑﺮوﻧﯽ آن دﺳﺘﻪ از ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺎﭘﯿﻮﺳﺘﻪ و ﻣﻨﻔﺼﻞ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ‬ ‫ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪﻃﻮر ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي ﺑﺮوﻧﯽ آﺳﺘﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ارﺗﺒﺎط و ﺑﯿﺸﺘﺮ از آن ﺗﺒﻠﯿﻎ ﯾﺎ ﻧﻘﺪ ﻣﺘﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ارزﯾﺎﺑﯽ و ﻧﻘﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻧﺴﺒﯽ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي ﺑﺮوﻧﯽ و دروﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد، زﯾﺮا در ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي‬ ‫دروﻧﯽ ﻣﺆﻟﻒ و ﻧﺎﺷﺮ ﻫﻤﻮاره ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺟﻠﺐ و ﺟﺬب ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺷﻮﻧﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ،‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي دروﻧﯽ ﻣﻬﺎر ﺷﺪه و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و داراي وﺣﺪت ﻧﺴﺒﯽ دارﻧﺪ. اﻣﺎ‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎي ﺑﺮوﻧﯽ داراي ﺗﻨﻮع و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي اﺳﺖ، ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ‬ ‫ﺑﺰرگ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد: ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﻟﻒ و ﻧﺎﺷﺮ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺧﻠﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ.‬ ‫ﭘﯿﺮاﻣﺘﻦﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﯾﮕﺮ اﺷﺨﺎص ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺰارﺷﮕﺮان، ﻣﻨﺘﻘﺪان و ﻣﺆﻟﻔﺎن دﯾﮕﺮ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد.‬ ‫3 ـ ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ژﻧﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﭼﻨﺪ ﺳﻄﺮي در ﻣﻮرد ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﺴﻨﺪه‬ ‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ را ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ. ژﻧﺖ‬ ‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻢ ﺑﻪ ﻧﻮع دﯾﮕﺮي از رواﺑﻂ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻗﯿﻖﺗﺮ، ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫رواﺑﻂ ﺗﻔﺴﯿﺮي و ﺗﺄوﯾﻠﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ. ژﻧﺖ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ: »ﺳﻮﻣﯿﻦ ﮔﻮﻧﮥ‬ ‫اﺳﺘﻌﻼي ﻣﺘﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽﻧﺎﻣﻢ، راﺑﻄﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ آن ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺪون اﯾﻦﮐﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ از آن ﻧﻘﻞ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ‬ ‫ﻧﺎﻣﯽ از آن ﺑﺒﺮد درﺑﺎرهاش ﺳﺨﻦ ﮔﻮﯾﺪ. ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻫﮕﻞ در ﭘﺪﯾﺪارﺷﻨﺎﺳﯽ روح ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﺗﻠﻮﯾﺤﯽ و ﮔﻮﯾﺎ ﺑﯽﺻﺪا ﻧﻮدوراﻣﻮ را ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﺪ. اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﺎن ﻧﻘﺪ‬ ‫اﺳﺖ. ﺑﻪﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﺮاﻣﺘﻨﻬﺎي ﻧﻘﺪ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻘﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ. اﻣﺎ‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎ 39‬ ‫231 ‪Human Sciences‬‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ آن را ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ آن و ﺟﺎﯾﮕﺎه راﺑﻄﮥ ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ اﺳﺖ، اﻧﺠﺎم‬ ‫داده ﺑﺎﺷﻨﺪ.«72 ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺘﻦ 1 ﺑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺘﻦ 2 اﻗﺪام ﮐﻨﺪ راﺑﻄﮥ آنﻫﺎ راﺑﻄﻪاي‬ ‫ﻓﺮاﻣﺘﻨﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، زﯾﺮا ﻣﺘﻦ 2 ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﯾﺎ ﻧﻘﺪ ﻣﯽﭘﺮدازد، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ 1 ﯾﮏ‬ ‫ﻓﺮاﻣﺘﻦ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد. راﺑﻄﻪ ﻓﺮاﻣﺘﻨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﺸﺮﯾﺢ، اﻧﮑﺎر ﯾﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﺘﻦ 1 ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ.‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﻧﻮاع ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﮐﺘﺐ ﻣﻘﺪس ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ، ﺗﺸﺮﯾﺢ و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎري از‬ ‫آﺛﺎر ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻬﺎﻓﺖ ﺗﻬﺎﻓﻪ اﺑﻦرﺷﺪ در رد و اﻧﮑﺎر ﺗﻬﺎﻓﺖ اﻟﻔﻼﺳﻔﮥ ﻏﺰاﻟﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﻘﺪﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺗﺒﻠﯿﻎ ﯾﮏ اﺛﺮ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ. ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﮐﻪ ژﻧﺖ ﺑﻪ‬ ‫آن ﻧﭙﺮداﺧﺖ، ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد.‬ ‫4 ـ ﺳﺮ ﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ژﻧﺖ رواﺑﻂ ﻃﻮﻟﯽ ﻣﯿﺎن ﯾﮏ اﺛﺮ و ﮔﻮﻧﻪاي را ﮐﻪ اﺛﺮ ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ دارد ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽﻧﺎﻣﺪ. اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻮع از رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ ﻧﺰد دﯾﮕﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن در اﯾﻦ ﺣﻮزه ﻣﻮرد ﻏﻔﻠﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ژﻧﺖ‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻣﻔﺼﻠﯽ را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽدﻫﺪ. اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺎزﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آنﻫﺎ در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻧﻈﺮﯾﮥ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ« ﻧﻮﺷﺘﮥ ﺗﻌﺪادي از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺎﻧﺲ روﺑﺮت ﯾﺎﺋﻮس، ژان ـ ﻣﺎري ﺳﭽﺎﻓﺮ، راﺑﺮت ﺳﺸﻮل و... اﺳﺖ. ژنت در اين‬ ‫اﺛﺮ ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ« را در ﮐﻨﺎر ﻣﻘﺎﻻت دﯾﮕﺮ اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ.‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﮔﻮﻧﻪ و ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻬﻢ و ﮐﻬﻦ در ادﺑﯿﺎت و ﻫﻨﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد و‬ ‫ﮔﺎﻫﯽ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﺑﺮاي آﺛﺎر ﺧﻠﻖ ﺷﺪه، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻗﺎﻟﺐ و‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﺮاي ﺧﻠﻖ آﺛﺎر ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ژﻧﺖ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽﻫﺎ ﮐﻪ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺑﻪ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻐﺰﻟﯽ، ﺣﻤﺎﺳﯽ و ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﯿﺪ، اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺳﻪﮔﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ‬ ‫ﮐﻪ ﻗﺪﻣﺖ آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻘﺪﻫﺎي ادﺑﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ آﺛﺎر ارﺳﻄﻮ ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد. اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﺰد‬ ‫اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﺎت از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ: ﺗﻐﺰﻟﯽ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺧﻮد ﺷﺎﻋﺮ‬ ‫اﺳﺖ، در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﻤﺎﺳﻪ ﯾﮏ رواﯾﺖ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان رواﯾﺘﮕﺮ از دﯾﮕﺮان‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ و در ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺷﺎﻋﺮ ﭘﺸﺖ ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽﺷﻮد. اﯾﻦ ﺳﻪ ﺗﺎﯾﯽﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞﻫﺎ و ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﮑﺮار ﺷﺪه اﺳﺖ. ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﺗﻤﺎﯾﺰي از دﯾﺪﮔﺎه رواﯾﺖﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ، زﯾﺮا ﻫﻨﺮ ﯾﺎ ﺑﻪﻃﻮر اﻧﺤﺼﺎري ﻧﻘﻞ‬ ‫________________________________________________________‬ ‫11 :‪27 - Palimsestes‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ 49‬ ‫131 ‪Transtextual Study‬‬ ‫رواﯾﺖ82 اﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﻪﻃﻮر اﻧﺤﺼﺎري اﺟﺮاي رواﯾﺖ92 اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺗﻠﻔﯿﻖ اﯾﻦ دو ﺑﺎ ﻫﻢ. در اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺑﻪﻃﻮر اﻧﺤﺼﺎري ﻧﻘﻞ رواﯾﺖ اﺳﺖ و ﻧﻤﺎﯾﺶ ﺑﻪﻃﻮر اﻧﺤﺼﺎري ﺗﻘﻠﯿﺪ ﯾﺎ اﺟﺮاي آن و در‬ ‫ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺮﺧﯽ رواﯾﺖﻫﺎي ﮔﺎﻫﯽ ﻧﻘﻞ و ﮔﺎﻫﯽ ﺗﻘﻠﯿﺪ )ﮔﻔﺘﮕﻮ( ﻫﺴﺘﻨﺪ.‬ ‫ﺳﭙﺲ ﻣﻼك دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ وارد ﻣﯽﺷﻮد و آن راﺑﻄﮥ ﻃﻮﻟﯽ ﻓﺮاﻣﺘﻨﯽ ﯾﻌﻨﯽ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻣﺨﺎﻃﺐ و ﺷﺨﺼﯿﺖﻫﺎي رواﯾﺖ اﺳﺖ. اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﮥ ﺑﺰرگ‬ ‫ﻓﺮوﺗﺮي و ﻓﺮاﺗﺮي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮد. ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻓﺮودﺳﺖﺗﺮ ﯾﺎ ﻓﺮادﺳﺖﺗﺮ از ﺷﺨﺼﯿﺖ رواﯾﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ. اﯾﻦ راﺑﻄﻪ دوﮔﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ در ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻫﻨﺮي از دﯾﺮﺑﺎز ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ. دوﺗﺎﯾﯽﻫﺎي رواﯾﺘﯽ و ﻣﺤﺎﮐﺎﺗﯽ و دوﺗﺎﯾﯽﻫﺎي ﻓﺮودﺳﺘﯽ و ﻓﺮادﺳﺘﯽ ﺟﺪول ﻗﺪﯾﻤﯽ‬ ‫ﭼﻬﺎرﺗﺎﯾﯽ ﺗﺮاژدي، ﺣﻤﺎﺳﻪ، ﮐﻤﺪي و ﭘﺎرودي را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ.‬ ‫ﮔﻔﺘﺎري‬ ‫ﺣﻤﺎﺳﻪ‬ ‫ﭘﺎرودي‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ‬ ‫ﺗﺮاژدي‬ ‫ﮐﻤﺪي‬ ‫ﺷﮑﻞ راﺑﻄﻪ‬ ‫ﻓﺮادﺳﺘﯽ‬ ‫ﻓﺮودﺳﺘﯽ‬ ‫ﺳﭙﺲ ژﻧﺖ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺨﭽﮥ ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎﺳﯽ در ﻗﺮون وﺳﻄﯽ و ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﯽﭘﺮدازد و آنﻫﺎ را ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ و ﻧﻘﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ از ﻣﻮﺿﻮع اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد. آنﭼﻪ در اﯾﻨﺠﺎ اﻫﻤﯿﺖ دارد‬ ‫ﯾﺎدآوري ﺷﻮد، اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﻪ رواﺑﻂ ﯾﮏ اﺛﺮ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ دارد،‬ ‫ﻣﯽﭘﺮدازد. ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﮔﺬر زﻣﺎن، ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ادﺑﯽ و ﻫﻨﺮي دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﯽﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ ﺷﺪهاﻧﺪ،‬ ‫اﻣﺎ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﯾﮏ اﺛﺮ و ﯾﮏ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﻮاره ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮر اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺒﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻧﻮع راﺑﻄﮥ‬ ‫ﺳﺮﻣﺘﻨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن آﺛﺎر ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﯾﮏ ﮔﻮﻧﮥ ﺧﺎص ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ.‬ ‫5 ـ ﺑﯿﺶﻣﺘﻨﺖ‬ ‫ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺎن دو ﻣﺘﻦ ادﺑﯽ ﯾﺎ ﻫﻨﺮي را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، اﻣﺎ‬ ‫اﯾﻦ راﺑﻄﻪ در ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ ﻧﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻢ ﺣﻀﻮري، ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬ ‫ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، در ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺮ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ ﻣﻮرد‬ ‫________________________________________________________‬ ‫‪28 - Diegesis‬‬ ‫‪29 - Mimesis‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎ 59‬ ‫031 ‪Human Sciences‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﻧﻪ ﺣﻀﻮر آن. اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻫﺮ ﺣﻀﻮري ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﯿﺰ‬ ‫وﺟﻮد دارد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻫﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر وﺟﻮد دارد. اﻣﺎ در ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده ﺗﺮ و ﻋﻤﯿﻖ ﺗﺮي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت روﺷﻦ ﺗﺮ، اﮔﺮ در ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ اﻏﻠﺐ‬ ‫ﺣﻀﻮر ﺑﺨﺸﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ، در ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﻠﯽ و اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺸﯽ ﮐﻠﯽ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬ ‫اﺳﺖ. ﮐﺘﺎب اﺻﻠﯽ ژﻧﺖ در ﺧﺼﻮص ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﯾﻌﻨﯽ »ﭘﺎﻟﻤﺴﺴﺖ«03 ﯾﺎ »اﻟﻮاح ﺑﺎزﻧﻮﺷﺘﻨﯽ«‬ ‫ﺑﯿﺶ از ﻫﺮﮔﻮﻧﮥ دﯾﮕﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﺆﻟﻒ ﮐﺘﺎب ﭘﺲ از‬ ‫ﯾﮏ ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮐﻮﺗﺎه درﺑﺎرة ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ، ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽ ﭘﺮدازد. ژﻧﺖ‬ ‫ﺧﻮد در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ: »ﻫﺮ راﺑﻄﻪ اي ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﯿﺎن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ‪B‬‬ ‫)‪ (Hhypertext‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﯿﻦ ‪ (Ohypotext) A‬ﺑﺎﺷﺪ، ﭼﻨﺎن ﮐﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪ از ﻧﻮع‬ ‫ﺗﻔﺴﯿﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ.« ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻦ )ﻫﯿﭙﺮﺗﮑﺲ( ﻣﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﭘﯿﺸﯿﻦ )ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻦ( در‬ ‫ﺟﺮﯾﺎن ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ دﮔﺮﮔﻮن ﮐﻨﻨﺪه ﻧﺎﺷﯽ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ، ﺣﻀﻮر ﯾﮏ ﻣﺘﻦ در‬ ‫ﺷﮑﻞ ﮔﯿﺮي ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﮐﻪ ﺑﺪون اﯾﻦ ﺣﻀﻮر، ﺧﻠﻖ ﻣﺘﻦ دوم ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﺖ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ. در واﻗﻊ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻦ دوم درﺟﻪ13 در راﺑﻄﮥ‬ ‫ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻦ و ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ، ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﻫﻤﺎن »ﻣﺘﻦ دوم درﺟﻪ« ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﯽ ﺧﻮد اﺳﺖ.‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮕﯽ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﯾﺎ اﺷﺘﻘﺎق،‬ ‫راﺑﻄﻪاي ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ و ﻧﯿﺖﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻣﯽﮔﯿﺮد. راﺑﻄﮥ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﺧﻮد ﺑﺮ دو دﺳﺘﮥ ﮐﻠﯽ ﺗﻘﻠﯿﺪي و ﺗﺮاﮔﻮﻧﮕﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ. ﭘﯿﺮي‬ ‫ـ ﮔﺮوس در ﺧﺼﻮص رواﺑﻂ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮕﯽ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ: »ﭘﺎرودي و ﭘﺎﺳﺘﯿﺶ دوﮔﻮﻧﻪ ﺑﺰرگ رواﺑﻂ‬ ‫اﺷﺘﻘﺎﻗﯽ )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﮕﯽ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ را ﺑﻪ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺪ: اوﻟﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺗﺮاﮔﻮﻧﮕﯽ و‬ ‫دوﻣﯽ ﺑﺮ ﺗﻘﻠﯿﺪ از ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﺑﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮد.«23 در ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ ﻣﯽﺗﻮان اﻓﺰود ﮐﻪ ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ‬ ‫ﯾﺎ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﯿﺎت دﮔﺮﮔﻮنﺳﺎز )ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺎرودي، ﺗﺮاوﺳﺘﯿﺴﻤﺎن و ﺗﺮاﻧﺴﭙﻮزﯾﺴﻮن( ﯾﺎ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﯿﺎت‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﺪي )ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺎﺳﺘﯿﺶ، ﺷﺎرژ و ﻓﻮرژري( ﯾﮏ ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻦ اﺳﺖ. ﻫﺮ ﻣﺘﻦ ﻧﻮﯾﻦ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺶ‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺑﺮاﺳﺎس ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻦ اﺳﺘﻮار ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، رواﺑﻂ‬ ‫ﻣﯿﺎن ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻦ و ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﮐﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ:‬ ‫________________________________________________________‬ ‫‪30 - Palamsestes‬‬ ‫65 :‪32 - Palamsestes‬‬ ‫13 ـ ژﻧﺖ از آن ﺑﻪ ادﺑﯿﺎت در دوم درﺟﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ: ‪La litterature au second degre‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ 69‬ ‫921 ‪Transtextual Study‬‬ ‫اﻟﻒ ـ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮕﯽ )ﺗﻘﻠﯿﺪ(؛‬ ‫ب ـ ﺗﺮاﮔﻮﻧﮕﯽ )دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ و ﺗﻐﯿﯿﺮ(‬ ‫اﻟﻒ ـ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮕﯽ ﯾﺎ ﺗﻘﻠﯿﺪ‬ ‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ، ﯾﮑﯽ از دو راﺑﻄﮥ ﻣﻬﻢ ﻣﯿﺎن ﺑﯿﺶﻣﺘﻦ و ﭘﯿﺶﻣﺘﻦ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﮕﯽ ﯾﺎ ﺗﻘﻠﯿﺪ اﺳﺖ.‬ ‫در ﺗﻘﻠﯿﺪ ﻧﯿﺖ ﻣﺆﻟﻒ ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﺣﻔﻆ ﻣﺘﻦ ﻧﺨﺴﺖ در وﺿﻌﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ. ﭘﺎﺳﺘﯿﺶ ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺑﺎرز‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﺪ اﺳﺖ، ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﮋﻧﺖ و ﺷﺎرﺣﺎن او ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ از ﭘﺎﺳﺘﯿﺶ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺗﻘﻠﯿﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدهاﻧﺪ.‬ ‫ﻧﺎﺗﺎﻟﯽ ﭘﯿﮕﯽ ـ ﮔﺮو در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺗﻘﻠﯿﺪ و ﭘﺎﺳﺘﯿﺶ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ:‬ ‫»واژه ﭘﺎﺳﺘﯿﺶ ﺗﺎ اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻫﯿﺠﺪﻫﻢ وارد زﺑﺎن ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد و ﺑﺎ وﺳﯿﻠﻪ ﻗﯿﺎس ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﺪﻫﺎي اﺳﺘﺎدان ﺑﺰرگ ﮐﻪ در ﻧﻘﺎﺷﯽ راﯾﺞ ﺑﻮد، ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ. ﭘﺎﺳﺘﯿﺶ ﮐﺮدن،‬ ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺧﺎص ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ ﯾﮏ ﺳﺒﮏ اﺳﺖ: اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع در ﺗﺤﻘﻖ‬ ‫33‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻘﻠﯿﺪي ﺧﻨﺜﯽ اﺳﺖ.«‬ ‫ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺗﻘﻠﯿﺪي ﺑﺪون دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ و ﻫﯿﭻ دﮔﺮﮔﻮﻧﯽاي ﺑﺪون ﺗﻘﻠﯿﺪ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﺳﺨﻦ از ﺗﻘﻠﯿﺪ و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻣﺤﺾ ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺪاﺳﺎزي اﯾﻦ دو ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫43‬ ‫ب ـ ﺗﺮاﮔﻮﻧﮕﯽ ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ‬ ‫ﮔﺎﻫﯽ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﺮاﮔﻮﻧﮕﯽ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮي اﯾﺠﺎد ﺷﻮد. اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ راﺑﻄﻪ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ‬ ‫و ﻣﺘﻨﻮعﺗﺮﯾﻦ راﺑﻄﮥ ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد. در ﺗﺮاﮔﻮﻧﮕﯽ ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ‬ ‫ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻨﯿﺖ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد. ﺗﻐﯿﯿﺮ و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ داراي اﻧﻮاﻋﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ‬ ‫ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد و ﺧﻠﻖ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﺷﮑﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﯿﺴﺮ ﺷﻮد. اﯾﻦ ﺗﺮاﮔﻮﻧﮕﯽ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻣﻨﻈﺮﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت و ﺑﺎ ﻣﻼكﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﺮ اﺳﺎس آن اﻧﻮاع‬ ‫ﺗﺮﮔﻮﻧﮕﯽ را از ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﮐﺮد. ژﻧﺖ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﮕﺎه ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺗﺮاﻣﺘﯿﻨﺖ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻼك اﻧﺪازه‬ ‫و ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ ﺣﺠﻢ ﺑﯿﺶ ﻣﺘﻦ و ﭘﯿﺶ ﻣﺘﻦ ﺑﻪ دو دﺳﺘﮥ ﮐﻠﯽ ﺗﻘﻠﯿﻠﯽ و ﮔﺴﺘﺮﺷﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ،‬ ‫ﻗﺒﻀﯽ و ﺑﺴﻄﯽ ﯾﺎ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﻮﭼﮏﺳﺎزي و ﺑﺰرگﺳﺎزي ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ژﻧﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ‬ ‫________________________________________________________‬ ‫56 :‪33 - Introduction à l`intertextualité. Nathalie Piegay-Gros‬‬ ‫‪34 - Transformation‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ رواﺑﻂ ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻦﻫﺎ 79‬ ‫821 ‪Human Sciences‬‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽﺷﻮد، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ اﻧﻮاع ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﺳﺒﮑﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﭘﺮدازد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، از‬ ‫دﯾﺪﮔﺎه ﮐﻤﯽ ﺑﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﻠﯿﻠﯽ، ﮔﺴﺘﺮﺷﯽ و از دﯾﺪﮔﺎه ﺗﻐﯿﯿﺮات دروﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﺬف، اﻓﺰاﯾﺶ و‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢ اﺳﺖ.‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﺗﺮاﮔﻮﻧﮕﯽﻫﺎ در ﺣﻮزة ﻣﺤﺘﻮا ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. زﯾﺮا ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻋﻤﺎل ﺷﺪه در‬ ‫ﺑﯿﺶﻣﺘﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﯿﺶﻣﺘﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻮرد ﻧﻘﻄﮥ دﯾﺪ در رواﯾﺖ، ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻠﯿﺖ، ﺟﻨﺴﯿﺖ، ﺳﻦ،‬ ‫زﺑﺎن و ﺑﺴﯿﺎري از اﻧﻮاع ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد.‬ ‫ﺟﺪول ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎي ﺑﯿﺶﻣﺘﻨﯽ‬ ‫‪Régime‬‬ ‫‪Relation‬‬ ‫‪transformation‬‬ ‫‪ludique‬‬ ‫‪satirique‬‬ ‫‪sérieux‬‬ ‫‪PARODIE‬‬ ‫‪TRAVESTISSEMENT TRANSPOSITION‬‬ ‫‪imitation‬‬ ‫‪PASTICHE‬‬ ‫‪CHARGE‬‬ ‫‪FORGERIE‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ‬ ‫ﭘﯿﺶ از ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﯽﻓﺎﯾﺪه ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ و ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ اﯾﻦ ﭘﻨﺞﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد. ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ژﻧﺖ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺘﻌﺎدل ﺑﻪ ﭘﻨﺞﮔﻮﻧﮥ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ.‬ ‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ در ﻣﻮرد دوﮔﻮﻧﮥ آن ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﻨﺎﻣﺘﻨﯿﺖ و ﻓﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﯿﭻ ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ ﻧﺪارد. در ﻣﻘﺎﺑﻞ، دو‬ ‫اﺛﺮ ﮐﺎﻣﻞ را ﺑﻪ دوﮔﻮﻧﮥ ﺗﺮاﻣﻨﺘﯿﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ و ﺑﯿﺶﻣﺘﻨﺖ اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ. در ﻣﯿﺎن اﯾﻦ‬ ‫دوﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ژﻧﺖ در ﯾﮏ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺘﻨﯿﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ. ﯾﮑﯽ از ﻧﮑﺎت ﻣﻬﻢ در اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد دوﮔﻮﻧﮥ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯽ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻢ ﭘﻮﺷﺎﻧﯽ دارﻧﺪ. ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫ﻣﺜﺎل راﺑﻄﮥ ﻣﯿﺎن دو ﻋﻨﻮان ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﯿﻦ ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯽ، ﻓﺮاﻣﺘﻨﯽ ﯾﺎ ﺑﯿﺶﻣﺘﻨﯽ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ و راﯾﺞ در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﯿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮات ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺤﻘﻘﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﮐﺮده اﺳﺖ. ژرار ژﻧﺖ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي‬ ‫‪www.SID.ir‬‬ ‫‪Archive of SID‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺸﻨﺎﻣﮥ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ 89‬ ‫721 ‪Transtextual Study‬‬ ‫روشﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺧﻮد اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در اﺑﻌﺎدي ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از دﯾﮕﺮان ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬ ‫داده اﺳﺖ. آﺛﺎر ژﻧﺖ ﻫﻢ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد. و ﻫﻢ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي و ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‬ ‫ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد را داراﺳﺖ. او ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﯾﮏ ﻣﺘﻦ ﺑﺎ ﻏﯿﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﻨﺞ دﺳﺘﻪ‬ ‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮد و ﻫﻤﮕﯽ آنﻫﺎ را در ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﮔﺮد آورد. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻮﺻﯿﻒ و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺗﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد و از ﻧﻈﺮ ژﻧﺖ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫داده ﺷﻮد. ﺑﯽﺷﮏ، اﯾﻦ رواﺑﻂ داراي ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪيﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺰﯾﯽﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻘﺪ و ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي و اﺣﯿﺎﻧﺎً ﻣﻘﺎﯾﺴﮥ آن ﺑﺎ آراء دﯾﮕﺮ‬ ‫اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺣﻮزة ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻮﺷﺘﺎري دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ.‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﻧﺎﻣﻮر ﻣﻄﻠﻖ، ﺑﻬﻤﻦ. 8531. "ﭘﯿﺮاﻣﺘﻨﯿﺖ ﯾﺎ ﻣﺘﻦﻫﺎي ﻣﺎﻫﻮارهاي." ﻣﻘﺎﻻت دوﻣﯿﻦ ﻫﻢاﻧﺪﯾﺸﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﻫﻨﺮ. ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم دﮐﺘﺮ ﺣﻤﯿﺪرﺿﺎ ﺷﻌﯿﺮي. ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ.‬ ‫.‪Gérard, Genette. 1972. Figures III. Paris: Seuil‬‬ ‫.‪______________. 1982. Palimpsestes. La littérature au second degré. Paris: Seuil‬‬ ‫.‪______________. 1987. Seuils. Paris: Seuil‬‬ ‫‪www.SID.ir‬‬